آب معدنی و آشامیدنی

دکتر پیمان غلام نژاد؛ کارشناس آزمایشگاه کنترل مواد غذایی دانشگاه علوم پزشکی ایران

مقدمه

شایعاتی که در مورد آلودگی‌های آب لوله کشی منتشر می‌‌شود یا اخباری که در رسانه در مورد آلودگی آب سدها و رودخانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها با فاضلاب‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مواد سوختی به گوش می‌‌رسد از یک طرف و کیفیت پایین آب بعضی از شهرستان‌ها بدلیل وجود املاح و رسوبات موجود در آب که لایه ای از رسوب در کتری‌‌‌‌‌‌‌‌ها و سماورها بجا می‌‌گذارد و اخیرا وجود نیتریت و نیترات در آب شرب از جمله دلایل تمایل مردم به مصرف آب بسته‌بندی می‌‌باشد.

دسترسی آسان، سهولت حمل و نقل، هزینه پایین و طعم و مزه مناسب بطری‌های آب نیاز به هرگونه تبلیغ این آشامیدنی را در رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها ازبین برده است.

بطریهای آب موجود در بازار حاوی دو نوع آب آشامیدنی یا معدنی می‌‌باشند.

طبق تعریف موسسه استاندارد آب آشامیدنی، آب گوارائی است که عوامل فیزیکی، شیمیائی و بیولوژیکی آن در حدی باشد که مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت و یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند.

انجام جابجایی قبل از بسته بندی و پالایش آب آشامیدنی قبل از بسته بندی طبق استاندارد ملی ایران بلامانع می‌‌باشد.

بسیاری از بطری‌ها یا ظروف بزرگ آب بسته‌بندی در مراکز فروش، حاوی آب آشامیدنی می‌‌باشند که خریداران بدون توجه به مندرجات روی بسته‌بندی آن را بجای آب معدنی خریداری می‌‌کنند.

طبق تعریف موسسه استاندارد آب معدنی طبیعی، آبی است که با آب آشامیدنی به دلایل زیر قابل تشخیص است

آب معدنی محتوای املاح معدنی خاص وعناصر کمیاب می‌‌باشد.

از منابع طبیعی مانند چشمه و نقاط حفاری شده از سفره‌‌‌‌‌‌‌‌های آب زیر زمینی بدست می‌‌آید، و کلیه اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از هرگونه آلودگی یا تأثیرات خارجی روی کیفیت آن باید انجام گیرد. ترکیبات آن در فصول مختلف سال از ثبات نسبی برخوردار است. تحت شرایطی که ویژگیهای آن تغییر نکند جمع آوری می‌‌شود.

در نزدیکترین محل ممکن به سرچشمه آب،  تحت شرایط بهداشتی خاص،  بسته بندی می‌‌شود.

هیچگونه فرآیند پالایش، به جز جداسازی اجزاء نا پایدار،  مثل ترکیبات محتوی آهن،  منگنز، سولفور وارسنیک روی آب معدنی صورت نمی گیرد. 

جداسازی اجزاء نا پایدار باید تحت شرایطی انجام شود که در میزان ترکیبات آب معدنی، تغییر اساسی ایجاد نشود.

آب معدنی طبیعی باید در ظروف تمیز و غیرقابل نفوذ بسته بندی شود. ظروف شیشه ای مورد استفاده در بسته بندی آبهای معدنی باید با استاندارد ملی مطابقت داشته باشد.
ظروف یکبارمصرف برای بسته بندی آبهای معدنی باید از نوع مجاز برای مواد غذایی باشد. ظرفیت مجاز ظروف حداکثر 5 لیتر میباشد.

با توجه به نگرانیهایی که در مورد ارتباط جنس بطری‌ها و خطر ابتلا به سرطان وجود دارد توصیه می‌‌شود از منجمد کردن بطریها قبل از مصرف محتوی آن خودداری و پس از مصرف محتوی آن از پرکردن و استفاده مجدد در دفعات زیاد خودداری نمایید.

مخاطرات موجود در آب

مواد شیمیایی شامل سموم و باقیمانده آفت کشها، فلزات سنگین، فلوئور، نیترات، نیتریت، سختی کل، کلسیم، منیزیوم، منگنز، آهن، روی، مس، سولفات، کلرور و آمونیاک باید در آب آشامیدنی، بسته بندی و لوله کشی شهری در حدی باشد که با مصرف 2/5 لیتر آب روزانه در یک فرد 70 کیلویی،  سلامت او به خطر نیفتد.

تاثیر نیترات موجود در آب آشامیدنی بر سلامت اولین بار در یک مقاله علمی پس از مشاهده سیانوز در اطفال گزارش شد.

علت این مشکل استفاده از آب حاوی نیترات در تهیه غذای اطفال بود.

طبق بعضی از گزارشات، نیترات موجود در آب آشامیدنی عامل سقط جنین خودبخودی و نقایص جنین است. نیترات در خاک‌‌‌‌‌‌‌‌های حاوی باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن، گیاهان در حال پوسیدن و کود حیوانی وجود دارد.

کودهای نیتروژنه، صنایع و اتومبیل‌‌‌‌‌‌‌‌های تولیدکننده نیتروژن از دیگر منابع نیترات می‌‌باشند. نیترات به خاک نفوذ کرده و برای ده‌‌‌‌‌‌‌‌ها سال در آبهای سطحی باقی می‌‌ماند.

چاه‌‌‌‌‌‌‌‌های تامین کننده آب، باعمق کمتر از 30 متر، منبع مهم آلودگی آب به نیترات می‌‌باشند. نیترات محصول نهایی تثبیت هوازی ترکیبات نیتروژن دار و به عنوان پایدارترین ترکیب اکسیژن دار آنها محسوب می‌‌شود که به مقدار زیاد در آب محلول است.

از نظر شیمیایی این ترکیب واکنش پذیر نبوده و تنها میکروب‌‌‌‌‌‌‌‌ها قادر به احیای آن به نیتریت هستند.

تخلیه حجم انبوهی از فاضلابها ی کشاورزی و یا جاری شدن شیرابه‌‌‌‌‌‌‌‌های زباله مهم ترین منبع ورود نیترات به آب‌‌‌‌‌‌‌‌های سطحی محسوب شده و غلظت نیترات را در آبهای سطحی تا چندین برابر مقدار آن در آب‌‌‌‌‌‌‌‌های زیرزمینی افزایش می‌‌دهند.

به گفته پزشکان نیترات برای انسان سمی نیست و به آسانی در بدن جذب واز آن دفع می‌‌شود اما عوارض سوء نیترات در انسان تنها در نتیجه احیای آن به وسیله باکتریهای دستگاه گوارش و تبدیل آن به نیتریت روی می‌‌دهد.

نیتریت می‌‌تواند هموگلوبین خون را اکسیده کرده و به مت هموگلوبین تبدیل کند که این ماده عمل اکسیژن رسانی به بدن را مختل می‌‌کند همچنین نیتریت با بعضی آمین‌‌‌‌‌‌‌‌ها و آمیدهای بدن آمیخته شده و باعث پیدایش نیتروزامین که ماده ای سرطانزاست،  می‌‌شود.

فلوئور نیز از عناصر مهم موجود در آب می‌‌باشد. اهمیت بهداشت دهان  و دندان بر کسی پوشیده نیست  و تدابیر زیادی جهت جلوگیری از پوسیدگی دندانها و حفظ سلامت آنها انجام می‌‌شود. آبهای حاوی فلورید در این میان سهم بسزایی دارند.

با این حال وجود مقادیر زیاد فلورید در آب سبب ایجاد لکه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی در دندان، سختی استخوان، کلسیتی شدن لیگامنتها و بیماری فلوروزیس می‌‌شود.

جذب روزانه کلسیم کافی، از راه خوردن و آشامیدن، نقش مهمی در حفظ سلامت استخوانها دارد و کمبود کلسیم عامل مهمی در ابتلا به استئوپروز است. آب‌های معدنی و آشامیدنی حاوی مقادیر متفاوتی کلسیم می‌‌باشند که می‌‌تواند در سلامت انسان همچنین اثرگذاری داروهای گروه Bisphosphonate و بیماران کلیوی موثر باشد.

مصرف آب‌‌‌‌‌‌‌‌های بسته بندی در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است. بنابراین توجه به کیفیت شیمیایی و قابلیت مصرف آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

برچسب گذاری

عبارت آب معدنی یا آشامیدنی بر روی بسته بندی، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سری ساخت، زمان ماندگاری یا تاریخ انقضا، شرایط نگهداری مناسب (مثلا نگهداری دور از نور خورشید) باید برروی برچسب بسته بندی درج شود.

ذکر خواص درمانی تحت هر عنوان و استفاده از هرگونه عبارت یا تصاویر گمراه کننده بر روی برچسب بسته بندی ممنوع است.

نتیجه

وجود املاح معدنی خاص و عناصر کمیاب تنها در آب معدنی متصور است و بنابراین هنگام خرید به تفاوت آب معدنی و آب آشامیدنی توجه کنید. وجود فلزات سنگین و آلودگیهای شیمیایی در انواع آبها ممکن است وجود داشته باشد.

گاها لوله کشیهای فرسوده و زنگ زده داخل منازل منبعی برای افزودن بعضی از آلودگیها به آب شرب می‌‌باشد.

نوشیدن آب بسته بندی در سفرهای شهری و بین شهری جهت رفع تشنگی و تامین آب و املاح بدن توصیه می‌‌شود و از نوشیدن نوشیدنیهای رنگی فاقد شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت که حاوی رنگ‌‌‌‌های مصنوعی و انواع آلودگیهای میکروبی می‌‌باشد و بجای آب میوه، به فروش می‌‌رسد اکیدا خودداری نمایید.

قبل از خرید آبهای بسته بندی، کیفیت ظاهری آن را از بیرون بسته بندی بررسی نمایید تا از عدم وجود اجسام خارجی، جلبک و کدورت رنگ آب در این بطریها مطمئن شوید.