بعد از اختراع صنعت چاپ توسط گوتنبرگ آلمانی بازار کتاب دست نخورد تا وقتی که بحث کتاب الکترونیکی به میان کشیده شد. کتاب های کاغذی از معدود اختراعات بشر بودند که سالیان سال دستخوش تغییرات نشدند و کسی نخواست آن ها را دیجیتالی کند. ولی خب تکنولوژی به آن ها هم رحم نکرد در سال 1971 طرح گوتنبرک در دنیای کتاب آغاز شد. طرحی که در آن قرار بود سهم بسیاری از کتاب های داخل بازار تبدیل به نسخه الکترونیکی شود.سهولت ماشین نویسی با رایانه در مقایسه با شیوه سنتی و نیز پیشرفت روزافزون فناوری رایانه و پیدایش قابلیت هایی همچون مقابله املاء کلمات، ناشران را بر آن داشت تا در فعالیت های خود این وسیله را به خدمت گیرند.
کتاب الکترونیکی اولیه معمولا در زمینه های تخصصی نوشته و عرضه می شدند و خبری از داستان و رمان در بین آن ها نبود. برای خواندن این کتاب ها نیز به تجهیزات خاص و ویژه ای نیاز بود که معمولا در دسترس عموم قرار نداشت. اما شرکت سونی در اوایل دهه نود میلادی اولین کتابخوان الکترونیکی و قابل حمل دنیا را اختراع کرد. این دستگاه قادر بود محتویات یک دیسکت نوری 8 سانتی متری را با ظرفیت ذخیره سازی یک صد هزار صفحه متن، نمایش دهد.
زمان عرضه این محصول کتاب های آنچنانی در بازار کتاب الکترونیکی پیدا نمی شد ولی خب به هر حال آثاری چون دیکشنری های متنوع و دایره المعارف های گوناگون و معروفی چون کامتون و امریکن هارتاژ در دسترس همگان قرار گرفته بود و می شد با این وسیله جادویی سونی به خواندن آن ها مشغول شد. دستگاه تولیدی شرکت سونی، به رغم برخورداری از قابلیت جستجوی واژگان کلیدی، چندان خوش دست نبود و مورد پسند کاربران واقع نشد. این عدم موفقیت ضربه نسبتا بزرگی به سونی زد ولی دلیل بر این نشد که شرکت های دیگر بر و بر نگاه کنند و با خود بگویند: سونی نتونست! پس ما هم نمی تونیم! اینجا بود که اپل وارد شد.
پاوربوک اپل که یک زمانی برای خودش در این صنعت غوی بود کلی ترکاند. هنوهم آیپدها بیشتر از سایر کامویپترهای قابل حمل برای کتابخوانی مناسب هستند و طرفدارا دارندیک کامپیوتر جیبی به اسم پاوربوک به بازار آمد و با عقد قرارداد با ناشرین مختلف توانست بازار خوبی برای خود دست و پا کند. ناشرین آثار خود را بر روی این پلتفرم منتشر می کردند و مردم و کاربران هم نسبتا از این محصول راضی بودند. تا سال 1996 نزدیک به 250 کتاب برای این محصول در نظر گرفته شده بود که تمامی آن ها در فضای وب و اینترنت قابل دسترس بود. رقبای قهاری هم برای محصول اپل از سرتاسر دنیا سر در آوردند که بعضی از آن ها انصافا هم بهتر بودند!
اینم همان موبی پاکت هست که رانسویا برای کتاب خواندن دادن بیرون و کوچیک بودن اون خیلی ها رو زده کرد. دیگه خیلی پاکت بود.شرکت های فرانسوی دستگاهی با قیمت بسیار کمتر ولی با همان قابلیت ها را اختراع کردند و نام موبی پاکت را برای آن برگزیدند. بعدتر چشم بادومی های نابغه مشغول شدند و از قافله عقب نماندند و با ساخت یک مینی کامپیوتر جیبی به اسم های بوک توانستند همه رقبا را از راه موفقیت خود به در کنند. دستگاه آن ها ضرف نظر از خواندن کتاب های الکترونیکی توانایی پخش فایل های موسیقی MP3 هم داشت که آن زمان برای خودش چیز بسیار خفنی محسوب می شد! این محصول که برای کره جنوبی بود در آن روزها محبوبیت بسیاری داشت و فروش خوبی هم کرد.
نوستالژی! اولین کتابخوان حرفه ای ندیا که سونی آن را طراحی کرده بود. توی آن دیسک کلی کتاب جا می شد!در اواخر دهه 90 نمایشگاه بین المللی و معروف کتاب فرانکفورت که بزرگترین نمایشگاه کتاب در دنیا به شمار می رود٬ در بخش جانبی جشنواره خود مراسم و جوایزی مخصوص محتوای الکترونیکی این گونه کتاب ها در نظر گرفت و این مساله باعث جدی تر گرفته شدن این اختراع تازه شد. تا پایان قرن بیستم، هزاران جلد کتاب به صورت دیجیتالی از طریق اینترنت در دسترس کاربران قرار گرفت و آنها می توانستند کتاب ها را مطالعه، چاپ و یا حتی روی دستگاه خود بارگذاری (Download) کنند. در همان سال با پیشرفت ابزارهای مطالعه کتاب الکترونیک، چند ناشر معتبر ایالات متحده برای فعالیت های نشر الکترونیک خود بخش جداگانه ای در نظر گرفتند.
اگر کنترل از راه دور تاریخ را در دستان بگیریم و این برهه زمانی را روی دور تند رد کنیم می رسیم به دوران کنونی که در آن کتاب الکترونیکی اندازه موی سر بنده و شما در بازار اینترنت ریخته. پولی و مجانی. قانونی و غیرقانونی. استفاده های گوناگون که از فضای مجازی و نشر کتاب در آن می شود آنقدر زیاد است که می تواند تبدیل به یک طومار شود. اما مساله مهم در چند چیز خلاصه می شود و طبیعتا ما هم مسایل مهم را برای شما بازگو می کنیم. فی المثال٬ نسل جدید کتابخوان ها!
بعضی از کتاب های الکترونیکی جدید و عصر مدرن همان طور که می بینین با قلم عرضه می شن و قابلی نوشتن و علامت گذاری روی کتاب ه هم دارن.رقابت بازار کتاب الکترونیکی در اوایل قرن 21 به حدی بالا گرفته بود که هر کمپانی وارد ساخت یک ایبوک ریدر یا همان کتابخوان الکترونیکی شد. یعنی تا جایی که خاطر دارم شاید فقط سایپا وارد این حوزه نشد و از هر برند و نابرندی شاهد عرضه کتابخوان های گوناگون در ابعاد و قابلیت های مختلف بودیم. در این بین محصولات آمازون به علت پشتوانه ای که از کتابخانه الکترونیکی آن داشت بیشتر از همه اسم در کرد و البته محصولات اپل هم کماکان جزو شماره یک طرفداران کتاب الکترونیکی است. اما همان طور که در آغاز بحث گفتم کتاب الکترونیکی آن طور که باید و شاید نگرفت! و قرار بود بفهمیم که چی شد که اینجوری شد!؟؟
در حقیقت می توان اذعان داشت که بازار کتاب های الکترونیکی به هیچ وجه دچار یک شکست مفتضحانه نشدند بلکه فقط از پیش بینی ها عقب ماندند و از آن انقلابی که قرار بود در بازار نشر کاغذی ایجاد کنند٬ جا ماندند. اما به این منظور نیست که کتاب های الکترونیکی طرفدار ندارد و یا به هیچ وجه نمی فروشد. بسیاری از فروم ها و شبکه های مجازی ارتباطاتی این روزها بستر مناسبی برای عرضه کتاب های الکترونیکی شده و بسیاری از نویسنده ها از همین بازار هم جذب خواننده دارند و هم جذب مشتری و آن هایی که کارشان می گیرد به تدریج وارد صنعت چاپ و مکتوب شدن داستان خود می شوند.
دلیل دوست نداشتن بعضی از افراد از کتاب های الکترونیکی مساله دقیقا مشخصی نیست. اما احتمالا نوع خواندن آن ها باعث این عدم علاقگی است. بسیاری از این مساله گله دارند که کتابخوان ها با وجود صفحه نمایش خاص و با ویژگی های منحصر به فرد خود که باعث جداسازی کیفیت نمایشگر آن ها با سایر تبلیت ها و مانیتورها می شود٬ باز هم بعد از مدتی سردرد و چشم درد مزمین را برای یوزرها ایجاد می کنند. این مساله البته واقعیت است و مجله محبوب مایکروسافت ریدر هم بدان در آخرین شماره های خود اشاره کرده و گفته تا وقتی تغییر اساسی در نحوه خواندن کتاب الکترونیکی برای مشتریان پیش نیاید بازار به همین شکل خواهد بود و رونق دو چندان نخواهد گرفت. البته اصولا این افراد معتقد هستند که گرفتن کتاب کاغذی در دست لذت دیگری دارد که به نظر من هم چندان بیراه نمی گویند.
در حال حاضر در اکثر جاهای دنیا و همین طور ایران استفاده از کتاب های الکترونیکی بیشتر در حوزه کتاب های مرجع و دیکشنری صورت می گیرد. کتبی که نسخه فیزیکی آن ها اولا از حجم بالایی و سنگینی برخودرار است و همچنین اینکه نسبت به سایر آثار موجود در بازار قیمت بسیار بالاتری دارند و هر کس از عهده خرید آن ها بر نمی آید. همچنین در بعضی از کشورها مثل ایران که قانون کپی رایت در آن رعایت نمی شود این مساله به مشکل برخورده و ناشرین از ارایه محصولات خود به شویه کتب الکترونیکی بسیار واهمه دارند. فرهنگ کتابخوانان در اینجا توفیری نمی دهد و نداشتن پول کافی باعث دانلودهای غیرقانونی این آثار حتی در بین این قشر می شود!
لوگو تجاری سونی برای کتابخوان های الکترونیکی خودشبسیاری از کتاب های الکترونیک را می توان دانلود کرد و روی هر سیستمی خواند ولی بسیاری از آن ها فرمت مخصوص خود را به دارند و در یک پلتفرم خاص اجرا می شوند. حال چه این پلتفرم یک دستگاه کتابخوان جدا باشد و یا یک اپلیکیشن اندرویدی روی گوشی. نکته اینجاست که بازار کتاب الکترونیکی در ایران تازه پا گرفته و شاید به علت گرانی بیش از حد کتاب در برابر درآمد مردم (البته همین مردم پیتزا می خورند 50 هزار تومن و ناله ندارم! سر نمی کنند و در برابر یک کتاب ده هزار تومانی کمرشان خم می شود!) و همچنین تدبیرهایی که برای عدم کپی اینگونه آثار توسط برنامه نویسان اندیشیده شده شاید به آینده آن لااقل در بازار داخلی بتوان امیدوار بود.
البته پیشنهاد اصلی هر کس قطعا کتابخوان های آمازون است که تحت نام تجاری کیندل عرضه می شود. این کتابخوان ها هر کاربری را به گنجینه ای بی نهایت از کتاب ها می رسانند که البته نسخه فارسی در بین آن ها یا نیست و یا بسیار کم است و طبعا این پیشنهاد برای زبان بلدها بیشتر کاربرد دارد تا دیگر عزیزان کتابخوان.
اما کتاب های الکترونیکی چگونه به دست مردم می رسد؟ این روش ها متداول ترین نوع روش خرید و دستیابی به این محصولات شمرده می شوند:
1٫ فروش اینترنتی: حرکت اولیه در ایجاد فروشگاه مجازی کتاب انجام شد. نمونه برجسته این نوع بازار فروش کتاب همان آمازون گفته شده در سطرهای بالاست. این پایگاه تا 40 درصد از هزینه خرید کتاب را کاهش می‌دهد و مثلا کتاب 50 دلاری می شود حدودا 30 دلار. (بازار کتاب در آنور آب بسیار گرانتر از اینور آب است!)
2٫ کتابهای الکترونیکی: کتاب هایی که خود به خود و از بدو انتشار به صورت الکترونیکی در دسترس مردم قرار می گیرند. نمونه بارز این نوع آثار کتاب بیشعوری بود که در ایران طرفداران خیلی زیادی هم پیدا کرد و این سیل عظیم جمعیت منجر به چاپ فیزیکی کتاب هم شد. از ما نشنیده بگیرید ولی بیشتر کسانی که کتابشان بدین صورت منتشر می شود معمولا کتابشان ایرادی دارد که قابل چاپ نیست. نه ایراد فنی! مثلا (گفتم نشنیده بگیرید؟) زبانم لال جزو کتب ممنوعه هستند. این آثار به دو صورت پولی و رایگان در دسترس عموم قرار می گیرد.
کیندل آمازون از ممعروف ترین کتابخوان های الکترونیکی دنیاست که با کلی امید و آرزو ساخته شد و البته آنطور که بای و شاید پا نگرفت.3٫ نشر دیجیتالی در چاپ مبتنی بر نیاز: در این نوع نشر دورگه، اطلاعات تا زمان چاپ، به صورت مجازی باقی می‌ماند. چاپ مبتنی بر نیاز با دو فرایند تولید و توزیع مرتبط است. این نوع نشر، یک راه‌حل برای چاپ با شمارگان کم، برای مطالبی که قبلاً به دلیل هزینه زیاد فناوری چاپ منتشر نشده‌اند، فراهم می‌کند. شیوه توزیع در این نوع نشر، کم و بیش دچار تغییر و تحول می‌شود.
شعار بعضی از ناشرین و تولید کننده کتاب های الکترونیکی اینست که ما درختان را نجات می دهیم.اکثر قریب به اتفاق مردم با بوی کاغذ و جلد و کتاب بزرگ شدند و کتابخوان شدند و هنوز هم به این یار مهربان و قدیمی وفادار مانده اند. اما کتاب های الکترونیکی در برابر قیمت کمتر و همچنین راحتی دسترسی هم برای بسیاری از قشرها محبوبیت خود را دارد. درست است که این بازار به بزرگی که کارشناسان فکر می کردند نشد ولی کماکان با قدرت راه خود را ادامه می دهد وو به نوبه خود اهل فرهنگ و کتابخوانی را در دنیای مدرن امروزی زنده نگه داشته است. کتاب الکترونیک نیز همانند سایر محصولات جدید، برای تکامل و تداول نیازمند زمان است.
تبلیغ خلاقانه از شرکت سونی برای استفاده از کتاب های الکترونیکی به جای کتاب کاغذی به منظور قطع شدن کمتر درختاندر این بازار کتاب که در کشور به نوعی به نفس نفس افتاده و کتاب های معروف با تیراژ بسیار پایین 500 جلد حتی به طبع چاپ می رسند و ناشرین هم شاید برخلاف میل باطنی شان حتی به بازار کتاب الکترونیکی روی آوردند. بازاری که به خاطر بالا رفتن فرهنگ سواد رسانه ای مردم کمتر از قبل ریسک پذیرتر و خطرناک تر است (خوب یادم هست که نشرهای معروفی چون نشر زهره که کتاب های تخیلی و نوجوان پسند منتشر می کردند سر همین کتابهای الکترونیکی و منتشر شدن آٍارشان در فضای نت به ورشکستگی افتادند.) بیایید یا کتاب الکترونیکی را ارج نهیم و بدن دانلود غیرقانونی آن کمکی به صنعت نشر کرده باشیم تا شاید که بازار کتاب کاغذی هم جان دوباره ای بگیرد و یا حتی از این زاویه بدان نگاه کنیم که دنیای دیجیتال به داد درخت‌ها برسد و کاغذ کمتری از چوب آنها تولید شود.
راهنمای خرید کتابخوان کیندل آمازون
