دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص اطفال
داروهای ضد درد و کاهش‌دهنده تب
داروهای ضد درد و کاهش‌دهنده تب در کودکان شامل استامینوفن و ایبوپروفن می‌‌‌باشند، داروی دیگر آسپیرین است که میتواند در کودکان منجر به بروز سندرم ری شود. از بین دو داروی باقیمانده، استامینوفن در بین والدین شناخته شده‌‌تر است. استامینوفن گرچه معمولاً عارضه چندانی نداشته و داروی کم عارضه‌ای است، ولی شایع‌ترین عارضه آن بثورات پوستی است.
در صورت مصرف مقادیر بالای آن نیز ممکن است علایم زیر که البته شایع نیست دیده شود، زردی پوست یا چشم‌ها، اسهال، بی‌اشتهایی، تهوع، یا استفراغ، تعریق و تحریک‌پذیری، معده درد، درد، تورم یا حساسیت در بالای شکم، مدفوع سیاه و قیری شکل، ادرار خونی یا کدر، کاهش ناگهانی ادرار، کبود شدگی یا خونریزی غیرعادی، بثورات را جلدی، زخم‌های دهانی که در صورت بروز آنها باید با پزشک کودک‌تان مشورت کنید. اما مهم‌ترین نکته این است که در موارد مصرف خودسرانه و طولانی مدت استامینوفن عوارض بالای کبدی و عوارض کلیوی محتمل است.
ایبوپروفن یا همان پروفن نیز داروی دیگری است که بعنوان مسکن و تب بر کاربرد دارد، به اشکال قرص و شربت در بازار دارویی ایران یافت میشود. اثرات ضد درد وضد تب این دارو نسبت به داروی قبلی، یعنی استامینوفن بیشتر است، ولی در عوض، عوارض آن نیز بیشتر است. مهم‌ترین عوارض آن ناراحتی‌های گوارشی خفیف مثل تهوع، سوء‌هاضمه و گاه استفراغ می‌‌‌باشد.
از جمله عوارض دیگری که ممکن است با مصرف آن در افراد ایجاد شود: مشکلات کلیوی، زخم معده، سرگیجه، واکنش‌های افزایش حساسیت در فرد، و نیز مشکلات خونی است. با توجه به اهمیت بروز زخم معده و خونریزی‌های گوارشی اغلب توصیه میشود این دارو پس از مصرف غذا باشد، همچنین بعضی از پزشکان مصرف برخی داروهای مناسب از جمله رانیتیدین را به همراه آن توصیه می‌کنند.
آنتی بیوتیکها
عوارض آنتی‌بیوتیک‌ها عمدتاً شامل ناراحتی‌های ملایم گوارشی، تهوع، اسهال یا مدفوع نرم است. بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است باعث حساسیت به نور آفتاب شوند. کودکان بروز ضایعات پوستی نیز بدنبال مصرف آنتی بیوتیکها شایع است. بعضی از افراد نیز به بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها (عمدتاً گروه پنی‌سیلین‌ها) حساسیت بسیار جدی و خطرناک دارند، در اینگونه موارد پزشک در صورت آگاهی، آنتی بیوتیک آن گروه را تجویز نخواهد کرد.
علائم حساسیت شامل جوش‌های ریز قرمز، خارش، کهیر، ورم لب، صورت و زبان و موارد شدیدتر مثل سختی در تنفس و کاهش فشارخون و حتی مرگ می‌‌‌باشد. بعلاوه با مصرف آنتی‌بیوتیک و بر هم خوردن تعادل سیستم میکروبی بدن، احتمال بروز برخی عفونت‌های قارچی در کودکان شایع‌تر است. از جمله این عفونت‌ها بروز برفک در دهان شیرخواران و یا ادرار سوختگی‌های قارچی در ناحیه پوشک است.
آنتی‌هیستامین/ضداحتقان‌ها(دکونژستانتها)/ داروهای ضد سرفه
مصرف برخی آنتی‌هیستامین‌‌ها مانند دیفن‌هیدرامین، کلرفنیرامین، و سیپروهپتادین، و دکونژستانتها مانند پسودوافدرین و فنیل‌افرین، ضدسرفه‌‌ها مانند اکسپکتورانت، دکسترومتورفان و خلط‌آورها مانند گایافنزین در کودکان با سن کمتر از دو سال توصیه نمی‌شود و در کودکان با سن کمتر از 6 سال باید با احتیاط کامل و رعایت موارد منع مصرف باشد.
باید توجه داشت داروهای ذکر شده نباید بعنوان خواب‌آور، برای کمک به خواب کودک مصرف شوند، بعلاوه این داروها فقط به بهبود علامتی بیماری کمک می‌‌‌نمایند. شایع‌ترین عارضه این گروه دارویی، بخصوص در مورد انواع قدیمی‌‌تر آن تضعیف سیستم عصبی مرکزی مانند خواب آلودگی است، عوارض دیگر مانند خشکی دهان، تاری دید، احتباس ادراری، ضایعات پوستی، بیقراری، تحریک‌پذیری و...کمتر شایع است.
داروهای ضد اسهال و استفراغ
شایع‌ترین داروی مورد استفاده در کودکان او. آر.اس(ORS) است. این دارو فرآورده‌ای خوراکی است که در اسهال‌های متوسط برای جبران آب و نمک‌های از دست رفته بدن و پیشگیری از دهیدراسیون تجویز میشود. از آنجایی‌که مقدار ترکیبات داخل این فرآورده به نسبت مشخصی موجود است هر یک بسته باید دقیقاً در یک لیتر آب حل شود، در غیر این صورت احتمال بروز عوارضی مثل کاهش یا افزایش سدیم بدن وجود خواهد داشت.
از بین داروهای ضد استفراغ شایع‌ترین دارویی که در گذشته استفاده می‌گردید، متوکلوپرامید یا پلازیل است که در ابزار دارویی ایران به شکل قطره، قرص و آمپول یافت میشود. تغییرات فشارخون، افزایش ضربان قلب، سرگیجه، بیقراری، خستگی و خواب‌آلودگی شدید، ضعف غیر عادی، از عوارض جانبی دارو هستند.
اما شاید مهم‌ترین عارضه این دارو در گروه شیرخواران و کودکان عوارض به اصطلاح خارج هرمی و یا اکستراپیرامیدال آن است. این علایم به صورت سفت شدن عضلات، لرز، انقباض عضلات گردن، جیغ یا فریاد زدن، اختلال تغذیه، اختلال بلع و اسپاسم ناگهانی حنجره هستند. همچنین بدنبال مصرف برخی داروها، احتمال بروز یک ضایعه پوستی نادر ولی خطرناک بنام استیون جانسون وجود دارد، این حالت در ابتدا خود را با ضایعات خارش‌دار پوست صورت و تنه همراه با تب نشان می‌دهد که بتدریج ضایعات پوستی تاول مانند شده، احتمال درگیری چشم‌ها، سیستم کلیوی، کبد و ریه وجود دارد. در مراحل بعدی پوست این ضایعات کنده شده که احتمال بروز عفونت و خطر مرگ را به همراه دارد و در انتها به منظور کاهش عوارض ناخواسته داروها در کودکان، توصیه میشود:
1) جهت تنظیم مقدار تجویز شده دارو برای کودک، از پیمانه، سرنگ یا قاشق‌های مخصوص اندازه‌گیری دارو در جعبه آن استفاده نموده و از اندازه‌گیری مقدار مصرف توسط قاشق‌های خانگی، به دلیل استاندارد نبودن اندازه آنها خودداری نمایید. 2 ) داروهای مذکور را در محلی دور از دسترس کودکان نگهداری نمایید. 3) در صورت بروز کوچک‌ترین عارضه دارو با پزشک کودک‌تان مشورت کنید. چرا که مصرف بیش از حد و نادرست این داروها میتواند منجر به بروز عوارض جدی و مرگبار مانند افزایش ضربان قلب، گیجی و تشنج در کودک شود.
