«رفتارهای پرخطر نوپدید» چالشی است که مسئولان آموزشوپرورش از آن به عنوان پرونده مفتوح این وزارتخانه در 2سال اخیر یاد می‌کنند.
به گزارش ، ابتکار نوشت : رفتارهایی که مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره آن به ایسنا می‌گوید: این رفتارها ارتباط تنگاتنگی با رشد تکنولوژی‌های ارتباطی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند.
آسیب‌های اجتماعی شامل «رفتارهای پرخطر»، «بزهکاری»، «انحرافات اخلاقی»، «اختلال‌های روانی»، «تحقیر» و «آسیب‌های نوپدید» است. از میان این آسیب‌های اجتماعی مهمترین خطری که کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند، رفتارهای پرخطر است. گرایش به دخانیات، مصرف مواد مخدر، خودکشی و خشونت از جمله مصادیق رفتارهای پرخطر است. اینها اظهارات نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی است که درست یک سال پیش مطرح کرده است. البته آموزشوپرورش تنها نهادی نیست که روند تغییر رفتارهای کودکان و نوجوانان را به عنوان دغدغه نهاد خود اعلام می‌کند، وزارت کشور، بهزیستی، شهرداری و ... از دیگر دستگاه‌های اجرایی هستند که در سال‌های اخیر بررسی چالش‌های مرتبط با دانش‌آموزان را یکی از برنامه‌های خود عنوان کرده‌اند. به عنوان مثال معاون اجتماعی بهزیستی شهرستان تهران معتقد است که آسیب‌های اجتماعی درخصوص کودکان و نوجوانان ماحصل فرآیندهای بسیار پیچیده است. در واقع این فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و روانی هستند که آسیب‌های اجتماعی از آنها به‌وجود می‌آیند بنابراین برای ساماندهی به این آسیب‌ها به ساز و کارهایی نیاز داریم. از سوی دیگر رسیدگی به چالش‌های این حوزه و اهداف آن به تنهایی توسط یک سازمان یا یک نهاد محقق نمی‌شود.
حضور جدی‌تر در فضاهای اجتماعی مجازی
حالا هم که به نظر می‌رسد وزارت آموزشوپرورش به شکل جدی‌تری چالش‌های دانش‌آموزان را بررسی می‌کند چراکه مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در توضیح برنامه‌های این وزارتخانه می‌گوید: طبق برنامه در سال تحصیلی 97-1396، حضور موثری در فضاهای اجتماعی مجازی خواهیم داشت و محصولات، منابع آموزشی و کمک آموزشی در فضاهای مجازی منتشر خواهیم کرد. به گفته منصورکیایی، وزارت آموزشوپرورش، به‌منظور محافظت و مراقبت از کودکان و نوجوانان دانش‌آموز در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر، راهبردهایی را طراحی کرده که برنامه‌ها و فعالیت‌ها نیز براساس این راهبردها تعریف شده‌اند. این راهبردها به‌طور مشخص شامل مختلفی از جمله توسعه مداخلات زودرس و مداخلات مبتنی بر دوره شیوع، تلفیق آموزش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با کلاس درس و محتوای برنامه درسی و توسعه مشارکت و همکاری مدارس، خانواده‌ها و محلات در نهضت فرهنگی اجتماعی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است.
اما این برنامه‌های تعریف شده شامل سه محور آموزش و توانمندسازی برای پیشگیری از اعتیاد، آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر، نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان است که به گفته این مقام مسئول، طرح آموزش مهارت‌های مراقبت از خود برای دوره ابتدایی، طرح آموزش مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر ویژه دوره اول متوسطه و طرح آموزش مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر برای دوره دوم متوسطه اجرا و کارگاه‌های توانمندسازی دانش‌آموزان، والدین و کارکنان نیز برگزار شد. در این میان، دو سال پیش هم وزارت آموزشوپرورش نقشه خطرپذیری مدارس کشور را در استان‌ها تدوین کرد و در قالب آن در استان‌ها به شیوه‌های مختلف مانند داده‌های ثبتی در حوزه‌های میدانی انجام شد. به این شکل که مشاهدات میدانی مدارس از طریق پیمایش داده‌های مربوطه به آخرین وضعیت خطرپذیری کودکان و نوجوانان به‌روزرسانی شد، نتیجه این شد که هر استانی به تفکیک شهرها و محلات خود، داده‌ها را روی نقشه جانمایی کردند و به تعداد شهرهای خود می‌دانند که مهمترین اولویت خطرپذیری که آنها را تهدید می‌کند، چیست. حالا آنطور که کیایی به ایسنا گفته دو چالش مهم پیش‌روی وزارتخانه، فوریت‌های اجتماعی و رویدادهای ناگوار است که شامل موضوعاتی همچون خشونت و خودکشی، خشونت علیه کودکان، مشکلات خانوادگی کودکان و نوجوانان و نیز رفتارهای پرخطر نوپدید بوده است. البته بررسی فوریت‌های اجتماعی از سال تحصیلی 93-1392 پیگیری شده و اکنون پس از چهار سال گستره اجرای برنامه، هم از نظر جمعیت تحت پوشش و هم از نظر موضوعات، توسعه پیدا کرده است و اکنون این برنامه در زمینه اختلالات مختلف مرتبط بارفتارهای پرخطر، مداخله دارد.
تاثیرپذیری کودکان و نوجوانان از رسانه‌ها
به عقیده کیایی، چالش دیگر، رفتارهای پرخطر نوپدید است که با سبک زندگی کودکان و نوجوانان و تاثیرپذیری آنان از رسانه‌ها گره خورده که به تلاش، هماهنگی و همکاری بیشتر خانواده‌ها نیاز دارد. البته وی به مشکلات بر سر راه این برنامه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: مهمترین مشکل ما در این حوزه، «نرخ پوشش» است، اکنون به غیر از برنامه‌های فرهنگی و ترویجی حوزه پیشگیری که به‌دلیل قدرت فراگیرسازی از نرخ پوشش خوبی برخوردار هستند برنامه‌های «آموزش پیشگیری» و «مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان»، هنوز از نرخ پوشش مطلوب فاصله دارند. به عنوان مثال، در زمینه برنامه‌های «آموزش پیشگیری»، در سال تحصیلی 96-1395، 40 درصد از مدارس کشور، تحت پوشش قرار گرفتند.
اگرچه در سال تحصیلی 96-1395، 100درصد پایه‌های ششم تا نهم، به‌صورت فوق‌العاده، تحت پوشش قرار گرفتند اما در مجموع، به‌صورت میانگین، 40 درصد مدارس، تحت پوشش برنامه‌های آموزش پیشگیری قرار دارند. همچنین در مورد برنامه‌های «مراقبت اجتماعی» اگرچه در تمامی مناطق آموزشوپرورش کشور، خدمات مداخله در فوریت‌های اجتماعی، ارایه می‌شود اما هم در این برنامه و هم در برنامه‌های آموزش پیشگیری، به‌دلیل بالا بودن آمار جمعیت هدف و هزینه تمام شده خدمات پیشگیری و مداخله، به منابع مالی قابل‌توجهی نیاز است تا بتوانیم به نرخ پوشش مطلوب دست پیدا کنیم. اما در این میان خانواده‌ها به عنوان یکی از ابعاد مداخله در حل مشکلات دانش‌آموزان هستند که مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی در این خصوص می‌گوید: وزارت آموزش و پرورش، نگرانی خانواده‌ها و افکار عمومی را درک می‌کند. دانش آموزان، نزد آموزش و پرورش امانت هستند و ما وظیفه داریم تمامی توان و ظرفیت‌مان را برای مراقبت از ایشان به‌کار بگیریم. از سوی دیگر، باید در نظر داشت که موضوع آسیب‌های اجتماعی و مخاطرات تهدیدکننده کودکان و نوجوانان یک پدیده پیچیده چند وجهی است که تنها با افزایش دانش و آگاهی دانش‌آموزان، نمی‌توان خطر این عوامل را کنترل کرد یا از بین برد.
به همکاری و همیاری عمومی نیاز است
به عقیده کیایی، برای توسعه «پیشگیری اولیه» از آسیب‌های اجتماعی و «مداخله در فوریت‌های اجتماعی» در گروه سنی کودکان و نوجوانان و از جمله دانش‌آموزان، به همکاری و همیاری عمومی نیاز است تا هم عوامل محافظت‌کننده تقویت شوند و هم عوامل مخاطره‌آمیز کاهش یابند. اظهارات این مقام مسئول در وزارت آموزشوپرورش درحالی مطرح شده که در ماه‌های گذشته نیز مسئولان این وزارتخانه اعلام کرده‌اند که به این نتیجه رسیدیم انرژی آموزشوپرورش روی رفتارهای پرخطر سرمایه‌گذاری شود و البته بحث بزهکاری و آسیب‌های نوپدید نیز در جای خود باشد، اما رفتارهای پرخطر مهمترین اولویت خواهد بود بنابراین این برنامه باید تبدیل به یک سامانه یکپارچه در کشور شود تا بتوان از آن در همکاری با دستگاه‌های دیگر و استفاده داخلی به کار گرفته شود. از سوی دیگر، درحال حاضر در تمامی مناطق آموزش و پرورش کشور، کمیته‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، برای رصد وضعیت آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، فعال شده‌اند. سامانه پایش و مدیریت آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان نیز راه‌اندازی و راهنماهای آموزش پیشگیری برای استفاده معلمان و تعمیم رسالت پیشگیری در مدرسه، تهیه و تدوین شده است.
