معروف‌ترین گنبدهای جهان؛ گنبدهای ایران تا آمریکا

برترین ها - ترجمه از حمید پاشایی: گنبد، سازه ای نیم کره ای است که معمولا به عنوان سقف یا بام استفاده می شود. گنبدها از مواد و مصالح گوناگونی در طول تاریخ به وسیله تمدن های مختلف ساخته شده اند.

 

با پیدایش علم بنایی سازه های نیم کره در مقیاس بالا توسط رومیان باستان، گنبدها از لحاظ فنی اهمیت زیادی پیدا کردند. ساسانیان ساخت اولین گنبدها در مقیاس بالا را در ایران آغاز کردند. گنبدها در دوران رنسانس و باروک محبوبیت زیادی پیدا کردند که منجر به ساخت برخی از معروف ترین گنبدهای جهان شد.

 

کاخ کنگره آمریکا در منطقه کپیتال هیل واشینگتن دی‌سی واقع شده است. اولین جلسه کنگره آمریکا در این کاخ در تاریخ 17 نوامبر 1800 برگزار شد، هر چند ساختمان در آن زمان هنوز نیمه کاره بود. گنبد چدنی فعلی کاخ کنگره دومین گنبدی است که در بالای ساختمان قرار گرفته، نه اولین گنبد. بعد از اینکه کاخ کنگره در دهه 1850 گسترش پیدا کرد تا بتواند تعداد بیشتری از قانونگذاران از ایالت های تازه پذیرش شده را در خود جای دهد، گنبد اولیه نیز جایگزین شد. این افزایش نه تنها طول کاخ کپیتال را بیش از دو برابر کرد، بلکه گنبد اصلی چوبی را نیز به میزان زیادی بزرگتر کرد.

 

 

کلیسای جامع سنت پل که در قرن هفدهم ساخته شد، یکی از معروف ترین و شناخته شده ترین مناظر شهر لندن است. زمانی که این کلیسا در جریان جنگ جهانی دوم بمباران شد، به وسیله آتش نشانان به شکلی حماسی نجات پیدا کرد. گنبد بزرگ این کلیسا از کلیسای سن پیترو در رم الهام گرفته شد و ارتفاع آن در نوک به 108 متر می رسد. گنبد بلند بیرونی در واقع بدون سازه است ولی نمایی دیدنی دارد، در حالی که دو گنبد کوتاه تر درونی تعادل آن را حفظ کرده اند.

 

 

استوپای بزرگ در سانچی، قدیمی ترین بنای سنگی در هند است که فرمان ساخت آن در ابتدا به وسیله آشوکا شاه در قرن سوم پیش از میلاد صادر شد. هسته آن گنبد آجری ساده ای بود، که ظاهراً روی یادگارهای بودا ساخته شد. این استوپا یک قرن بعد به دو برابر سایز اولیه گسترش پیدا کرد. این گنبد در بالای آن سطحی صاف پیدا کرد و سه نماد چتری روی آن سوار شد.

 

 

پروژه عدن بزرگترین گلخانه جهان است که در ناحیه کورنوال انگلیس قرار دارد. ساخت این پروژه دو سال و نیم طول کشید و در سال 2001 درهای آن به روی عموم باز شد. پروژه عدن دارای دو محوطه بزرگ شامل گنبدهایی مجاور از گونه های مختلف گیاهان خانگی از سرتاسر جهان است. اولین محوطه دارای محیطی گرمسیری، و دومی دارای محیطی مدیترانه ای است. گنبدها شامل صدها سلول پلاستیکی شش ضلعی و پنج ضلعی هستند که به وسیله چارچوب هایی فولادی سر پا نگه داشته می شوند.

 

 

مسجد شیخ لطف الله اصفهان که در اوایل قرن شانزدهم ساخته شد، یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این مسجد قرار بود مسجدی خصوصی برای درباریان باشید، بر خلاف مسجد شاه که مخصوص عموم ساخته شده بود. به همین دلیل، این مسجد هیچ مناره ای ندارد و از سایز کوچکتری هم برخوردار است.

 

 

رایشستاگ در ابتدا در سال 1894 تکمیل شد تا پاسخگوی نیازهای امپراتوری تازه شکل گرفته آلمان برای ساختمان پارلمانی بزرگتری باشد. پل والوت معمار آن تصمیم داشت که رایشستاگ شبیه کاخ های رنسانس باشد. در سال 1933 این ساختمان به وسیله یک کمونیست هلندی به آتش کشیده شد و شدیداً دچار آسیب شد، حادثه ای که نازی ها به شکل بسیار بدی از آن سوءاستفاده کردند. پس از اتحاد مجدد آلمان این محل تبدیل به مکان جلسه پارلمان مدرن آلمان با نام بوندستاگ شد. رایشستاگ دستخوش بازسازی و تغییرات زیادی شده، که یکی از این تغییرات اضافه شدن گنبد شیشه ای زیبایی است که به وسیله نورمن فاستر معمار بریتانیایی طراحی شد.

 

 

سانتا ماریا دل فیوره که ساخت آن در سال 1296 به سبک معماری گوتیک آغاز و در سال 1436 تکمیل شد، کلیسای جامع زیبای فلورانس و نماد این شهر است. این کلیسا یکی از بزرگترین کلیساها در ایتالیا است، و تا پیش از عصر مدرن، گنبد معروف آن بزرگترین در جهان بود. این گنبد همچنان بزرگترین گنبد آجری است که تاکنون ساخته شده است.

 

 

مسجد شاه (یا مسجد امام) به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می رود. ساخت آن در سال 1611 میلادی آغاز شد، و جذابیت آن تا حد زیادی به خاطر زیبایی های کاشی موزاییک هفت رنگ و کتیبه های خوشنویسی شده آن است. صفویان رنسانسی در ساخت گنبد در ایران آغاز کردند و گنبد مسجد شاه با 53 متر ارتفاع، تبدیل به بلندترین در اصفهان شد. ویژگی متمایز این گنبد و سایر گنبدهای ایرانی کاشی های رنگی آن بود، که هم نمای بیرونی و هم نمای داخلی گنبدهای مساجد را پوشش می دهند.

 

 

قبه الصخره که ساخت آن در ابتدا در سال 691 بعد از میلاد تکمیل شد، یکی از اولین و شناخته شده ترین دستاوردهای معماری اسلامی است که در حرم شریف واقع شده است. بر خلاف باور عمومی، قبه الصخره مسجد نیست بلکه حرمی است که زیر سقف بلند آن از صخره ای مقدس محافظت می کند. این گنبد یکی از زیباترین ساختمان ها در شهر قدیم اورشلیم است. گنبد طلایی آن از دور به وضوح دیده می شود و لایه های داخلی آن شامل سرامیک، موزاییک و خوشنویسی عربی است.

 

 

پانتئون در رم در سال 126 بعد از میلاد به عنوان معبدی برای تمام خدایان روم باستان ساخته شد و از قرن هفتم به بعد به عنوان کلیسای کاتولیک رومی مورد استفاده قرار گرفت. در بالای معبد گنبدی بتنی با دهانه ای در مرکز آن قرار دارد. تقریباً پس از دو هزار سال از زمان ساخت، گنبد مشهور پانتئون همچنان بزرگترین گنبد بتنی بدون مصالح نگهدارنده در جهان است.

 

 

ساخت کلیسای سن پیترو در رم در سال 1506 آغاز  و در سال 1615 به اتمام رسید. در سال 1547، میکل آنژ گنبد کلیسا را از نو طراحی کرد. ارتفاع گنبد سن پیترو از کف تا بالای صلیب بیرونی آن به 136.57 متر می رسد و بلندترین گنبد در جهان است.

 

 

ایا صوفیه در استانبول که به قرن ششم بر می گردد، در ابتدا کلیسای جامع قسطنطنیه بود ولی در قرن پانزدهم با تصرف شهر توسط عثمانی ها، تبدیل به مسجد شد. ایا صوفیه در حال حاضر یک موزه است. گنبد بزرگ آن با قطر 31 متر، یکی از شاهکارهای مهندسی روم باستان است و برای بیش از 1000 سال برگترین فضای سرپوشیده در جهان بود.

 

 

تاج محل در آگره هند آرامگاه بزرگی از سنگ مرمر سفید است که بین سال های 1632 تا 1653 به دستور «شاه جهان» پادشاه گورکانیان به یاد همسر مورد علاقه او ساخته شد. یکی از دیدنی ترین ویژگی های تاج محل، گنبد مرمری آن است که بر بالای آرامگاه قرار گرفته است. ارتفاع حدوداً 35 متری آن تقریباً به اندازه طول پایه اش است.

 

 

کلیسای جامع رنگارنگ معروف سنت باسیل در مسکو بین سال های 1534 تا 1561 به وسیله ایوان مخوف ساخته شد تا یادبودی از فتح قازان و آستراخان باشد که قلمروهای قوم تاتارها بودند. طراحی این بنا هیچ مشابهی در معماری روسیه ندارد و در قرن ها حکومت امپراتوری بیزانس پیش از ساخت این کلیسا، نمونه ای از آن را نمی توان یافت. کلیسای جامع سنت باسیل دارای 9 گنبد پیازی است، نوعی از گنبد که تبدیل به شکل غالب گنبد کلیساها در روسیه شد.