گیتی بهدادی پور؛ کارشناس تغذیه
دیابت حاملگی عبارت است از بالا رفتن قند خون در طی دوران حاملگی. زنانی که با دیابت حاملگی روبه‌رو می‌شوند، قبل از بارداری مبتلا به دیابت نبوده‌اند; بنابراین زنانی که قبل از حاملگی مبتلا به دیابت بوده‌اند، در این دسته قرار نمی‌گیرند.
در بیشتر خانم‌ها بعد از زایمان قند خون به حالت عادی برمی‌گردد. علا‌ئم دیابت حاملگی عبارت است از: اضافه‌وزن زیاد، افزایش قند خون، کتواسیدوز دیابتی، فشار خون حاملگی و اضطراب.
دیابت حاملگی در طول ماه دوم و سوم بارداری تشخیص داده می‌شود. در بدن مادر باردار نیاز به هورمون انسولین در نیمه اول حاملگی کاهش می‌یابد و ممکن است دو سوم مقدار معمول، نیاز به انسولین داشته باشد و این به خاطر مصرف گلوکز (قند) توسط جنین است.
اما در نیمه دوم حاملگی به دلیل تغییرات هورمونی و ترشح هورمون‌های ضدانسولین از جفت، نیاز به انسولین 100-70 درصد افزایش می‌یابد که در بعضی افراد باعث بروز مقاومت به انسولین می‌شود. دیابت حاملگی در صورت عدم درمان می‌تواند در جنین باعث ماکروزومی، دیسترس تنفسی، هایپوگلا‌یسمی، هایپوکلسیمی و هایپربیلیروبینمی شود.
نوزادان متولد شده اغلب وزن بالا دارند، زیرا در دوران جنینی به طور غیرطبیعی در معرض مقادیر بالا‌ی انسولین قرار می‌گیرند که خود یک هورمون محرک رشد است. این نوزادان مدت کوتاهی پس از تولد دچار هایپوگلا‌یسمی می‌شوند زیرا در حالی که در بدن‌شان انسولین تولید شده، به طور ناگهانی رسید گلوکز به آنها قطع می‌شود.
شیردهی بلا‌فاصله بعد از زایمان موجب رسیدن قند به بدن نوزاد می‌شود. نوزاد ممکن است دچار زردی شود که اگر درمان شود خطری برای او ندارد.
علا‌وه بر این در زنان مبتلا به دیابت حاملگی، میزان عمل سزارین و نیز میزان بروز پری اکلا‌مپسی بیشتر است؛ لذا بهتر است این وضعیت با آزمایش‌های غربالگری بین هفته 24 تا 28 حاملگی تشخیص داده شود.
البته زنانی که در معرض خطر بالا‌ی ابتلا به دیابت حاملگی هستند (از جمله زنان چاق، زنانی که سابقه ابتلا به دیابت حاملگی دارند، زنانی که گلیکوزوری (قند در ادرار) دارند و زنانی که سابقه خانوادگی دیابت حاملگی دارند) باید در اولین ویزیت و هر چه زودتر آزمایش قند خون بدهند که اگر منفی بود باید دوباره در هفته 28-24 حاملگی آزمایش بدهند. قند خون ناشتا بیشتر از 126، معیار تشخیص دیابت حاملگی است (که در صورت عدم وجود هایپرگلا‌یسمی (قندخون بالا)، این تست باید دوباره در روز دیگر تکرار شود.)
تغذیه در دیابت حاملگی
هدف از تغذیه درمانی در دیابت حاملگی، فراهم آوردن کالری و تغذیه کافی برای رشد جنین و نیز جلوگیری از بالا رفتن قند خون و کتونمی‌است. دیابت حاملگی تا حد زیادی با رژیم غذایی، ورزش متعادل و کنترل وزن درمان می‌شود و ندرتا نیاز به انسولین دارد. رژیم معمول در دیابت حاملگی حاوی 35-30 کیلوکالری به ازای کیلوگرم وزن بدن، با پروتئین به میزان 25-20 درصد کل کالری، کربوهیدرات (به‌خصوص از نوع کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر) به میزان 40-35 درصد کالری می‌باشد.
حداقل دریافت 250 گرم کربوهیدرات در روز برای جلوگیری از افت قند خون لا‌زم است. یک توصیه عمومی‌این است که مصرف کربوهیدرات‌ها در هنگام صبحانه محدود شود، زیرا در بیشتر زنان کربوهیدرات صبحانه، قند خون را به سرعت بالا می‌برد. بعضی زنان فقط 30 گرم یا کمتر کربوهیدرات را برای صبحانه تحمل می‌کنند.
مقادیر بیشتر، در بقیه روز، بهتر تحمل می‌شود. می‌توان در وعده صبحانه از مواد پروتئینی همچون تخم‌مرغ استفاده کرد.
بهتر است مصرف قندهای ساده همانند شکلات محدود شود زیرا حاوی مواد مغذی مناسب نیست و قندخون را نیز بالا می‌برد.
استفاده از وعده‌های غذایی کوچک‌تر و بیشتر (6-4 وعده در روز) باعث می‌شود، قند خون بدون نیاز به انسولین تزریقی کنترل شود. در دیابت حاملگی مهم این است که هیچ وعده غذایی نباید حذف شود و خانم باردار در صورتی که بیرون از خانه است، همیشه باید یک ماده غذایی کربوهیدراته مثل بیسکوئیت به همراه داشته باشد. خوردن وعده کوچک قبل از خواب از افت قند خون در طول شب جلوگیری می‌کند.
دریافت چربی اشباع (روغن جامد و چربی حیوانی) به بروز دیابت حاملگی کمک می‌کند و دریافت چربی غیراشباع )اءثت( مثل روغن‌های مایع گیاهی و مغزها و... در این رابطه اثر حفاظتی دارد.
ورزش منظم هوازی، به‌خصوص بعد از غذا و پیاده‌روی به کنترل قند خون کمک می‌کند. در ضمن نباید به پایین‌تنه فشار بیاید. اگر قند خون با این اقدامات کنترل نشود، نیاز به انسولین تزریقی است که باید از نوع انسانی باشد تا از احتمال تشکیل آنتی‌بادی انسولین در مادر و جنین جلوگیری شود.
بعد از زایمان تقریبا 90 درصد زنان مبتلا به دیابت حاملگی به حالت طبیعی برمی‌گردند; با این حال بعدا تا 60 درصد احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را دارند که البته این احتمال با طبیعی نگاه داشتن وزن کاهش می‌یابد. زنانی که مبتلا به دیابت حاملگی می‌شوند، 6 هفته پس از زایمان باید به منظور تشخیص دیابت، غربالگری شوند.
