شاید برای شما هم پیش آمده باشد که علی رغم مراجعه به مراکز مختلف برای تعمیر موبایل هوشمندتان، نتیجه لازم را نگرفته باشید. دلیل این امر علاوه بر چیپست ها و مدارهای پیچیده این دستگاه ها، ممکن است به تمایل کمپانی های تولید کننده به کاهش عمدی تعمیرپذیری آنها برگردد.
برای مثال اخیرا کمپانی «اسنشال» که توسط «اندی رابین»، خالق اندروید تاسیس شده اسمارت فونی را به بازار عرضه کرده که از 10 امتیاز ممکن برای تعمیرپذیری نمره 1 را دریافت کرده و عملا قابل تعمیر نیست.
گلکسی نوت 8 نیز تنها 4 امتیاز را کسب کرده و برای هر نوع تعمیر، باید پنل شیشه‌ای پشت را که با مقدار زیادی چسب به شاسی چسبانده شده از روی موبایل جدا کنید.
از طرف دیگر اپل با استفاده از پیچ های مخصوص امکان بازکردن آیفون را کاهش داده و خود برای باز کردن این موبایل ها و استفاده حداکثری از قطعات داخلی آنها یک ربات مجهز به 29 بازوی مکانیکی را توسعه داده است.
از نظر برخی از فعالان صنعت موبایل اگر قوانین لازم برای حمایت از حقوق مصرف کننده وضع نشود ممکن است شرکت هایی از قبیل اپل و سامسونگ محصولاتی را تولید کنند که تنها توسط ربات ها قابل بازشدن یا تعمیر باشند.
در این میان یکی از دستگاه های اندرویدی جدید که امکان باز کردن آن بدون استفاده از حرارت وجود دارد، پیکسل اکس ال 2 است که توسط الجی تولید شده است. کمپانی سازنده در تولید این موبایل از قطعات ماژولار استفاده کرده که فرایند تعمیر را تا حدودی ساده می کند. با این حال امتیاز تعمیر این اسمارت فون هم نسبت به نسخه قبلی آن 1 نمره کمتر شده و به 6 از 10 رسیده است.
امروزه موبایل ها بیشتر آلیاژی نفوذناپذیر از شیشه و فلز به نظر می رسند که دسترسی به قطعات داخلی آنها تقریبا ناممکن است. حتی تعداد موبایل هایی که امکان تعویض باتری دارند نیز روز به روز کمتر شده است.
دلیل کنار گذاشتن این قابلیت در موبایل های هوشمند مشخص نیست چون فناوری باتری پیشرفت خاصی نداشته که نیازمند ثابت شدن آن باشد. با این حال بیشتر کمپانی ها کاهش ضخامت اسمارت فون ها و مقاوم ساختن آن ها در برابر آب را بهانه این کار کرده اند.
اولین شرکت هایی که تلفن های همراه مقاوم در برابر آب را تولید کردند سونی و سامسونگ بودند و دریافت بازخوردهای مثبت از طرف کاربران باعث شد کمپانی های دیگر نیز این راه در پیش بگیرند. با این وجود این شرکت ها زحمت پیاده سازی روش هایی مانند ایزوله سازی و واشر بندی را به خود نداده و با استفاده از چسب پنل های جلو و عقب را در برابر آب نفوذ ناپذیر می کنند.
طبیعتا این چسب ها باز کردن موبایل برای تعمیر یا تعویض قطعات را بسیار دشوار می سازند. در چنین شرایطی تعمیرکاران چاره دیگری جز استفاده حرارت بالا ندارند. این چسب ها پس از باز شدن پنل کارایی خود را از دست می دهند و در نتیجه مقاومت موبایل در برابر آب تا حد زیادی از بین خواهد رفت.
«کایل وینس» مدیرعامل «iFixit» که در زمینه آزمایش تعمیرپذیری موبایل ها تخصص دارد، در این باره می گوید:
غول های صنعتی بدون توجه به دوام موبایل ها بر سر کاهش ضخامت محصولاتشان با هم رقابت می کنند. تولید موبایلی باریک، مدرن و مقاوم در برابر آب که به سادگی قابل تعمیر باشد چندان کار سختی نیست اما تولیدکنندگان تمایل چندانی به اینکار ندارند.
کاهش دوام محصولات
اغلب کارشناسان عقیده دارند که کمپانی های تولیدکننده موبایل تنها به طراحی محصولاتشان اهمیت داده و ماندگاری آنها را مدنظر قرار نمی دهند.
برای مثال چرخه عمر باتری قابل قبول برای این شرکت ها حدودد 500 سیکل است، به عبارت دیگر اگر شما هر روز باتری را شارژ کنید گارانتی محصول تقریبا بعد از 16 ماه از بین می رود.
این در حالی است که موبایل های امروزی قابلیت تعویض باتری را ندارند و برای اینکار باید به یک تعمیرکار مراجعه کرده، هزینه اضافه ای پرداخت کرده و بیخیال مقاوم بودن موبایل در برابر آب شوید. از طرف دیگر در بسیاری از کشورها از جمله ایران باز شدن گوشی به معنای کاهش ارزش آن در بازار است. بنابرین اکثر افراد ترجیح می دهند این هزینه ها را صرف خرید تلفن همراهی جدید کنند.
به نظر می رسد که کاهش عمر لوازم مختلف به صنعت موبایل محدود نمی شود. نتایج تحقیقات یک موسسه آمریکایی درباره ماندگاری لوازم مختلف نشان می دهد که میانگین دوام یخچال های امروزی 13 سال است. این در حالی است که در خانه بسیاری از پدر و مادرهای ما یخچال هایی وجود دارند که پس از گذشت 30 سال کماکان وظایف خود را به خوبی انجام می دهند.
تولید مدل های جدیدتر
حدود یک قرن پیش نخستین بار کمپانی جنرال موتور تلاش کرد که با ایجاد تغییرات سالیانه در طراحی خودروها، خریداران را مجاب به خرید خودروهای جدید کند. این در حالی بود که فناوری خودرو نسبت به سال های پیشین تفاوت چندانی نداشته و تنها ارمغان جنرال موتورز تغییرات جزئی در ظاهر خودرو و عرضه آن با عنوانی مثل «مدل سال» بود.
از آن زمان تولیدکنندگان تصمیم گرفتند به جای تلاش برای نوآوری و پیدا کردن بازارهای جدید راهی ساده تر را در پیش گرفته و عمر محصولات خود را کاهش دهند. بدین منظور سه کمپانی «اوسرام»، «جنرال الکتریک» و «اسوشیتد الکتریکال ایندستریز» با تشکیل کارتلی به نام «کارتل فیبس» (Phoebus Cartel) عمر لامپ های خود را به صورت عمدی از 2500 ساعت به 1000 ساعت کاهش داده و مفهوم نامبارک «کهنگی عمدی» را به وجود آوردند.
امروزه نیز بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که تولیدکننده های موبایل با کاهش تعمیرپذیری محصولات خود، به دنبال پیاده سازی کهنگی عمدی هستند.
برای مثال اپل در سال 2011 با جایگزینی پیچ معمولی با پیچ پنج سوی امنیتی در آیفون 4 باز کردن و تعمیر آن را دشوارتر کرد. این پیچ ها قبل از آن در هیچ وسیله دیگری به کار نرفته بودند و به همین خاطر باز کردن آنها نیاز به یک آچار جدید داشت.
عدم کارایی و قیمت بالاتر پیچ پنج سو باعث شد که صنایع دیگر چندان از آن استفاده نکنند، بنابرین اپل به جز دشوار کردن فرایند تعمیر چه هدف دیگری را داشته است؟ این کمپانی نه تنها هرگز مرکزی را برای تعمیر مدل های مختلف آیفون تاسیس نکرده بلکه از انتشار راهنمای تعمیر آنها نیز خودداری کرده است. علاوه براین از چندماه قبل هزینه گارانتی و تعمیر آیفون را نیز افزایش داده است.
این مساله تنها به اپل محدود نشده و هواوی نیز با درنظر گرفتن مزایای این روش برای کمپانی و با نادیده گرفتن حقوق مصرف کنندگان در موبایل های P9 و P10 از پیچ پنج سو استفاده کرده است.
نینتندو و سونی هم مدت هاست در کنسول های خود به ترتیب از پیچ های سه سو و پیچ های «تورکس» امنیتی استفاده کرده اند که به جز دشوار کردن فرایند تعمیر مزیت دیگری به همراه نیاورده اند.
به گفته «پاول یلیاس» مدیر یکی از تعمیرگاه های بزرگ زنجیره ای در استرالیا، 80 درصد موارد تعمیر موبایل به نمایشگر یا موارد شامل آن مربوط می شود، او معتقد است که:
کاربران ممکن است با موبایلی که سوکت 3.5 میلیمتری یا ویبره آن از کار افتاده سر کنند اما یک صفحه نمایش خورد شده برایشان قابل تحمل نیست. بسیاری از کاربران وقتی می بینند قیمت تعمیر یک موبایل با خرید مدل جدید تفاوت زیادی ندارد، پول خود را صرف تعمیر مدل قبلی نمی کنند. افرادی هم که بر تعمیر تلفن همراه اصرار دارند اغلب به داده های موجود در آن نیاز دارند.
جنبش حق تعمیر
یکی از اقدامات کاربران برای مبارزه با کاهش عمدی ماندگاری و تعمیرپذیری محصولات راه اندازی جنبشی به نام «حق تعمیر» است. این جنبش توانسته است نظر نمایندگان 12 ایلات مختلف آمریکا از جمله نیویورک و مینه سوتا را برای تصویب قوانینی به منظور مقابله با چنین اقداماتی جلب کند.
تمرکز اصلی جنبش حق تعمیر در آمریکا بر روی تجهیزات کشاورزی از قبیل تراکتور است که امروزه وابستگی زیادی به نرم افزارهای کامپیوتری پیدا کرده اند. از آنجایی که اغلب کشاورزان از این نرم افزارها سر در نمی آورند ناچار به تماس با مراکز خدماتی پرهزینه شرکت های تولید کننده هستند.
اتحادیه اروپا نیز اخیرا قوانین گستردهای را تصویب کرده که شرکت ها را ملزم به افزایش قابلیت تعمیر پذیری محصولات و سازگاری آنها با محیط زیست کرده است.
گفتنی است در آمریکا قوانین بر ارائه اطلاعات، قطعات و تعمیر پذیری متمرکز بوده و طراحی خاصی را بر سازنده تحمیل نمی کنند اما مقامات اروپایی بر خلاف آمریکا به دنبال ممنوع کردن امکان استفاده از چسب در موبایل ها هستند.
مردم چه می خواهند؟
نتایج تحقیقی که سال 2014 در اروپا انجام شده نشان می دهد که 77 درصد افراد ترجیح می دهند به جای خرید مدل های جدید، وسایل قدیمی خود را تعمیر کنند، با این حال بیشتر آنها با توجه به هزینه بالای تعمیرات ناچارند ابزارهای معیوب خود را با مدل های جدید جایگزین کنند.
وینس در پاسخ به سوالی درمورد بهترین اقدام ممکن برای افزایش تعمیرپذیری موبایل ها می گوید:
ارائه راهنمای تعمیر عمومی، استفاده از پیچ های استاندارد، به حداقل رساندن چسب، طراحی قطعات ماژولار و باتری های قابل تعویض حداقل کاری است که تولید کننده ها باید در این زمینه انجام دهند.
رقابت نابرابر
اگرچه قوانینی در زمینه فراهم کردن قطعات و افزایش تعمیرپذیری تصویب شده اند اما مطمئنا کمپانی های بزرگ به راحتی تسلیم نشده و تمام تلاش خود را برای ادامه روند فعلی به کار خواهند بست.
کمپانی هایی از قبیل اپل، ورایزن، تویوتا و کاترپیلار بیش از 366 هزار دلار را تنها در دوماه برای مبارزه با تصویب قوانین مرتبط به حق تعمیر هزینه کرده اند.
این در حالی است که تنها سازمان دفاع از حقوق مصرف کننده ها در این زمینه که «Digital Right to Repair Coalitio» نام دارد در مدت مشابه تنها 5 هزار دلار را صرف لابی گری کرده است.
متاسفانه اکثر کمپانی قدرتمند سود خود را در تولید کالاهای بی دوام و با تعمیرپذیری پایین می بینند. این روند علاوه بر تحمیل هزینه های گزاف بر خریداران باعث آسیب رساندن به محیط زیست نیز می شود.
