چرا درقرآن درباره ی دین مفهوم کامل شدن، اما درباره ی نعمت مفهوم تمام شدن بکاررفته است؟

   این که در سوره مبارک مائده سخن از اکمال دین و اتمام نعمت به میان آمده، علامه طباطبایی ره  در تبیین تفاوت مسئله گفته است: کلمه "اکمال" و کلمه "اتمام" معنایی نزدیک به هم دارند. کمال هر چیزی، عبارت است از این که غرض از آن چیز حاصل بشود و در معنای کلمه "تمام" گفته شده که تمام بودن هر چیز، منتهی شدن آن به حدی است که دیگر احتیاج به چیزی خارج از خود نباشد؛ به خلاف ناقص که محتاج به چیزی خارج از ذات خودش است تا او را تمام کند.

و شما خواننده محترم می‏توانید از راهی دیگر معنای این دو کلمه را تشخیص دهید و آن این است که بدانید که آثار موجودات دو نوع است؛ یک نوع از موجودات وقتی اثر خود را می‏بخشند که همه اجزای آن جمع باشد، مانند معجون و دارو که اجزایی دارد و زمانی اثربخش است که همه آن اجزاء موجود باشد؛ زیرا اگر یکی از آن اجزاء نباشد، معجون و دارو اثر خود را نمی‏بخشد. و یا مانند روزه که مرکب است از اموری که اگر یکی از آن ها نباشد، روزه محقق نمی‏شود؛ مثلاً اگر کسی در همه اجزای روزه از خوردن و سایر محرمات امساک کند، ولی در وسط روز در یک ثانیه دست از امساک بر دارد و جرعه‏ ای آب فرو ببرد، روزه‏ اش روزه نیست. از جمع شدن اجزاء این گونه امور به تمامیت تعبیر می‏کنند و قرآن کریم می‏فرماید: «ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَی اللَّیْلِ؛ (1) سپس روزه را تا به روز تمام کنید. و یا می‏فرماید: «وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا؛ (2) کلمه پروردگارت در حالی که صدق و عدل است، تمام گردید».

و نوع دیگر، قسمتی از اشیا هستند که اثر بخشیدن آن ها نیازمند به آن نیست که همه اجزای آن جمع باشد؛ بلکه اثر مجموع اجزاء، مانند مجموع آثار اجزاء است؛ هر جزئی که موجود شود، اثرش هم مترتب می‏شود؛ البته اثری به مقدار خود آن جزء. اگر همه اجزاء جمع شود. همه اثر مطلوب حاصل می‏شود، مانند روزه که اگر یک روز روزه بگیری، اثر یک روز را دارد، و اگر سی روز بگیری اثر سی روز را دارد، تمامیت را در این قسم "کمال" می‏گویند و نتیجه بیان گذشته این شد که آیه: "الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی"، امروز دین را بر شما تکمیل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم. این آموزه قرآنی می‏فهماند که مراد از دین، مجموع معارف و احکام تشریع شده است؛ ولی چیزی که هست این است که امروز مطلبی بر آن معارف و احکام اضافه شده و دین کامل تر شده است، و مراد از "نعمت" هر چه باشد، امری معنوی و واحد است؛ و گویا آن نعمت ناقص بوده است؛ یعنی اثری که باید داشته باشد، نداشته است. ولی امروز آن نعمت ناقص تمام شد و در نتیجه، پیام آیه این است که امروز آن معارف و احکام الهی اثر تامی که باید داشته باشند، دارا شده اند. (3)

پی نوشت ها:

1. بقره (2)، آیه 187.

2. انعام (6)، آیه 115.

3. علامه طباطبایی، المیزان، ج 5، ص 288، نشر انتشارات اسلامی، قم، بی تا.