قبرستان شیرهای سنگی ؛ بزلر هفشجان

یکی از باستانی ترین گورستان های ایران که نماد شیرهای سنگی در آن دیده می شود، قبرستان بزلر هفشجان است. گورستانی که در شهرکرد قرار دارد ویکی از اماکن دیدنی شهرکرد نیز هست. قدمت این سنگ قبر به 9000 سال پیش می رسد. این قبرستان تاریخی در 15 کیلومتری جنوب شهرکرد و در دامنه رشته کوه جهان بین فعلی قرار دارد. طبق تحقیقاتی که در تپه های تاریخی اطراف این قبرستان انجام شده و ابزارهای سنگی ابتدایی و سفالینه هایی که کشف شده، می توان تخمین زد که انسان ها در هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح در هفشجان زندگی می کرده اند. به نظر می رسد اسطوره های ایرانی در شکل گیری این گورستان بی تاثیر نبوده اند و نام و محل قرار گیری آن، این را به ما نشان می دهد.در ادامه با ما همراه باشید تا قبرستان بزلر رو بیشتر با هم بشناسیم 

معنی کلمه هفشجان

نام منطقه ای که این قبرستان تاریخی در آن قرار گرفته، و یکی از اماکن دیدنی شهرکرد هم هست دشت هوشنگ شاه است. گفته می شود که هوشنگ، پادشاه پیشدادی بوده و آتش و اجرای جشن سده نیز در افسانه ها به او نسبت داده شده است. قبرستان بزلر هفشجان نیز منتسب به همین نام است. هفشجان یا هفشه جان، معرب کلمه فارسی هوشگان است که خودش مخفف کلمه هوشنگیان به حساب می آید. رد پای هوشنگیان را می توان در اسطوره های ایرانی پیدا کرد. اما این که مشخصاً در این مکان و در نزدیکی قبرستان بزلر می زیسته اند، اثبات نشده است و هر آن چه باقی مانده، ادبیات شفاهی بزرگان و ریش سفیدان این منطقه و قبرستان تاریخی است.

قبرستان بزلر هفشجان در اسطوره های ایرانی

در اسطوره های ایرانی آمد است که اژدهای سیاه که نماد اهریمن بوده، به هوشنگ پیشدادی حمله می کند و او برای دفع اژدها سنگی به طرف آن می اندازد. سنگی به سنگ دیگری برخورد و جرقه ای ایجاد کرده و آتش کشف شده است. دشت و مکانی که این افسانه در آن اتفاق افتاده، به دشت هوشنگی شناخته و معروف می شود که بعدها شهری به نام هوشنگیان نیز روی آن ساخته می شود. نام این شهر به مرور زمان به هوشگان و بعد به هفشجان تغییر می کند. شهری که تا مدت ها در استان اصفهان قرار داشته است. افسانه ها می گویند که هوشنگ شاه جشن سده را اولین بار در این دشت برگزار کرده است.

شیرهای سنگی هفشجان و سازندگانش

شیرتراشی و ساخت مجسمه های شیری، یکی از مشاغل مرسوم این منطقه بوده و به آن شهرت داشته است. شیرهای سنگی این قبرستان تاریخی هم جزو زیباترین و تکنیکی ترین مجسمه ها در نوع خود هستند. این شیرها، یادگار مادها در این سرزمین هستند و نسل به نسل، شیوه ساخت آن به یادگار باقی مانده است. هنوز هم تعداد انگشت شماری از این  سنگ تراشان قدیمی هفشجان زنده هستند. قدیمی ترین مجسمه شیر سنگی این قبرستان تاریخی و باقی مانده در این دشت، متعلق به دوره صفویه است و همه ی این نکات این مکان رو تبدیل به یکی از اماکن دیدنی شهرکرد کرده است.

گورستان تاریخی بزلر هفشجان

قدمت اصلی خود قبرستان بزلر هفشجان به دوره صفویه باز می گردد. بیشتر از دو هزار سنگ قبر تاریخی در این قبرستان تاریخی وجود دارد که از صفویه تا قاجاریه را شامل می شود. پرویز تناولی و دیگر پژوهشگران تاریخی دوره اسلامی، این قبرستان تاریخی را هم تراز با تخت فولاد اصفهان می دانند و آن را جزو گورستان های تاریخی بی نظیر به شمار می آورند. طبق گفته تاریخ نویسان مشهور، شیرهای سنگی را معمولاً روی گور شهدا، جوانان و پهلوانان قرار می داده اند. نقش و نگارهایی که روی این شیرها حک شده است، هر کدام نمادی از جاودانگی روح هستند. نقش تفنگ، شمشیر، خنجر، بته جقه و سرو خمیده همگی جزو این نشانه ها هستند. به غیر از اینها، اسب سوار با شمشیر، اسب زین شده، نیزه و درخت نیز روی این سنگ قبرها حکاکی شده است.در بین این شیرهای تراشیده شده سنگی، سنگ قبرهایی به صورت افقی، عمودی، محرابی، صندوقی و تندیس گونه نیز دیده می شود. همه این سنگ قبرها دارای تزئینات مختلفی اند و به دلایل نامعلومی بعضی از آنها افقی و بعضی عمودی کاشته شده اند. روی سنگ های عمودی که شکل محراب داشته اند، نقش های دو کبوتر به معنای پیک و نامه بر، گل و گلدان، شکل های اسلیمی و واژه های اسلامی مانند هوالباقی، هوالحی الذی لایموت، بسم الله الرحمن الرحیم و چند خط شعر دیده می شود واین مکان رو تبدیل به یکی از دیدنی ترین اماکن دیدنی شهرکرد کرده است.

سنگ تراشی و جنس سنگ ها

سنگ تراشان هفشجانی، تبحر خاصی در حکاکی روی سنگ داشته اند و نقوش بی نظیری را روی این سنگ مزارها به جا گذاشته اند. مهارت آنها به حدی بالا بوده که در چهارصد سال گذشته، عمده سنگ تراشی های استان های چهارمحال و بختیاری و خوزستان به عهده آنان گذاشته شده است. در این سنگ تراشی ها از حجاری قلاع تاریخی که از دوره قاجاریه به یادگار مانده نیز دیده می شود و تمام گورستان های باستانی  استان چهار محال و بختیاری نمایانگر هنر این سنگ تراشان است.

قدمت گورستان تاریخی هفشجان

همان طور که گفته شد، قدمت این قبرستان به دوره صفویه بازمی گردد. قدیمی ترین سنگ قبر موجود در این گورستان تاریخی هم به سال 1004 هجری قمری برمی گردد که شاه عباس اول بر مسند کار بوده است. به نظر می رسد که تا سال 1343 هجری قمری نیز سنگ تراشی ها ادامه داشته و با پایان دوران احمدشاه قاجار، دفن کردن مردگان در آن ادامه داشته است. اوج هنر سنگ تراشی در دوران صفویه، سنگ کاهید بوده است.برای باستان شناسان، سنگ قبرهای دوره صفویه از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است. اصل و نسب بعضی از این سنگ قبرها به حاکمان بزرگ چهار محال اصفهان باز می گردد که اهل هفشجان بوده اند. آنها در تخت گاه حکومتی خود که هفشجان بوده، به سمت بیگلر بیگی مشغول بوده اند و از طریق این گورستان تاریخی می توان این موضوع را بررسی کرد. این قبور در بخش میانی قرار دارند که در دو سه سال اخیر، تخریب زیادی شده اند اما جزو جالب ترین اماکن دیدنی شهرکرد نیز میباشد.

پایان مرکزیت هفشجان و گورستان تاریخی اش

سال 1135 که اصفهان به دست افغان ها سقوط کرد، و نادرشاه افشار با لشکرکشی به اصفهان، سرداران طرفدار صفوی از جمله هفشجان را سرکوب نمود، هفشجان نیز از مرکزیت چهارمحال بیرون آمد. هفشجان بعد از آن شروع به نزول در تمامی حوزه های سیاسی و حکومتی کرد و در فرهنگ و دین و موسیقی نیز افول قابل توجهی را تجربه نمود و دیگر هیچ وقت به شکوه خود در عصر صفویان که شاه راه به حساب می آمد، نرسید.افشاریه و زندیه اجازه رشد به این منطقه نداده بودند و تا زمان قاجاریه که دوباره قبرستان بزلر هفشجان به رونق بیافتد، آثار کمی از پیشرفت در آن دیده می شده است. با توجه دوباره به این منطقه، سنگ تراشی شیرهای سنگی نیز در دوره فتحعلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار نیز رشد می کند.

عدم مراقبت کافی از شیرهای سنگی

این شیرها بیانگر قدرت و سمبل مذهب شیعه دوازده امامی بوده اند. اما در سی سال گذشته، این مجسمه های شیر سنگی توسط افراد مختلف به تاراج برده شده اند. بخشی از این شیرها در سردر پارک ملی هفشجان بوده اند که از این قبرستان به داخل شهر منتقل شده اند و همچنان باقی هستند. این گورستان تاریخی در تاریخ 8 مرداد 1381 با شماره ثبت 5999 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است