۶ عامل اثرگذار بر سلامت روان ایرانیان کدامند؟

شیوع 23 درصدی اختلالات روحی و روانی در جامعه ایران، نگرانی هایی درباره وضعیت سلامت روان ایرانیان ایجاد کرده است. غفلت از سلامت روان و افزایش بیماری های روان تنی به ویژه در شهرهای بزرگ، فضای عمومی جامعه را به سمت تنش و هیجانات ناشی از غم و ناراحتی سوق خواهد داد.

به گزارش به نقل از ایرنا، جمله «افسردگی گرفتم»، یا «افسرده ام» را بارها از اطرافیان شنیده ایم. در نگاه نخست، به نظر می رسد که فرد از روی اعتراض لحظه ای به شرایط این لفظ را به کار می برد در حالی که اگر همین فرد مورد مشاوره قرار گیرد، علائم روحی وی نشان می دهد که از اختلالات روانی رنج می برد.
پای صحبت جامعه شناسان و روانشناسان که می نشینیم، مهمترین عوامل افزایش اختلالات روحی و روانی را در جامعه، قرار گرفتن در شرایط محیطی استرس زا عنوان می کنند. مشکلات اقتصادی و فقر، چالش های سیاست داخلی و بین المللی، نبود متضمن های امنیت اجتماعی، عدم آموزش و یادگیری مهارت های رفتاری و ارتباطات فردی و اجتماعی و چالش های محیط شهری مانند ترافیک و آلودگی هوا، 6 عامل عمده اثرگذار بر سلامت روان افراد جامعه است.
«علیرضا شریفی یزدی» جامعه شناس و روانشناس اجتماعی، «اصغر کیهان نیا» روانشناس و مشاور خانواده و «حسن عماری» روانشناس شهری و مشاور خانواده در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا به تشریح عوامل اجتماعی و رفتاری موثر بر سلامت روان پرداختند.

** شریفی یزدی: امنیت اجتماعی و سیاسی؛ دو عامل افزایش سلامت روان
روان ما عبارت از احساسات، افکار و رفتارهایی است که به شدت تحت تاثیر مسائل اجتماعی قرار می گیرد. عوامل متعددی در حوزه اجتماع وجود دارند که بر سلامت روان افراد جامعه اثرگذارند. به نظر می رسد یکی از مهمترین این عوامل، موضوعات اقتصادی است. امنیت اقتصادی در یک جامعه زمینه ساز افزایش سلامت روان خواهد بود و برعکس عدم امنیت اقتصادی و مشکلاتی از این قبیل، سلامت روحی افراد را دچار خدشه خواهد ساخت.
برخورداری از امنیت فیزیکی و سیاسی نیز در مرحله بعدی موجب اطمینان خاطر افراد جامعه و آرامش روانی می شود. جامعه ای که دارای نظم انتظامی باشد بر سلامت روان افراد خود می افزاید. برقراری ثبات سیاسی در جامعه ای با فضای باز، از دیگر معیارهای مهم سلامت روان است. بدیهی است اغتشاشات سیاسی در هر جامعه برهم زننده آرامش روانی افراد جامعه خواهد شد.
گسترش خشونت های اجتماعی نیز از دیگر عوامل آسیب زننده روح و روان است. در این میان، نظام خانواده، نظام تعلیم و تربیت یعنی آموزش و پرورش، ارتباط میان افراد خانواده، ارتباط میان معلم، دانش آموزان و مسئولان مدرسه همگی در رفتارهای افراد و احوالات درونی آنان اثرگذار است. ایجاد اخلال در هر یک از این روابط و افراط و تفریط در آن ها باعث بروز اختلالات روحی به ویژه برای فرزندان و دانش آموزان خواهد شد. افزایش خشم و خشونت میان این گروه های سنی حساس از پیامدهای چالش ارتباطی والدین و مسئولان مدرسه با کودکان است.
به طور حتم ارایه خدمات اجتماعی و بهداشتی مانند بیمه ها در دوره میانسالی و کهولت و حمایت های مشاوره ای برای جوانان و نوجوانان باعث افزایش سطح سلامت روان خواهد شد. برخورداری از امکاناتی چون خانه های سلامت و مراکز مشاوره امکان شناسایی عوامل و درمان اختلالات روحی و روانی را سرعت خواهد بخشید. افراد با مراجعه به این مراکز مشکلات رفتاری خود را ریشه یابی خواهند کرد ودر صورت وجود اختلالات اعصاب و روان، امکان درمان برایشان فراهم خواهد شد.

** کیهان نیا: معضلات اقتصادی و شهری مردم ایران را غم زده ساخته است
مهمترین عواملی که بسیاری از مردم ایران را غم زده، دلگیر، رنجور و تقریبا ناامید ساخته است مجموعه ای از عواملی محیطی است که بر میزان سلامت روان افراد اثرگذار است.
ترافیک، آلودگی هوا، مشکلات معیشتی، بیکاری و عدم ثبات سیاسی از عواملی اند که افراد را مجبور به بروز رفتارهای ناهنجاری چون خشم، افسردگی، ناامیدی، غم یا بی اعتمادی می کند. آلودگی صوتی در سطح شهر نیز از آرامش روحی کاسته و افراد را پرخاشگر و عصبی می سازد. چنانکه در خیابان های شلوغ و پر رفت و آمد احتمال درگیری های لفظی و بروز خشونت میان افراد بسیار بیشتر است.
ناامنی شغلی و اقتصادی، گرانی، تورم و تغییر پی درپی قیمت ها، افراد را در مشکلات اقتصادی فرو برده است که خروج از آن متضمن سیاست گذاری های کلان در اشتغال زایی و رفع چالش های اقتصادی کشور است.
شنیدن اخبار ناراحت و نگران کننده درباره شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران از رسانه های داخلی و خارجی نیز بر میزان اضطراب و نگرانی افراد جامعه اضافه کرده و باعث بروز اختلالات روحی و روانی گسترده ای میان افراد می شود. افراد جامعه به طوری دائمی، در معرض بمباران خبرهای منفی از فسادهای مالی و سیاسی قرار می گیرند که همین مساله باعث می شود احساس بی پشتوانگی در آنان تقویت شده و اعتماد عمومی را نسبت به مردم و مسئولان از دست بدهند. مردم در چنین شرایطی احساس بی پناهی و قربانی شدن کرده و ارزش های رفتاری و فرهنگی جامعه در نگاه آنان رنگ می بازد.
آسیب های اجتماعی و اقتصادی موجود در جامعه ایران روی شانه مردم بالاتر رفته و در نتیجه با جمعیتی گریان، غم زده، رنجور و افسرده روبه رو شده ایم.در حال حاضر عمده مشکلات مراجعان بنده را بیکاری، اعتیاد و خیانت تشکیل می دهد. ترس از طلاق، خیانت یا پرداخت مهریه باعث شده تا جوانان از ازدواج دوری کنند یا به فکر فرزندآوری نباشند.

** عماری: اصلاح عادت واره های رفتاری، سلامت روان را افزایش خواهد داد
یکی از شاخصه های اثرگذار بر مسائل روانشناختی، عادت واره های رفتاری است. عادت واره ها مجموعه ای از رفتارهای اجتماعی افرادند که به آنان مهارت هایی در راستای کسب آرامش و کاهش استرس و اضطراب می دهد. به عبارت دقیق تر، عادت واره ها یعنی مهارت هایی که افراد در محیط های اجتماعی از آن ها بهره می گیرند. برای نمونه، رانندگی، ارتباطات کلامی، تفسیر رفتارها و تعاملات در محیط های اجتماعی همگی از عادت واره های فرد پیروی می کند.
افراد ساکن در شهرهایی که مجموعه ای از رفتارها، قوانین و مقررات در آن رعایت می شود، دارای زندگی آرام تری نسبت به افرادی خواهند بود که در محیط های پرتنش و پراسترس زندگی می کنند. خانواده ای که رفتارها و تعاملات خود را بر مبنای نشاط و شادابی استوار می سازد، مجموعه ای از مهارت های ارتباطی را به فرزندان خود آموزش خواهد داد و فضای روانشناختی بهتر و بهداشت روان سالم تری را برای اعضا فراهم خواهد ساخت. بنابراین، یادگیری عادت واره های رفتاری درست و اصلاح الگوهای رفتاری نادرست، باعث بهبود سلامت روان در افراد خواهد شد.
وجود مسائل استرس زا در محیط های زندگی، خانواده، اجتماعی، شغلی و به طور کلی فضای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه، مجموعه ویژگی های رفتاری را در افراد شکل می دهد که نتیجه آن به شکل غم، افسردگی، خشم، خودکشی، خشونت، پرخاشگری، درگیری، خودزنی، سوءظن و غیره بروز می یابد.
رفتارها در محیط تعریف می شوند. محیطی تامین کننده بهداشت روان خواهد بود که آموزش مهارت های رفتاری و ارتباطی به ویژه کنترل هیجانات و رفتارها را به افراد جامعه آموخته باشد. در حالی که متاسفانه در جامعه ما فعالیت های اندکی در بعد آموزش های روانشناختی و رفتاری صورت گرفته است. آموزش هایی که می تواند به افراد جامعه برای تاب آوری در موقعیت های استرس زا یا خشونت برانگیز کمک کند. تاب آوری یعنی فرد قدرت مهار یا کنترل رفتار خود را در شرایط استرس آفرین داشته باشد تا بتواند اختلال یا چالش روانی به وجود آمده را در اختیار خود درآورده و با رفتاری منطقی به حل آن بپردازد.
در میان 6 گروه از عوامل ابتلا به اختلالات روحی و روانی، مشکلات اقتصادی وزن سنگین ترین در به هم ریختگی روان مردم دارند چرا که بسیاری از امور زندگی مانند آموزش، بهداشت، تغذیه، مسکن، پوشاک و حتی روابط اعضای خانواده بر مسائل اقتصادی استوار شده است. در صورتی که خانواده ای درگیری مشکلات مالی و فقر بوده در تامین اصول اولیه زندگی بازخواهد ماند و از توجه به سلامت روانی و داشتن آرامش بازخواهد ماند. مشکلات روانی ناشی از فقر از میان اعضای خانواده به سطح جامعه کشیده خواهد شد. بنابراین به نظر می رسد تا زمانی که مشکلات اقتصادی و شغلی در جامعه ایران به حداقل خود نرسد و در کنار آن افراد آموزش های لازم برای یادگیری مهارت های فردی و اجتماعی را دریافت نکنند، افزایش بیش از 23 درصدی اختلالات روحی و روانی، دور از انتظار نباشد.