گستردگی سوء تغذیه در ایران

دکتر سید ضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه

شاید بیش از 70 درصد جمعیت کشورمان از خرد و کلان و پیر و جوان، کهتر و مهتر، عالم و آدمی، فقیر و غنی در چنبره زیانبار و بیماری‌زای سوءتغذیه انرژی پروتئین و یا گرسنگی‌های پنهانی و سلولی ناشی از عدم دریافت این یا آن ریزمغذی‌ گرفتار شده‌اند.

سوءتغذیه از دیدگاه متخصصین و دانشوران تغذیه

هرگونه عدم تعادل در تامین انرژی (از بعد کاهش یا افزایش دریافت) یا یکی از ریزمغذی‌های پنجاه‌گانه مورد نیاز هفتاد تریلیون (یا هفتاد میلیارد) سلول‌های تشکیل دهنده بافت‌ها و ارگان‌های مختلف بدن موجب نوع خاصی از سوءتغذیه می‌گردد.

پیامدهای سوءتغذیه بسیار متنوع و مختلف بوده و در ارتباط کاملی با زمان آ‌غاز سوءتغذیه و طول مدت ادامه آن دارد.

بیماری متنوع و مختلف سوءتغذیه‌های آشکار و نهان در ارتباط با سن

سوءتغذیه از آغازین لحظه حیات و تلاقی اسپرم با اویول آغاز  و در تمامی دوران رویانی، جنینی، نوزادی تا فرتوتی را در بر می‌گیرد وعوارض زیان‌بار و صدمات جبران‌ناپذیر و ماندگاری را فرا می‌خواند.

ولی انواع پیامدهای مخرب و پایدار سوءتغذیه در برهه‌های زمانی جنینی – نوزادی – نوپایی – کودکی و سنین پیش‌دبستانی و دبستانی و آغاز بلوغ و دوران بلوغ بسیار اثرگذارتر و ماندگارتر و جبران‌ناپذیرتر می‌باشد.

گرسنگی‌های سلولی

هر یک از هفتاد تریلیون سلول‌های تشکیل دهنده بافت‌ها و ارگان‌های متعدد و مختلف بدن در درجه اول نیازمند انرژی و تمامی ریزمغذی‌های 50 گانه (13 ویتامین -  16 ماده معدنی کلیدی و ساختاری و هدایتی و دفاعی، 21 اسید آمینه که هشت تای آنها برای افراد رشد یافته و ده‌تای آنها برای کودکان ضروری بوده و می‌باید به مقدارلازم و معینی همه روزه  از طریق تغذیه مرسوم دریافت گردد.

فراگیرترین کمبودهای جامعه بر مبنای بعضی از آمارهای رسمی اعلام شده عبارتند از :

سوءتغذیه ناشی از:

1- مواد معدنی: آهن – کلسیم – روی – ید – منیزیوم و....

2- ویتامین‌ها: محلول در آب از گروه ویتامین‌های ب کمپلکس B12-B5-B6-B3-B2-B1 ویتامینC  و محلول در چربی A و D می‌باشد.

3- انرژی پروتئین: در حالیکه گروه معدودی از جامعه به علت عدم دریافت انرژی مورد نیازشان مشکل سلامتی دارند ولی تعداد کثیری از جامعه (خرد و بزرگسال، مذکر و مونث) به علت بیش دریافت انرژی دچار اضافه وزن و چاقی‌های خفیف و متوسط و شدید شده‌اند که صدها بیماری دیگر را در طول زمان برای این افراد زمینه‌‌سازی خواهد نمود.

تامین و تعدیل انواع سوءتغذیه های نام برده شده نه تنها به علت وظایف کثیری که در هدایت چرخه‌های زیست شیمیایی درون و  بیرون سلولی و بافت‌ها و ارگان‌های متعدد بدن دارند بلکه از اهمیت ویژه‌ای در رشد و بالندگی و ترمیم و سلامتی جسم و جان و گسترش فکر و اندیشه را نیز دارند.

ضمنا در پیشگیری یا ایجاد اختلالات روحی روانی، ساختاری و مقاومت، افزایش یا کاهش امید به زندگی و مقاومت در قبال عوامل بیماری‌زای عفونی و غیرعفونی (در گروه‌های مختلف سنی و جنسی) تاثیر غیرقابل انکاری دارند.

عوارض سوءتغذیه در ادوار زندگی

سوءتغذیه در دوران‌های قبل از بارداری بعد و در طول دوره (9 ماهه) بارداری نقش جدی و اثرگذاری بر سلامتی و پویایی حال و آینده بانوان و محصول بارداری داشته و به دنیا آمدن نوزادان کم‌وزن و کوتاه قد و نارس و رنجور و یا برعکس سنگین وزن و درشت پیکر در معرض تهدیدات و عوارض  کوتاه و بلند مدت حتمی قرار دارند. 

به طور مثال نوزادان کوتاه قد و کم‌وزن و نارس در معرض حتمی ابتلا به بیماری‌های عفونی و غیرعفونی در حال و آینده می‌‌باشند کودکان سنگین‌وزن و درشت نیز در معرض ابتلا به چاقی‌های مفرط، بیماری‌های سوخت‌سازی یا متابولیکی دیابت اسیداوریک پرفشاری خون و ... بوده و هر دو گروه نهایتا در خطر اختلالات قبلی و عروقی و اسکلتی و مفاصل نیز می‌باشند.

چه بسا رنجوران و بیماران سالمند فعلی از جمله افرادی برشمرده می‌شوند که بذر بیماری‌های فعلی آنها در دوران جنینی، نوزادی و نوپایی کودکی، نوجوانی و جوانی‌شان افکنده شده است.

اثرات سوءتغذیه در دوران نوزادی – شیرخوارگی- نوپایی و کودکی

1- عدم وزن‌گیری و افزایش قد  2- کاهش کنجکاوی و انگیزش  3- اختلاف در نمو ادراکی   4- کاهش توان مقاومت در قبال بیماری‌های عفونی و غیر عفونی  5- افزایش یافتن طول مدت رهایی از بیماری‌ها و ریکاوری مجدد آنها

بر هم کنش و هم‌افزایی عفونت و سوءتغذیه به صورت دور باطلی همواره چنین کودکانی را در چنبره خود اسیر و گرفتار می‌سازد.

اثرات سوءتغذیه در مراحل پیش‌ دبستانی و دبستانی

1- عدم تمرکز مداوم و کاهش میزان یادگیری و یادآوری 

 2- تنوع و تواتر ابتلا به بیماری‌های مختلف 

3- غیبت‌های متعدد از مدرسه به دلیل همین رنجوری و بیماری‌ها 

4- هدر رفتن بودجه و سرمایه‌گذاری‌های آموزشی و عدم دستیابی کامل به اهداف مورد انتظار 

5- افزایش احتمال خطر بروز ناهنجاری‌های جسمی و ذهنی و رفتاری 

6- عدم دستیابی به ظرفیت کامل تعیین شده ژنتیکی در فرآیند بلوغ، این آخرین فرصت جنبش رشد و نمو در قالب ظرفیت‌های موروثی پیشگفت

اثرات سوءتغذیه در دوران پس از بلوغ جوانی و بزرگسالی و آ‌غاز فعالیت‌های اقتصادی در بعد ارائه خدمات یا تولیدات

کاهش بهره‌وری و توان تطبیق با شرایط جدید و علوم و فنون پیچیده هزاره سوم به خصوص در امر حل و فصل مسائل و دقایق فنی در هزار توی فراز و فرودهای تولیدی و خدماتی به علت کاهش شدید تمرکز و توجه و سهل‌انگاری در انجام وظایف محوله و افزایش احتمال سوانح و حوادث شغلی و افزایش دفعات غیبت از کار به علت بیماری یا ناتوانی و عدم توانایی و گرایش به خلاقیت و نوآوری‌ها و کارآفرینی.

متاسفانه ایجاد ضرر و زیان سوءتغذیه‌های گذشته و تسری آن به زمان حال در دو بعد قابل ذکر و تاکید می‌باشند.

در وحله اول خروج فرد از چرخه اقتصادی به علت بیماری‌های پی در پی و عدم تاثیرگذاری بر ارزش افزوده در مراحل خدماتی و تولیدی و در وحله بعدی تحمل و تحمیل هزینه‌های تشخیص و درمان و نهایتا مرگ زودهنگام و خروج دائمی از چرخه‌های تولیدی و خدماتی و به هدر رفتن هزینه‌های صرف شده و زمان آموزش‌های عمومی و تخصصی

در قبال رفع سوءتغذیه‌های فراگیر چه باید کرد؟

کمک و مساعدت به نسل فعلی و پرورش نسل برتر با یک عزم ملی و خرد جمعی در جهت گسترش امکان تامین تغذیه متناسب و متعادل و متنوع از همین امروز چرا که فردا خیلی دیر است.

اقدامات پیشنهادی از دید بنده: الف- فرهنگ‌سازی لازم مبتنی بر تغییر رفتار در جهت استفاده فرد، خانواده، اجتماع و کشور از سبد غذایی متنوع و متعادل بر مبنای هرم غذایی متداول و مصوب

ب- مکمل‌یاری در موارد حاد سوء تغذیه و آموزش هنر تلفیق گروه‌های غذایی با یکدیگر به منظور ارتقا ارزش بیولوژیکی متقابل آنها بدون تحمیل هزینه مضاعف بر بودجه خانواده‌ها

ج – غنی‌سازی مواد غذایی پرمصرف و دائمی در جهت رفع کمبودهای متداول بومی و محلی.

از طریق جلب همکاری صنایع تولیدی و فرآوری مواد غذایی در تمام زمینه‌های تولیدی و فراوری مواد غذایی در تمام زمینه های توزیع و نگهداری و استفاده از مواد اولیه سالم و رعایت تمامی استانداردهای ابلاغی در تمامی مراحل کاشت و برداشت و توزیع.