غذای ارگانیک چیست؟

دکتر پیمان غلام‌نژاد؛ کارشناس آزمایشگاه کنترل مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی ایران

اصول کلی در تولید دام و محصولات دامی ارگانیک

دامپروری یک فعالیت وابسته به زمین است، علف خواران باید به چَراگاه و سایر حیوانات باید به مکان‌‌های روباز دسترسی داشته باشند.

مرجع قانونی و ذیصلاح کشور ممکن است با توجه به وضعیت فیزیولوژیک دام، شرایط سخت آب و هوائی، وضعیت زمین و ساختار سیستم کشاورزی سنتی خاص که مانع از دسترسی به چراگاه می شود، به شرط تضمین آسایش دام‌‌ها، استثنایی را در نظر بگیرد.

مدیریت دامداری ارگانیک، باید استفاده از روش‌‌های تولیدمثل طبیعی، کاهش استرس، پیشگیری از بیماری، حذف تدریجی کاربرد آنتی بیوتیک‌‌ها، کاربرد فرآورده‌‌های دارای منشآ دامی مانند پودر گوشت با کمترین میزان ممکن در تغذیۀ دام‌‌ها و حفظ آسایش و سلامت دام‌‌ها را، مورد توجه قرار دهد.

انتخاب نژاد و روش‌‌های تولیدمثل باید مطابق با اصول دامداری ارگانیک باشد، و به ویژه موارد زیر باید در نظر گرفته شود:

- سازگاری دام‌‌ها با شرایط محلی

- بقاء و مقاومت آن‌‌ها در برابر بیماری‌‌ها

- عدم ابتلاء به بیماری‌‌های خاص و مشکلات سلامتی مربوط به برخی از نژادها

- دام‌‌ها باید از بدو تولد، از واحد‌‌های تولیدی مطابق با این استانداردیا از نسل دام‌‌هایی که درشرایط این استاندارد پرورش یافته اند، تولید شده باشند.

همچنین این دام‌‌ها، باید در طول دورۀ زندگی در شرایط سیستم تولید ارگانیک، پرورش یابند. دام‌‌ها نباید بین واحد‌‌های ارگانیک و غیرارگانیک جابه جا شوند.

گاوی که برای تولید گوشت ارگانیک مورد استفاده قرار می‌‌گیرد باید 19 ماه و حداقل سه چهارم سن خود را در سیستم مدیریت ارگانیک، گذرانده باشد.

گوساله پرواری باید در سن شش ماهگی به محض از شیر گرفتن و حداقل قبل از سن 6 ماهگی،وارد شرایط تولید ارگانیک شده باشد.

گاوی که برای تولید شیر ارگانیک مورد استفاده قرار می‌‌گیرد باید 90 روز در طی مدت اجرای سیستم و 6 ماه پس از آن در سیستم مدیریت ارگانیک، باشد.

گوسفند و بزی که برای تولید گوشت ارگانیک مورد استفاده قرار می‌‌گیرد باید 6 ماه از سن خود را در سیستم مدیریت ارگانیک، گذشته باشد و 6 ماه پس از آن در سیستم مدیریت ارگانیک، گذشته باشد.

مرغی که گوشت آن به بازار عرضه می‌شود باید تمام دوره زندگی خود و مرغ‌تخم گذار شش هفته از سن خود را در سیستم مدیریت ارگانیک گذشته باشد.

در تولید مواد غذایی با منشا دامی استفاده از افزودنی‌‌ها تحت شرایط خاص مجاز می باشد. مواد پیوند دهنده، مواد ضد کلوخه شدن، امولسیون کننده‌‌ها، مواد پایدار کننده، مواد قوام دهنده ، مواد فعال سطحی  و مواد منعقد کننده فقط با منشاء طبیعی، مجاز می باشد.

استفاده از مواد آنتی اکسیدان فقط با منشا طبیعی، مجاز می باشد. اسید‌‌های طبیعی، تنها موا مجاز به عنوان نگهدارنده می باشند.

استفاده از رنگ‌‌ها شامل رنگدانه‌‌ها، طعم دهنده‌‌ها و مواد اشتها آور فقط با منشا طبیعی، مجاز می باشد.

استفاده از رنگ‌‌های مصنوعی برای افزایش رنگ زرده تخم طیور، مجاز نیست. استفاده از پروبیوتیک‌‌ها آنزیم‌‌ها و میکروارگانیسم‌‌ها مجاز هستند.

آنتی بیوتیک‌‌ها، مواد دارویی، هر ماده‌ای که به منظور تحریک رشد باشد، نباید در خوراک دام و طیور به کار رود.

استفاده از  مواد حاصل ازدست ورزی ژنتیکی و تراریخته و محصولات آن‌‌ها، غیرمجاز می باشد.

در تولید محصولات ارگانیک اصل بر پیشگیری بدون استفاده از دارو است.

چنانچه دام بیمار شد استفاده از داروهای گیاهی و چنان چه کاربرد روش‌‌های فوق در مبارزه با بیماری یا جراحات موثر نباشد، درمان شیمیایی با داروهای دامی و آنتی‌بیوتیک‌‌ها، باید با نظر دامپزشک انجام شود.

در صورت مصرف این داروها، مدت زمان انتظار برای کشتار دام باید به میزان دو برابر زمان تعیین شده در مقررات افزایش یابد.

در هر صورت، این زمان حداقل باید 48 ساعت باشد. مدت زمان انتظار به زمانی گفته می‌شود که پس از مصرف دارو و قبل از ذبح دام بدلیل وجود باقیمانده دارو در بدن دام و طیور، استفاده از فرآورده‌‌های آنها ممنوع می‌باشد.

 استفاده از داروهای دامی شیمیایی و آنتی بیوتیک‌‌ها برای پیشگیری از بیماری‌‌ها، مجاز نیست.

هورمون درمانی تنها به دلایل درمانی و تحت نظارت دامپزشک، مجاز می باشد. عوامل محرک‌‌های رشد یا مواد محرک رشد و تولید، مجاز نمی‌باشد .

در تولید عسل، زنبور‌‌ها باید از محصولات گیاهی ارگانیک و یا گیاهان خودرو (وحشی) تغذیه کنند.

حداقل یک سال پس از بکارگیری این استاندارد در تولید، فرآورده‌‌های زنبور را می‌توان به عنوان فرآوردۀ ارگانیک عرضه کرد. در طول دورۀ تبدیل، موم غیرارگانیک باید با موم ارگانیک جایگزین شود

در حین استخراج عسل، به کارگیری مواد دافع شیمیایی، مجاز نیست.

تا حدامکان از دود دادن اجتناب شود. برای دود دادن باید از مواد طبیعی مجاز یا از مواد مطابق با الزامات این استاندارد، استفاده شود.

پیشنهاد می شود در حین استخراج عسل و فرآوری سایر فرآورده‌‌های زنبور، دما تا حدممکن کاهش یابد. به منظور حفظ کیفیت عسل و سایر فرآورده‌‌های زنبور، دما در حین استخراج و یا عملیات فرآوری نباید از 45 درجه سانتیگراد، بیشتر باشد.

الزامات تولید برای آبزیان در مزرعه آبزی پروری و یا محیط‌‌های کنترل شده (ماننددهانه رودخانه‌‌ها)، باید به گونه‌ای تامین شود که مبانی اصلی مدیریت سلامت رعایت شده و از ورود عوامل بیماری زا و آفات جلوگیری شده و شرایط مناسب زندگی حیوانات و حفظ محیط زیست علاوه بر موارد ذیل برقرار شود.

به منظور اطمینان از عدم وجود یا در حداقل بودن آلاینده‌‌هایی چون فلزات سنگین، باقیمانده آفت کش‌‌ها، آلاینده‌‌های طبیعی و مواد شیمیایی مختل کننده هورمون‌‌ها، منابع آب باید ارزیابی شوند.

ماهیان باید از مرحله نوزادی تحت مدیریت ارگانیک رشد کرده و به صورت گروهی (گله) از زمان ورود (تولد) تا برداشت (صید)، قابل ردیابی باشند.

ماهی ارگانیک نباید در چرخه رشد خود با ماهیان غیرارگانیک در تماس باشد، به عبارت دیگر تولید موازی ماهیان ارگانیک و غیرارگانیک از یک جنس ممنوع می باشد.

همچنین باید فاصله مناسب و قابل قبولی بین محیط‌‌های آبزی پروری ارگانیک و غیرارگانیک، وجود داشته باشد.

مواد مورد استفاده در ساخت مخازن، سد و قفس‌‌ها نباید به گونه‌ای باشد که سبب ایجاد آلودگی در محیط یا حیوانات شده و در مورد آبزی در حال پرورش در الگو‌‌های رشد و تغذیه طبیعی آن، خللی ایجاد نکند.

استفاده از انواع هورمون‌‌ها و ترکیبات مشتق شده از آن در این سیستم، مجاز نمی‌باشد کنترل آفات و بیماری‌‌ها باید بیشتر به شکل مدیریت روش‌‌های پیشگیری به جای روش‌‌های درمانی با استفاده از ترکیبات و مواد مجاز باشد.

روش‌‌های فرآوری باید مکانیکی، فیزیکی و یا بیولوژیکی (مانند تخمیر کردن و دود دادن) باشد و استفاده از مواد افزودنی، باید به حداقل برسد.

پرتودهی در فرآوری انبار کردن و حمل و نقل محصولات تولید شده طبق الزامات استاندارد،مجاز نیست.