شیرین کننده های مصنوعی

مینا عبدالهی، دانشجوی دکتری تخصصی (Ph.D) علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران، محسن صدیقیان، کارشناس ارشد علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

استفاده از شیرین کننده‌های مصنوعی که به آنها جایگزین شکر نیز گفته می‌شود بسیار رایج شده است.

استفاده از این محصولات برای کسانی که می‌خواهند وزن کم کنند و یا در افراد مبتلا به دیابت که می‌خواهند از بالا رفتن قند خون جلوگیری کنند رایج می‌باشد.

شیرینی این مواد بسته به نوع آنها چندین برابر شکر معمولی است لذا مقدار بسیار کمی از آن را می‌توان جایگزین شکر معمولی نمود.

اینگونه شیرین کننده‌ها همچنین کالری بسیار کمتری نسبت به شکر معمولی دارند.

تحقیقات در زمینه شیرین کننده‌های مصنوعی محدود هستند ولی سازمان غذا و دارو که وظیفه نظارت بر این محصولات را بر عهده دارد با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه وجود دارد انواعی از آنها را با مقدار مشخص مصرفی ایمن معرفی کرده است که در ذیل به آن اشاره می‌کنیم.

مقدار تعیین شده توسط سازمان غذا و دارو حداکثر مقدار مصرفی است که برای سلامت ضرری ندارد و در حدود صد برابر کمتر از مقداری است که ممکن است مشکلی برای سلامتی ایجاد کند.

انواع شیرین کننده‌های مصنوعی که سازمان غذا و دارو استفاده متعادل از آنها را حتی در طول دوران بارداری و شیردهی مجاز شمرده است عبارتند از: ساخارین، آسه سولفام -K، سوکرالوز، آسپارتام، نئوتام، ادوانتام و استویول گلیکوزید که از برگ‌های استویا حاصل می‌‌شود و عصاره میوه monk.

ساخارین: ارزش شیرینی ساخارین 300 برابر شکربوده و با نام های Sweet Sweet’N Low, Sweet Twin, Sugar Twin, Necta نیز شناخته می‌‌شود.

این شیرین کننده از جفت عبور می‌‌کند و ممکن است در جنین و در شیر مادر تجمع یابد، ولی عوارض سوئی بر جنین و کودک مشاهده نشده است.

آسه سولفام- K: ارزش شیرینی آسه سولفام- K (Sunett, Sweet One) 200 برابر شکر می‌‌باشد. استفاده از آن در بارداری ایمن در نظر گرفته می‌‌شود و به نظر می‌‌رسد در انسان متابولیزه نشده و دارای کالری صفر می‌باشد.

سوکرالوز: سوکرالوز Splenda, Nevella)) مشتق شده از کربوهیدرات سوکروز بوده و به نظر می‌رسد بدون تغییر از لوله گوارش عبور می‌‌کند.

این شیرین کننده از لحاظ شیمیایی فعال نمی‌باشد و تجمع پیدا نمی‌کند. ارزش شیرینی آن 600 بربر شکر می‌‌باشد.

آسپارتام: ارزش شیرینی آسپارتام 180 برابر شکر می‌‌باشد. آسپارتام (Equal, NutraSweet, Natra Taste) در لوله گوارشی به فنیل آلانین، اسید آسپارتیک و متانول متابولیزه می‌‌گردد.

استفاده از آسپارتام در تمامی افراد مبتلا به فنیل کتونوری (زنان باردار و غیرباردار) مضر است زیرا این ماده به فنیل آلانین و اسید آسپارتیک متابولیزه می‌‌شود. این شیرین کننده دارای انرژی می‌‌باشد.

نئوتام: نئوتام (NutraSweet) نیز حاوی فنیل آلانین و آسپارتیک اسید می‌‌باشد اما به دلیل اینکه به میزان بیشتری شیرین می‌‌باشد و مقداری از آن که استفاده می‌‌گردد قابل اغماض است نیازی به در نظر گرفتن آن نمی‌‌باشد. ارزش شیرینی نئوتام 8000 برابر شکر می‌‌باشد.

ادوانتام: ادوانتام (Advantame) که به تازگی تایید شده است نیز حاوی فنیل آلانین می‌‌باشد.

از نئوتام شیرین‌تر می‌‌باشد بنابراین به دلیل اینکه مقادیر بسیار کمی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد نیازی به احتساب مقادیر فنیل آلانین آن نمی‌‌باشد.

استویا: مصرف آن در زنان باردار یا شیرده و یا مصرف آن برای بیش از 2 سال بهتر است با احتیاط صورت گیرد، زیرا شواهد در مورد ایمن بودن آن ناکافی است..

استویا و میوه ی Monk هر دو شیرین کننده‌های گیاهی هستند.

اثرات شیرین کننده‌های مصنوعی

سلامت دندان‌ها: بر خلاف شکر، شیرین‌ کننده‌‌های مصنوعی در تخریب دندان‌ها اثر چندانی ندارند لذا مصرف شکلات‌ها و آدامس‌هایی که حاوی شیرین کننده‌های مصنوعی هستند نسبت به انواع دارای شکر معمولی مفید‌تر می‌‌باشند.

صنایع غذایی: از آنجا شیرین‌ کننده‌ های مصنوعی هیچ کالری را به رژیم غذایی اضافه نمی‌‌کنند و یا کالری بسیار پایینی دارند امروزه به صورت گسترده‌ ای در غذاهای فرآوری شده تحت عنوان ترکیبات رژیمی استفاده می‌‌شوند از جمله نوشیدنی‌ های شیرین، آدامس ها، شیرینی‌ جات، ژله‌ها، کنسروها و غیره. توجه داشته باشید که هرچند این ترکیبات رژیمی هستند ولی این بدان معنا نیست که به مقادیر دلخواه و بیش از حد می‌‌توان استفاده کرد و مصرف تعادل بسیار مهم است.

کنترل وزن: با توجه به اینکه شیرین کننده های مصنوعی کالری ندارند، برخی افراد که بدنبال کاهش وزن هستند استفاده از آنها را ترجیح می‌‌دهند.

اگر چه در نگاه اول مصرف آنها در کنترل وزن ایده آل بنظر می‌‌رسد ولیکن تحقیقات در این زمینه ادامه داشته و بنظر نمی‌‌رسد نقش چندان موثری در کاهش وزن داشته باشند.

دیابت: گرچه تصور بر این است که جانشین کردن شکر با این مواد به افراد دیابتی در کنترل قند خون کمک می‌کند ولی باید توجه داشت که هرچند این مواد قند خون را افزایش نمی‌‌دهند ولیکن به این دلیل نگرانی‌ هایی که از بابت خطرناک بودن برخی انواع محصولات حاوی شیرین کننده مصنوعی وجود دارد، قبل از مصرف هر نوع شیرین کننده مصنوعی باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشاوره شود و بطور کلی از مقادیر متعادل استفاده شود و از زیاده‌روی در مصرف این ترکیبات اجتناب گردد.