در بعضی روستاهای شهرهای ایران، قبرستان های خاصی پیدا می شوند که قدمت بسیاری از آنان، تاریخچه یک روستا را نشان می دهند و در این مورد، قبرستان پینه شلوار، قدمت منطقه شادباش مشایخ را می رساند. قبرستان پینه شلوار تبریز هم یکی از آرامگاه های دسته جمعی است که قدمت آن به پیش از ظهور اسلام می رسد که قبرستان تاریخی خالد نبی هم در اطراف آن قرار دارد و از جاذبه های گردشگری تبریز محسوب می شوند. روستای شادباش مشایخ از توابع شهر تبریز، جایی است که این قبرستان تاریخی و آرامگاه دسته جمعی قرار گرفته است. از آن جا باید نام این قبرستان تاریخی را آرامگاه نامید که سنگ های افراشته و عمودی برای سنگ قبر و نمادهای خاصی در آن استفاده شده است. گفته می شود که قدیمی ترین قبرستان تبریز همین جاست و طوری که اهالی بومی این منطقه می گویند، افراد زیادی به امید پیدا کردن گنج، زمین های باستانی این قبرستان شادباش مشایخ را کنده اند و زیر و رو کرده اند. با همگردی همراه باشید.
موقعیت جغرافیای قبرستان پینه شلوار
بهترین آدرس برای رسیدن به قبرستان پینه شلوار تبریز، پارک زیبای ائل گلی است، پارکی که خودش یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری تبریز به حساب می آید. روستای تاریخی شادباش مشایخ که پینه شلوار در آن قرار دارد، فقط سه چهار کیلومتر با ائل گلی فاصله دارد، مسیری که در جنوب شرقی تبریز و بخش شرقی این روستا است. آب و هوای خنک این منطقه شادباش مشایخ به دلیل قرار گرفتن در کنار کوه سهند است که حتی تابستان های خنکی هم دارد. خود کوه سهند، می تواند دلیلی باشد که این گورستان باستانی، این همه زیبایی را در خود جای داده است. با این که دارای قله های آتشفشانی است، اما معادن سنگ زیادی در اطراف آن وجود دارد و مردم تبریز نیز از این سنگ ها برای ساخت و ساز استفاده می کنند.
تاریخچه و نمادهای قبرستان شادباش مشایخ پینه شلوار
سنگ قبر های خاص و متفاوتی در این قبرستان تاریخی دیده می شود. از جمله سنگ افراشته های قبرستان تاریخی خالد نبی که به شکل آلت انسان ساخته شده است و اثری از سنگ نوشته یا کتیبه روی آن دیده نمی شود. به گفته اهالی منطقه و مردم بومی، به جز خالد نبی، آرامگاه تعدادی از مشایخ و عرفا و امرای قرن های هفتم و هشتم و نهم هجری قمری تبریز نیز در این جا قرار دارد. بسیاری از اشیای قیمتی و کهن قبرستان پینه شلوار به صورت شبانه و توسط غارتگران میراث فرهنگی دزدیده و این آرامگاه ها بارها و بارها زیر و رو شده اند. مردم محلی تلاش زیادی کرده اند تا این موضوع را با ارسال گزارش های مختلف به اطلاع مسئولان برسانند، اما اعتنایی به آنها نشده است.
دوره های تاریخی در قبرستان پینه شلوار
سه دوره مختلف تاریخی با نوع ساخت سنگ قبرها قابل تشخیص است.
1) سنگ قبر به شکل آلات تناسلی مردانه و زنانه. به نظر می رسد سنگ قبر هایی که به شکل آلت تناسلی زنانه بوده اند، توسط غارتگران از بین رفته و در حال حاضر در این قبرستان شادباش مشایخ دیده نمی شوند.
2) سنگ قبر هایی که از جنس سنگ خارا ساخته شده اند و به نظر می رسد مربوط به ارامنه مهاجر این منطقه هستند. مشابه این سنگ ها در تبریز و شهرهای دیگر این استان از جمله اهر، مراغه، خوی و اردبیل دیده می شود. روی سنگ های این قبرها، نشانه ای از حروف الفبایی نیست، شناسنامه ای واقعی ندارند و شکل آنها شبیه به سنگ قبرهای مشابه در آرامستان مریم ننه مارالان ساخته شده است.
3) سنگ قبر اسلامی که متن ها و تاریخ درج شده روی آنها تازه تر است. این سنگ قبرها اندازه کوچک تری دارند و مشخصات و سال تدفین روی آنان با خط کوفی حکاکی شده است.
سوال بزرگ سنگ قبر های متفاوت !!
حضور سه نوع سنگ مزار متفاوت در این قبرستان تاریخی، ما را با یک سوال متفاوت روبرو می کند. این که این سه نوع جمعیت ساکن مختلف در منطقه که هیچ انطباق فرهنگی با یکدیگر ندارند، چه طور در قبرستان پینه شلوار تبریز کنار همدیگر مدفون شده اند!؟ اجزای فرهنگی به کار رفته در این سه نوع سنگ قبر، هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند. به این سه دوره تاریخی، قبرهای مربوط به ساکنین فعلی و معاصر روستای شادباش مشایخ را هم اضافه باید کرد. سوراخ هایی در کنار سنگ قبرها قرار دارند که به شکل مربع یا مستطیل و در بالای سنگ قبر قرار دارد. مردم محلی و بومی در مورد آنها می گویند که روستاییان در این سوراخ ها آب و دانه می ریختند تا پرندگان از آن تغذیه کنند و ثوابی برای صاحب قبر برسانند، اما نکته ای که مشاهدات تاریخی به ما می گویند این است که این سنگ ها به صورت سوراخ (مادگی) و برآمدگی (نرینگی) ساخته می شدند تا بتوان سنگ ها را به هم پیوند داد. تکنیکی که امروز در سنگ تراشی و نجاری هم کاربردهای زیادی دارد.
چه بر سر نمادهای افراشته آمده ؟؟
به نظر نمی رسد که نبود حتی یک نماد افراشته سالم در این قبرستان تاریخی، کاری غیر عمد باشد. سرتاسر این قبرستان، حتی یک نماد افراشته و سالم پیدا نمی شود تا بتوان از روی آن، تحقیقات باستان شناسی درستی انجام داد. نظم خاصی در قرار گرفتن سنگ قبر و آرامگاه ها دیده نمی شود. برای پیدا کردن یک سنگ متفاوت هم نیاز به جستجوی موشکافانه نیست. آنها همه جای قبرستان حضور دارند. اگر چه این سنگ ها در مقابل باد و باران و گرما و سرما دچار فرسایش شده اند و قدمت آنها به خوبی نشان می دهد که سنگ خارای سخت، چه طور در مقابل حوادث طبیعی مقاومت می کند.
آرامگاه بزرگان قبرستان شادباش مشایخ
به غیر از قبرستان تاریخی خالد نبی که به طور خاص به آن اشاره شد و از معروف ترین جاذبه های گردشگری تبریز است، آرامگاه بزرگان دیگر هم در این جا یافت می شود، از جمله سلطان اویس بن امیر شیخ حسن بزرگ ایلکانی، که دومین سلطان جلایریه بوده است. او بعد از پدرش، مشهورترین سلطان این منطقه بوده و به شجاعت و شعردوستی و عارف مسلکی و همچنین تربیت بالا شناخته می شده است. او قلبی رئوف داشته و پادشاهی عادل بوده که طبع کریمی هم دارا بوده و عرفا و مشایخ و شعرای زیادی را می شناخته است. یکی از مسافرین اروپایی که به ایران سفر کرده و تبریز را دیده، نوشته که در تبریز عمارتی به نام دولتخانه ساخته شده که هزاران اتاق و منزلگاه داشت و برای پذیرایی مسافرین آماده بود. با این حال، در مورد دیگر دفن شدگان این قبرستان تاریخی اطلاعات دقیق و درستی در دست نیست و نمی توان نماد فلسفه ها و تاریخ آن را از روی این مخروبه باستانی پیدا کرد، با این حال قبرستان پینه شلوار و نمادهای خاصش همچنان ناشناخته و منحصر به فرد باقی می ماند.
