دوازدهه بخشی از رودهی کوچک بوده که معده را به ژژونوم متصل میکند. این اندام عمدتا مرتبط با هضم غذا و جذب مواد غذایی میباشد. مشاهده شده که اکثر غذاها در دوازدهه جذب میشوند. دوازدهه یک ساختار لولهای شکل کوتاه بوده که به عنوان اولین و کوتاهترین بخش رودهی کوچک در نظر گرفته میشود. در انسانها، دوازدهه حدود 25 تا 30 سانتیمتر طول دارد.
ساختار و مکان
دوازدهه درست زیر معده قرار دارد و اولین بخش آن نزدیک به کبد و پانکراس میباشد. این اندام بین معده و ژژونوم واقع میباشد. از نظر ریخت شناسی، این اندام کوچک به چهار بخش تقسیم شده که به عنوان بخش بالایی، پایینی، افقی و صعودی شناخته میشود.
بخش اول با حبابهای دوازدهه شروع شده که نزدیک به معده قرار دارد. بخش اولی و یا بالایی دوازدهه چیزی نیست جز ادامهی انتهای دوازدههی پیلور. بخش دوم و یا پایینی دوازدهه بخشی است که دوازدهه شروع به خم شدن میکند. این مکان جایی است که مجرای صفرا و مجرای پانکراس وارد دوازدهه میشوند.
سومین بخش دوازدهه، بخش افقی میباشد. چهارمین بخش آن توسط رباط تریتز به دیافراگم متصل شده و سپس منجر به ژژونوم میگردد. انتهای دوازدهه در دارای انحنا بوده که به ژژونوم متصل میگردد.
عملکرد دوازدهه
عملکرد اصلی این اندام دریافت غذاهای تا حدی هضم شده از معده و سپس تکمیل فرایند هضم میباشد. اولین بخش دوازدهه به به زخمهای گوارشی عمدتا به واسطهی مواجههی آنها با اسید معده که حاوی اسیدهای غیر طبیعی است، حساستر میباشد. به عنوان یکی از مهمترین بخشهای سیستم گوارش، دوازدهه هر دو عمل هضم و جذب مواد غذایی را بر عهده دارد. در واقع، بیشتر فرایند هضم شیمیایی در دوازدهه رخ میدهد.
اهمیت دوازدهه در فرایند هضم
در معده، غذا با اسید معده ترکیب شده و سپس به صورت جزئی هضم میگردد. این ترکیبی از مواد غذایی نیمه هضم شده بوده و اسیدهای معده به عنوان کیموس شناخته میشوند. دوازدهه کیموس معده را از معده دریافت کرده و سپس شروع به تجزیهی آنها به کمک آنزیمها و عصارهی دوازدهه میکند. برخی مجراهای دایرهای کوچک بین معده و دوازدهه وجود دارد که به عنوان پیلور شناخته شده که کیموس را به درون دوازدهه انتشار میدهد.
سلولهای موجود در اپیتلیوم دوازدهه دو هورمون به نام های سکرتین و کولهسیستوکینین آزاد میکند. سکرتین در پاسخ به حضور اسیدهای اضافی در دوازدهه انتشار مییابد، در حالیکه ترشح کولهسیستوکینین توسط حضور آمینو اسیدها و اسیدهای چرب تحریک میگردد.
هورمون سکرتین باعث تحریک انتشار زهره دان به منظور انتشار صفرای قلیایی شده، در حالیکه کولهسیستوکینین پانکراس را وارد به ترشح بی کربناتها در دوازدهه میکند. پانکران چندین آنزیم به نامهای آمیلاز، لیپاز و تریپسین را به درون دوازدهه آزاد میکند. این هورمونها باعث افزایش pH کیموس اسیدی شده و نقش مهمی در فرایند هضم ایفاء میکنند.
پوشش داخلی دوازدهه حاوی حفرههای غدهای میباشد. این حفرهها مسئول افزایش مساحت سطح غشاء روده بوده و بنابراین به بهبود فرایند هضم کمک میکند. دوازدهه حاوی عضلات صافی بوده که حرکت مواد زائد به درون رودهی بزرگ را تسهیل میبخشند.
دوازدهه مسئول تنظیم نرخ تخلیهی معده و تحریک سیگنالهای گرسنگی نیز میباشد. تخلیهی معده اشاره به خالی شده معده، یعنی فرایند ترک مواد غذایی از معده و ورود آنها به درون دوازدهه دارد. این عملکرد توسط هورمونهای ترشح شده توسط اپیتلیوم دوازدهه تسهیل بخشیده میشود.
دیگر عملکردهای دوازدهه
جذب بسیاری از مواد تغذیهای ضروری در دوازدهه رخ میدهد. این اندام خانهای برای غدد برون ریز بوده که مسئول تولید مواد قلیایی غنی از موکوس بوده که به برای چندین هدف مهم به خدمت گرفته میشود. دوازدهه از کیموس اسیدی حفاظت کرده و مانع از ترشح اسید و دیگر آنزیمهای گوارشی توسط سلولهای جداره ی معده میگردد.
دوازدهه مکانی برای جذب آهن و کلسیم میباشد. دیگر مواد تغذیهای که در دوازدهه جذب میشود، شامل ویتامینهای A و B1، آمینو اسیدها، اسیدهای چرب، مونوگلیسریدها، فسفر و مونو و دی ساکاریدها میباشد.
قسمت پایینی دوازدهه، ژژونوم و رودهی دراز حاوی سلول هایی بوده که آنزیمهای ضد باکتریایی را به منظور حفاظت روده از میکروبها ترشح میکنند. این سلولها به جلوگیری از رشد بیش از حد فلور روده کمک میکند. به طور خلاصه، دوازدهه باعث هضم مواد غذایی، جذب مواد تغذیهای موجود در غذا، تنظیم نرخ تخلیهی معده و ارسال سیگنالهای گرسنگی و حرکت مواد غذایی از طریق دستگاه گوارش میگردد. جراحی معده اغلب به واسطهی اهمیت بسیار زیاد آنها در جذب مواد غذایی و تنظیم گرسنگی و حرکت مواد غذایی، شامل دوازدهه میباشد.