پیشگیری و درمان سرماخوردگی در کودکان

دکتر علی اکبر سیاری؛ مدیرگروه اطفال دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 

علت سرماخوردگی

بیشتر از 200 ویروس عامل سرماخوردگی هستند. رینو ویروس ها بیشتر از یک سوم موارد علت سرماخوردگی را تشکیل می دهند. انواع ویروس‌های شایع دیگر شامل ویروس های پارا آنفلونزا، ویروس سنسیسیال تنفسی، کورناویروس ها بوده ولی آدنوویروس ها، آنتروویروس های آنفلوانزا و رئوویروس ها به میزان کمتری باعث سرماخوردگی می شوند. بعضی از این ویروس ها مثل ویروس سنسیسیال تنفسی و پارا آنفلوانزا علا وه بر عفونت تنفس فوقانی باعث عفونت تحتانی تنفسی می شوند.

علت این که کودکان به طور مکرر دچار سرماخوردگی می شوند، تعداد زیاد ویروس های سرماخوردگی است.

از نظر اپیدمیولوژیکی، موقعی که در یک کلاس کودکی دراثر سروتایپ های رینوویروس ها یا ویروس سنسیسیال دچار سرماخوردگی می شود تا دو سوم کودکان آن کلا س ممکن است دچار سرماخوردگی شوند ولی در تماس کوتاه مدت مثلا  مدتی که در مطب پزشک یک کودک با کودک سرماخورده در تماس است احتمال دوره کمون (از زمان تماس با عامل بیماری تا بروز علا ئم) معمولا  5-2 روز است.

علا ئم سرماخوردگی

در کودکان و بالغین علائم اولیه سرماخوردگی عبارت است از تحریک و خارش بینی و گلو، در عرض چند ساعت ترشحات مخاطی روشن از بینی توام با عطسه شروع می شود. گلو درد باعث ترشحات خلف بینی و تنفس از دهان می شود. دردهای عضلا نی، سردرد، احساس خستگی و کوفتگی و کاهش اشتها از علائم دیگر همراه سرماخوردگی است. تب خفیف و گاهی تحریک چشم ها از علا ئم دیگر است. در روز دوم و سوم سرماخوردگی ترشحات مخاط بینی غلیظ تر و گاهی چرکی می شود. به تدریج کودک احساس بهتر شدن می کند ولی علائم آبریزش و گرفتکی بینی، عطسه، گلودرد، سرفه های شبانه ادامه دارد.

به علت ترشحات زیاد بینی و گرفتن این ترشحات گاهی بینی دچار قرمزی، زخم، تورم و درد می شود. در مدت 7-5 روز علا ئم فروکش می کنند. ولی در هفته دوم هم ممکن است سرفه و گرفتگی و ترشح بینی ادامه داشته باشند. در شیرخواران، علائم با بالغین تا حدودی متفاوت است علا وه بر گرفتگی بینی، آب ریزش و عطسه و سرفه، شیرخواران دچار تحرک پذیری و بی قراری هستند به طوری که خوابشان دچار مشکل می شود. گرفتگی بینی ممکن است مانع مکیدن شیر شود. سرفه باعث استفراغ می شود. بعضی از شیرخواران دچار اسهال ساده می شوند.

بنابراین علا ئم باعث نگرانی مادر می شود واین موضوع باعث ایجاد آثار منفی در نگهداری و مراقبت، تغذیه با شیر مادر، مراجعه مکرر به پزشک، مصرف نابجا و بی رویه دارو می گردد.غده لنفاوی گردن در بعضی از کودکان بزرگ و قابل لمس می شود. بعضی دچار عوارض سرماخوردگی مثل عفونت گوش میانی، سینوزیت و یا سینه پهلو (پنومونی) می شوند.

از روی رنگ ترشحات بینی نمی توان قضاوت نمود که علت آن ویروس، میکروب یا آلرژی است. مگر آن که بیشتر از 10 روز طول بکشد که ممکن است به نفع عفونت میکروبی باشد. در کودکانی که دچار حساسیت هستند میزان سرماخوردگی و شدت آن بیشتر است. در جریان سرماخوردگی لوزه ها ممکن است حالت قرمز رنگ تا حالت زخمی شدن پیدا کنند که بستگی به نوع ویروسی دارد که باعث سرماخوردگی شده است. در این حالت نیازی به آنتی بیوتیک به ویژه پنی سیلین نیست.

درمان سرماخوردگی

زمانی که کودک خیلی بیمار به نظر نمی رسد و دچار عوارض سرماخوردگی نشده است، نیاز به دارو ندارد. آنچه مهمتر از دارو است آموزش به والدین است. آموزش شامل اطمینان دادن به مادر: که علا ئم سرماخوردگی یک عارضه ویروسی است. شرح علائم، دوره بیماری و سیر آن به مادر باید گفته شود. چه موقع و در صورت بروز چه علا یمی، مادر مجددا مراجعه کند. اگر این مطالب به صورت نوشته در اختیار والدین قرار گیرد بهتر است. موقعی که تب کودک بالا ا ست، گرفتگی و آبریزش بینی زیاد است و از سرفه، کوفتگی، خستگی و درد عضلا نی شاکی است درمان باید متوجه این علا ئم باشد. درمان به دو دسته دارویی و غیر دارویی تقسیم می شود:

توصیه های مهم غیردارویی سرماخوردگی

مصرف مایعات بیشتر و تداوم شیر مادر در شیرخواران (ولی در بچه های بزرگتر، مصرف آب گرم، چای کمرنگ با آب لیمو و عسل و افزایش مصرف سوپ و آب میوه مفید است)، مصرف سرم نمک (نرمال سالین) به صورت قطره بینی به طور مکرر، خارج کردن ترشحات بینی، بوسیله پوار پلاستیکی در دوره شیرخواری، استفاده از بخور آب ساده در اطاقی که از کودک نگهداری می شود، نکشیدن سیگار توسط اطرافیان در محل نگهداری کودک بیمار، ارائه مطالب آموزشی در مورد علت، علا ئم، دوره و سیر بیماری و زمان مراجعه مجدد.

تذکر مهم

در جریان سرماخوردگی هیچ وقت به عنوان تب بر و مسکن نباید از آسپرین استفاده کنیم چون خطر سندرم ری که بسیار خطرناک است از یک طرف و خونریزی معده از طرف دیگر وجود دارد. مصرف قطره بینی با استفاده از سرم نمکی مفید است، ولی از مصرف قطره بینی بیشتر از 3 روز باید پرهیز کرد. پنج داروی زیر در جریان سرماخوردگی علاوه بر استامینوفن توسط پزشکان تجویز می شود. 1– آنتی هیستامین ها 2– دکونژستانت ها 3– اکسپکتوارنت ها 4– ضد سرفه ها 5– آنتی بیوتیک‌ها.

داروهای فوق به ویژه در شیرخواران توام با عارضه بیشتر است لذا از مصرف نابجای آنها باید پرهیز کرد.