گنبد نمکی جاشک؛ شاهکار یک نفرین افسانه ای

وب سایت کارناوال: می خواهیم به یک مقصد متفاوت دعوتتان کنیم و شما را از جاذبه ای شگفت انگیز در کشورمان آگاه سازیم....

این که می گوییم شگفت انگیز، به این معنی نیست که باید در سفر امروز به دنبال چیزهای عجیب و غریب باشید و سر از رمز و راز ها در بیاورید. برعکس، آنچه که امروز مقصدمان را متفاوت جلوه می دهد، سادگی آن است و تنها یک عنصر در آن به وفور به چشم می خورد : " نمک ".

تا چشم کار کند نمک می بینی و لباس سپیدی که سراسر زمین را پوشانده است. گاه عناصر طبیعت به کمک آمده اند تا این یک دستی را در هم شکنند و با رنگ های تازه جانی دیگر به تصویری که پیش روی شماست بدهند. در گوشه ای دیگر همین نمک سپیدرنگ به شکل های دیگری در آمده تا معادلات را در ذهن شما بر هم بزند و طعم شور خود را در همه جا بگستراند.

قرار نیست که نمک با طعم بخشیدن به غذاهایتان برای شما لذت بخش باشد بلکه اینبار می خواهد زیبایی اش را به رخ بکشد و نمایشی بی نظیر را برایتان به راه بیاندازد. این ماده ی سپید قرار است مزه ای متفاوت از سفر را برایتان خلق کند... مزه ای که تا همیشه زیر دندانتان می ماند و طعمش را از خاطر نمی برید...

حالا کوله بارتان را جمع کنید و با ما راهی استان بوشهر شوید...

 

 

آشنایی با گنبد نمکی جاشک، بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه

جاده ی دیر به خورموج را که در پیش بگیری و روستای جاشک را از نظر بگذرانی، ناگهان چشمت به منظره ای می افتد که شاید تا به حال ندیده باشی. منظره ای که لباس سپیدی از جنس نمک بر تن دارد و تو را به سوی دنیایی متفاوت می خواند.

 

 

 این پدیده ی کم نظیر با عنوان گنبد نمکی جاشک یا دشتی شناخته می شود و با وسعت 3666 هکتاری اش عنوان بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. باید توجه داشت که این گنبد نمکی یکی از فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران نیز به شمار می رود و به عنوان یک سرمایه ی ملی با قدمت 600 میلیون سال بسیار حائز اهمیت است.

 

به دلیل اهمیت گنبد نمکی جاشک، این اثر در بهمن سال 1386 به عنوان اثر طبیعی ملیِ فسیلی در فهرست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و نام آن به عنوان هشتاد و هشتمین اثر طبیعی توسط سازمان میراث فرهنگی در 20 بهمن 1389 در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت گردیده است. همچنین پرونده ثبت این گنبد به همراه دیگر گنبدهای نمکی در استان های فارس، هرمزگان، قم و زنجان به یونسکو فرستاده شده و در انتظار ثبت جهانی می باشد.

گنبد نمکی چیست؟

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که این پدیده از کجا آمده و چرا به عنوان جاذبه ای مهم برای کشورمان به شمار می رود. بد نیست پیش از ادامه ی مطلب، تعریفی کلی از گنبدهای نمکی داشته باشیم تا بدون هیچ علامت سوالی از مرور زیبایی های جاشک لذت ببرید.

 

 

 

گنبدهای نمکی یکی از پدیده‌های زمین‌شناختی هستند، یک هسته ی مرکزی از نمک دارند و از لایه‌های بزرگ نمک زیرزمینی و به صورت گنبدی، شکل گرفته اند. هنگامی که نمک با لرزش های ناگهانی همچون زلزله مواجه می شود مثل یک ماده ی ارتجاعی عمل می‌کند. حرکات بالا و پایینی لایه های نمکی باعث ایجاد برجستگی هایی در زمین می گردد و گنبد نمکی شکل می گیرد. شکل تمامی گنبدهای نمکی یکسان نیست و بسته به سنگ های پوششی آنها، فشار درونی و میزان آن متغیر می باشد.

در ایران ،گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس و ایران مرکزی وجود دارند و نزدیک به  114 گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران و استان‌های هرمزگان و بوشهر شناسایی شده است.

 دیدنی ها و تفریحات گنبد نمکی جاشک

در جاشک جلوه های دیدنی زیادی انتظارتان را می کشند که هر یک شگفتی خاصی را در خود پنهان کرده اند:

1- لباس سپید نمکین

با دیدن رنگ سفید نمک ها شاید به فکرتان هم نرسد که این ها همه حاصل طعم شور طبیعت هستند چرا که از جاده کنگان – بوشهر قسمت های بلند این پدیده همچون کوه های برفی در یک دشت به نظر می رسند. این جلوه ی شگفت انگیز هر چشمی را به خود خیره می کند و شما را مبهوت خود می نماید.

 

 

2- یخچال های نمکی یا نمک چال ها

یخچال های نمکی از دیگر جاذبه های این منطقه به شمار می روند. این جاذبه ها که در نتیجه ی حرکت توده های نمکی در جهت شیب زمین شکل گرفته اند، در بخش شمال غربی گنبد قابل دیدن هستند و در حاشیه کناره ی آن خودنمایی می کنند.

به دلیل شباهت این پدیده به یخچال های یخی عنوان یخچال های نمکی یا نمک چال را به آنها داده اند در حالیکه بر عکس یخچال ها که سرما را حفظ می کنند، نمک چال ها می توانند گرما را در خود حفظ کنند. نمک چال ها از دیدنی های زیبای جاشک هستند که همچون چاله های بزرگ و کوچکی دیده می شوند. در اثر تبخیر آب در در مسیر آب های روان و چشمه های نمکی اشکال خاصی در این چاله ها شکل گرفته اند که درخششی شبیه الماس دارند و بسیار چشم نواز هستند.

 

 3- آبشارهای نمکی

 آیا شما هم فکر می کنید همه ی آبشارها در قلب جنگل و در منطقه های سرسبز شکل گرفته اند؟ باید بگوییم که گنبد جاشک این معادله را در ذهن شما بر هم می زند و با آبشارهایش به استقبال شما می آید. این آبشارها در مسیر طبیعیِ جریانِ آب گنبد قرار دارند و در فصول کم آبی به دلیل تبخیر کامل آب، بلورهای ضخیم و زیبای نمکین در جهت جریان آب ها و در مسیر آنها تشکیل می شوند تا یکی از دیدنی ترین مناظر هستی را خلق کنند. اواسط بهار تا اواسط پاییز بهترین زمان برای دیدن این آبشارها است.

 

 

  4- غارهای نمکی

غارهای نمکی بخشی دیگر از شگفتی های طبیعت را به نمایش گذاشته اند. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی شکل گرفته اند در گوشه گوشه ی گنبد خودنمایی می کنند. با ورود به آنها چشمتان به بلورهای نمکی می افتد که به صورت استالاگمیت و استالاکتیت خودشان را نمایان ساخته اند. طول غارها متفاوت است؛ شاید چشمتان به غاری کوچک بیفتد که 30 تا 50 متر طول دارد و یا غارهای 300 متری و 500 متری را ببینید. شاید هم گذرتان به بزرگترین غار منطقه با طول 1500 متر افتاد که به نام غار پلکانی شناخته می شود.

هر کدام از این غارها به دلیل شکل های قندیل ها (استالاگمیت و استالاکتیت ها) نامی خاص به خود گرفته اند. یکی از این غارها غار انگوری است که درون آن قندیل‌هایی به شکل خوشه‌های انگور از سقف و دیواره غار آویزان شده‌ اند و آن را از بقیه ی غارها متمایز ساخته اند. غار دیگری نیز به نام غار شاخه نبات شهرت دارد و قندیل‌های سفید و یک دست در آن همچون شاخه نبات به نظر می رسند.

 

 

غار سدنمکی یا غار پنجه عقاب نیز غار های دیگر این منطقه هستند. غار های این منطقه به حدی زیاد اند که شاید بعضی از آنها اصلا به چشم نیایند و بدون نام بمانند.

در گذشته این غارها محلی برای درمان بیماری های تنفسی بود و برای کسانی که دچار بیماری‌های تنفسی مثل سینوزیت، آسم و برونشیت  بودند، رفتن به درون غارهای نمکی را توصیه می کردند تا تنفس هوای آن جا موجب بهبودشان شود. امروزه علم دلیل این امر را کشف کرده و ثابت نموده است که هوای داخل غارهای نمکی باعث باز شدن مجاری تنفسی بیمار می شود.

 5- اثرات فرسایشی

 پوشش نمکی منطقه با اثرات ناشی از فرسایش آبی و بادی مزین شده و نقش و نگاری خاص را پدید آورده است. باد و جریان آب، خاک های نرم و سست را فرسوده کرده و پدیده هایی قارچ مانند را به وجود آورده اند. ستون ها و قله ها در جای جای منطقه رو به آسمان رفته اند. ستون هایی که گاه قسمت بالاییشان از بدنه ی آنها پهن تر است و از 10 سانتی متر تا چند ده متر ارتفاع دارند.

 

 

شاید بتوان تخت دیو یا دودکش جن را زیبا ترین پدیده ی فرسایشی گنبد جاشک دانست. این پدیده به صورت ستونهایی در میان نمک های گنبد دیده می شود که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش پذیری سنگ ها به وجود آمده است. این پدیده های فرسایشی نیز به دلیل شکلشان نام خاص خود را دارند. ستون انگشت خدا یا کلاه به سر از نام های آنها هستند. برخی معتقدند این ستون ها همچون نگهبانانی استوار و همیشگی از گنبد محافظت می کنند.

 پلایا نیز از پدیده‌های زیبای فرسایش حاصل از گنبدهای نمکی است که در دشت های دامنه ای پایین دست گنبدها دیده می شوند. پلایا یا دریاچه خشک یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی می باشد که در کم ارتفاع ترین قسمت حوضه آبریز و یا دشت‌های سطحی شکل می گیرد. در جاشک نیز به دلیل شور بودن آب های فصلی حاصل از گنبدها و جاری شدن آن بر روی دشت و تمرکز در نواحی خط‌القعر (ژرف ترین نقطه) رودخانه ها، پلایا به صورت پهنه‌های نمکی دیده می شود.

 

 

 تصور همه ی ما از نمک، ماده سفید رنگی است که در همه ی آشپزخانه ها پیدا می شود اما جالب است بدانید که در طبیعت نمک های رنگین نیز وجود دارند. گنبد نمکی جاشک میزبان کانی ها و بلورهای فراوانی است که به دلیل وجود عناصری خاص، رنگ های متنوع قرمز، قهوه‌ای، زرد، سیاه و نارنجی را بر سپیدی لباس نمکین منطقه پاشیده و تصویری تماشایی را خلق کرده اند.

 7- چشمه های نمکی

 

 

یکی دیگر از شگفتی های گنبد نمکی جاشک چشمه‌های نمکی هستند که در جای جای آن دیده می شوند و آب شور را از اعماق زمین به روی سطح آن به جریان می اندازند تا حیات منطقه را حفظ کنند. اگر فعالیت این چشمه ها متوقف شود تمام زیبایی های جاشک و قندیل های نمکین آن از بین می روند و مرگ این جاذبه طبیعی رقم می خورد. این چشمه ها درون غارها و در سطح دره ها قرار دارند و یکی از جاذبه های دیدنی به شمار می روند.

8- نمک فشان ها

 

 

 گاهی چشمه های نمک را به صورت خمیری فشرده و به همراه آب به بیرون پرتاب می کنند تا در سطح گنبد به جریان بیافتند. این نمک فشان ها حدود 350 برابر بیشتر از آب دریا، نمک دارند و جریان یافتن این خمیر نمکین گاه موجب تشکیل آبشارهایی از نمک یا همان نمک شارها می شود. تبخیر زیاد در کنار چشمه های نمکی باعث می گردد که نمک شارها به اشکال متفاوتی دیده شوند.

 9- دره گل کلم

 

 

 شگفت انگیز ترین بخش این منطقه، دره گل کلم،‌ نام دارد که سراسر سطح آن با نمک هایی که به صورت گل کلم دیده می شوند، پوشیده شده است. این نمک ها همچون یک تابلوی نقاشی به نظر می رسند و با ظرافتی خاص در اندازه ها و ابعاد گوناگون شکل گرفته اند. در برخی نقاط، نمک‌ها به صورت غنچه‌هایی در کنار هم باز شده و یکی از زیباترین مناظر را پیش رویتان قرار می دهند.

خوشگذرانی در جاشک

گشت و گذار و عکاسی : تماشای این اثر کم نظیر خلقت دنیای متفاوتی را پیش روی شما قرار می دهد و شما را غرق در زیبایی های خود می کند. در کنار لذت بردن از این منظره، ثبت تصاویر تماشایی از آن را فراموش نکنید چرا که سوژه های زیادی در سراسر این جاذبه برای ثبت در دوربین شما وجود دارند و می توانند به یک یادگاری ماندگار برای شما تبدیل شوند.

کوهنوردی: ویژگی های خاص ارتفاعات این منطقه بسیاری از کوهنوردان را راهی گنبد می کند تا بر فراز کوه های نمکین قرار گیرند و ضمن تماشای چشم اندازی حیرت انگیز، تجربه ای متفاوت را برای خود رقم بزنند.

تحقیقات علمی: ویژگی های زمین شناختی و پدیده های منحصر به فرد نیز بسیاری از کارشناسان را برای تحقیقات علمی راهی گنبد جاشک می کند تا به کشف گوشه ای دیگر از شگفتی های این پدیده طبیعی بپردازند.

 افسانه های گنبد نمکی جاشک

در هر نقطه از زمین که پدیده های طبیعی به شکلی خاص جلوه گر شوند، افسانه هایی هم برسر زبان ها می افتد. جاشک هم از این قاعده مستثنی نیست و افسانه هایی شنیدنی در مورد آن بر سر زبان محلی ها است.

جاشک، حاصل یک نفرین افسانه ای

برخی این پدیده را ناشی از یک نفرین افسانه ای می دانند و می گویند این گنبد نمکی در اثر یک نفرین بزرگ شکل گرفته و به صورت امروزی در آمده است. نقل است که در گذشته های دور بزهایی در این منطقه بودند که شیر بسیار لذیذ و خوشمزه ای داشتند و زنان را وسوسه می کردند تا شیر آنها را بدوشند.

 

اما هر کس که شیر آنها را می دوشید با همان بز تبدیل به سنگی نمکی می شد. این سنگ های نمک در کنار هم جمع شدند و آنقدر زیاد شدند تا گنبد نمکی جاشک شکل گرفت و نماد یک نفرین بزرگ شد.

جاشک، محل زندگی دیو

 درباره ی پدیده ی تخت دیو نیز افسانه ای بر سر زبان هاست و روایات مختلفی از این و آن  شنیده می شود. بر طبق این افسانه این مکان، محل حکومت و زندگی دیو بوده و وی را از آسیب در امان نگه می داشته است.

 

کجا بمونیم؟

 امکانات اقامتی در جاشک وجود ندارد و کمپ زدن در این منطقه نیز توصیه نمی شود اما نگران نباشید چرا که می توانید برای اقامت از خانه های محلی و یا هتل ها و مهمانسراهای شهر های نزدیک استفاده کنید.

 

بهترین فصل سفر

 به دلیل آنکه گنبد نمکی جاشک در یک منطقه ی گرمسیری قرار دارد رفتن به آنجا در فصول گرم سال توصیه نمی شود. اما نیمه ی دوم پاییز تا اواخر زمستان فرصت خوبی است تا دیداری از این منطقه داشته باشید.

بهار و تابستان: گرمای آزار دهنده ای در منطقه حکمفرما می شود.

 پاییز و زمستان: با آنکه این دو فصل جزء فصول سرد سال هستند اما در گنبد نمکی جاشک هوا معتدل است.

 

موقعیت جغرافیایی

گنبد نمکی جاشک در بخش کاکی و بخش بردخون و در میان دو شهرستان متبوعشان دشتی و دیر در استان بوشهر قرار دارد و 144 کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر قرار دارد. گنبد نمکی در دل کوه جاشک و در انتهای شمالی آن قرار دارد و مرتفع‌ترین قسمت کوه را شامل می شود.

 این منطقه از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته و از غرب با روستای گنخک در شهرستان دشتی (در فاصله 55 کیلومتری شهر خورموج و 15 کیلومتری شهر کاکی)، از جنوب با روستای جاشک در شهرستان دیر (در فاصله 60 کیلومتری شهر دیر و 24 کیلومتری شهر بردخون)، از شرق با روستای کردلان و از شمال شرقی با روستای درویشی همسایه است.

راه دسترسی

آدرس: استان بوشهر، 144 کیلومتری شهر بوشهر، مابین شهرهای دیر و خورموج

راه دسترسی: وارد جاده بوشهر - بندرعباس شوید و در مسیر خورموج به بندر دیر قرار گیرید. در حدفاصل روستای گنخک از شهرستان دشتی و جاشک از شهرستان دیر، جاده ای خاکی به چشم می خورد که مربوط به معدن قدیمی سنگ نمک می باشد که زمانی در منطقه فعال بوده است. در ابتدای این جاده محیط بانی آن ساخته شده است و با ورود به آن و ادامه ی مسیر می توانید از سمت غرب وارد جاشک شوید.

برای دسترسی از شرق جاشک نیز در همان جاده ی اصلی بعد از پل روستای کردلان از شهرستان دشتی وارد یک جاده ی خاکی شوید که به کوهپایه‌های گنبد نمکی ختم می گردد.

 ویژگی ها و مشخصات گنبد نمکی جاشک

نمک‌های سازنده ی این گنبد از سری هرمز ناشی می شوند که به دلیل چگالی کم نمک نسبت به سنگ‌های پیرامونی و وجود گسلی که از کازرون تا قَطَر امتداد یافته و بروز لرزش‌های مکرر ناشی از آن، در اواخر دوره پرکامبرین و اوایل پالئوزوئیک تشکیل شده است.

این گنبد نمکی هنوز هم فعال است اما همانقدر که هر ساله به ارتفاع آن افزوده می شود، عوامل فرسایشی نیز از اندازه ی آن می کاهند و توازنی خاص را در طبیعت پدید می آورند. رنگ هایی که در جای جای گنبد دیده می شوند ناشی از موادی است که با نمک و آب مخلوط شده اند، مقدار زیاد گوگرد رنگ زرد طلایی را به نمک ها می بخشد، وجود پتاسیم باعث رنگ نارنجی، آهن، رنگ قرمز و قهوه ای و کربن یا ذغال سنگ، رنگ سیاه را به ارمغان می آورد.

 

 ترکیب این مواد معدنی با هم مناظر خاصی را در منطقه پدید می آورند. از میان این ترکیبات می توان به ترکیب گوگرد با آهن اشاره کرد که از آن با عنوان پیریت یا طلای کاذب (طلای احمقها) یاد می شود. این ترکیب دارای جلای فلزی براقی  است و در سطح گنبد به وفور دیده می شود. بلورهای زیبای سیلیکاته و فسفاته که دارای جلای فلزی و غیر فلزی نیز هستند با تنوع رنگ ها می آمیزند تا جلوه هایی شگفت انگیز و بی نظیر را به تصویر بکشند.

پست ترین قسمت جاشک در ارتفاع 70 متری و بلند ترین قست آن در ارتفاع 1490 متری از سطح دریا قرار دارد. طول گنبد نمکی 12 کیلومتر و عرض آن 4.5 می باشد که قله ی نسبت به دشت اطراف حدود 1350 متر ارتفاع دارد.

 این جاذبه با همه ی زیبایی هایش کمی هم نامهربان است چرا که باعث شوریِ رودخانه ی مند گشته است. این رودخانه تا پیش از روستای باغان شیرین جریان دارد و آب آن  قابل شرب و استفاده کشاورزی می باشد اما همین که گذرش به کناره های گنبد نمکی می افتد و به دور آن می چرخد، شوری طبیعت را با خود همراه می کند. این اتفاق، نشان از فعالیت بالای گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند دارد به گونه ای که با به راه افتادن آب بر روی دشت ها و تبخیر زیاد، نمک سطح خاک را می پوشاند و باعث شوری زمین ها می گردد.

خواص دارویی سنگ های گنبد نمکی

در گوشه گوشه ی این منطقه منبعی ارزشمند از سنگ های دارویی وجود دارد. از میان آنها می توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

سیلیکا: سیلیکا دومین عنصر فراوان در طبیعت است و از آن برای درمان خشکی پوست و جلوگیری از سست شدن و افتادن ناخن ها استفاده می شود. جلوگیری از آلزایمر نیز یکی دیگر از خواص مهم آن می باشد.

فلورین: فلورین عنصری است که به رنگ های بنفش، بی رنگ، سیاه و صورتی در طبیعت دیده می شود. این سنگ ارزشمند باعث افزایش قدرت تشخیص مغز و پیشگیری و درمان آرتروز می گردد و ارزش درمانی بسیاری دارد.

 نقش حیاتی آب

 نمک تنها ماده ی موثر در شکل گیری این پدیده نیست. آب هم در اینجا نقشی حیاتی را بازی می کند. اگر آب نباشد نمک ها شکل خمیری و ارتجاعی پیدا نمی کنند و نمی توانند جریان یابند. شاید فکر کنید در این بیابان که نباید خبری از آب باشد! اما واقعیت این است که در زیر بلورهای نمک آب دائما در جریان است به طوری که صدای آن را می توانید بشنوید. باران های موسمی گاه تا 24 ساعت نیز بر این نمک ها می بارند اما مقدار نمک به حدی زیاد است که زیاد بودن آب نمی تواند شوری را کاهش دهد.

 

آنچه که در این منطقه با آن روبه رو هستید آبی فوق اشباع است که 12 برابر بیشتر از آب دریا نمک دارد و شوری آن به حدی است که اگر دستتان به آب بخورد به سرعت سفیدک های نمک را بر روی آن مشاهده می کنید. سیلاب در این سرزمین نمکین امری کاملا عادی است و می تواند دردسر ساز نیز باشد.

 گیاهانی که با شوری جاشک کنار آمده اند...

 درست است که به دلیل وجود درصد بالایی از نمک در منطقه، هیچ گونه گیاهی مجال رشد و نمو نمی یابد اما وجود مناطق آهکی کوچک و بزرگ در برخی نقاط، شرایط را برای رشد گیاهانی همچون گون،گیشدارا و قیج فراهم کرده اند.

 

در فصل زمستان و بهار نیز انواع گیاهان یک ساله سطح آهکی گنبد را می پوشانند تا لباسی تازه بر تن طبیعت کنند. دره هایی هم که تهی از نمک شارها هستند، میزبان درختچه های کُنار، اشک و بادام کوهی می باشند. بر روی دیواره های دره، گل سنگ های زیبای چند متری دیده می شوند که بیشتر در ناحیه ی شمال شرقی گنبد وجود دارند. درختان و درختچه هایی مانند بنه، کلخونگ، کهور و گز و بوته هایی چون گرامینه و درمنه، خارشتر، گون، افدرا و گیاهان شور پسند نیز به صورت پراکنده رشد می کنند.

 

 

میزبانی جاشک از حیات وحش

از اواخر اردیبهشت تا پایان مهر ماه تقریبا هیچ جانداری به جز مارمولک ها و خفاش ها دیده نمی شوند. بعضی از موجودات نیز در کوهپایه ها و دره های شیرینی که در پایین گنبد قرار دارند به حیات خود ادامه می دهند که از میان آنها می توان به پرندگانی همچون کبک، تیهو، گنجشک، جغد، کبوتر چاهی، باقرقره، زنبورخورها، پرستوها، بادخورک و سهره و شکارچیانی چون روباه و کفتار اشاره کرد.

 شایان ذکر است که گنبد نمکی در مسیر سلسله کوه زاگرس و بین دو کوهِ دارای چشمه های آب شیرین قرار دارد و وجود فراوان نمک در آن جاندارانی مانند قوچ و میش و کل و بز را به این منطقه کشانده است پرا که نمک یکی از خوراک های اصلی این پستانداران است.