خودآگاهی تاجران ایرانی در عصر صفوی

خودآگاهی تجار ایرانی تا جایی که می‌توان از رفتار آنها استنباط کرد به اندازه تعامل آنان با درباریان و دیوانسالاران متغیر بود. شکی نیست که وابستگی شخصی بازرگانان در وهله اول و مهم‌تر از همه در خاندانی قرار داشت که در آن مایل به فعالیت بودند و رکن اصلی ریسک‌های تجاری آنها را تشکیل می‌داد. صرف‌نظر از این وابستگی صریح و عمیق، همبستگی داخلی میان گروه‌های قومی و مذهبی هم وجود داشت که تجار در آن فعالیت می‌کردند.

درست همان‌طور که اقدامات حکومت غالبا گروه خاصی را هدف قرار داده بود، این گروه‌های متنوع از روی عادت در حصار جماعت‌های خودشان فعالیت می‌کردند. برای مثال ارامنه جلفای جدید ترجیح می‌دادند، مناقشه‌های تجاری خود را در جامعه خود، در شورایی مرکب از افراد تاجر که به‌دست کلانتر یا ارامنه «ایشخاناپت» هدایت می‌شد، حل‌وفصل کنند.

سلوک تاجر که بیانگر خودآگاهی گروهی بود، اشکال متعددی به خود گرفت. هلندیان خاطرنشان ساختند که بازرگانان خرده‌فروش در بندرعباس، به‌ویژه یهودیان و ارمنیان تمایلی نداشتند که قیمت کالاها را افزایش داده و سرمایه خود را قبل از تجار به اصطلاح عمده‌فروش که غالبا مسلمان بودند، خرج کنند، حال آنکه تجار عمده‌فروش چنین کاری را انجام داده بودند و این از ترس آن بود که افزایش قیمت‌ها باعث شود، تجار خرده‌فروش مقامات سیاسی را وادار به ایجاد مشکلاتی برای تجار عمده‌فروش کنند.