معماری کاخ سروستان یکی از سازه های فرسوده ای که به خوبی نمایانگر هنر ایرانیان باستان می باشد، کاخ ساسانی سروستان بهرام گور ساسانی است که به معنای درست کلمه، القا کننده شکوه و عظمت حکومت های دوره های مختلف تاریخی در ایران می باشد. خوشبختانه تمدن 2500 ساله ما ایرانی ها در کنار حکومت های کوچک و بزرگی که در طول زمان در کشورمان بوجود آمده است؛ سبب بجا ماندن آثار تاریخی و همچنین توریستی و گردشگری زیادی در این سرزمین کهن شده است که امروزه ما می توانیم به کاخ ها، قلعه ها، کتیبه ها، تالارها و سایر منابع این میراث های با ارزش اشاره داشته باشیم.اما کاخ ساسانی سروستان که مربوط به دوره بهرام ساسانی ( پسر یزدگرد شاه یکم ) است، یکی از برجسته ترین کاخ هایی است که به طور مستقیم شکوه و عظمت پادشاهان ساسانی به ویژه زمان فرمانروایی بهرام گور را به مخاطبان خود القا می کند!
آشنایی با کاخ ساسانی سروستان
کاخ ساسانی سروستان و معماری کاخ سروستان، کاخی است با مساحتی در حدود 25 هکتاری که بدست نخست زیر مشهور بهرام گور یعنی مهر نرسی ساخته و پرداخته شده است. مصالح به کار رفته شده در مراحل ساخت این کاخ، از سنگ و گچ می باشد که روزگارهای زیادی را از آن ها برای ساختن خانه ها و یا کاخ های مستحکم بهره می گرفتند. کاخ ساسانی سروستان ایوانی مربعی شکل در مرکز سازه ای خود دارد که طول و عرض آن 13 متر و ارتفاع آن نیز 18 متر برآورد شده است! وجود گنبد و ایجاد فضای محصور شده به عنوان حیاط کاخ در محوطه آن، نیز از دیگر جذابیت های معماری این کاخ شکوهمند به حساب می آید.
معماری کاخ سروستان
ایوان مربعی شکلی که در مرکز این سازه قرار گرفته است ، نخست به تالار اصلی این مجموعه و سپس به 4 حیاط تعبیه شده در آن متصل می گردد. در سوی دیگر اما دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی در بیرون از تالار اصلی ختم می شود.به قسمت های شمالی کاخ که نگاهی بیندازیم، ایوانی را خواهیم دیدکه با لحاظ شدن چند پله برای آن به فضای محیطی حارج از کاخ متصل می شود! اما برخلاف ایوان شمالی، ایوان شرقی به تالار مرکزی و قسمت های دیگر کاخ متصل می شود. در دو طرف این بنا دو اتاق باریک به همراه طاق گهواره ای قرار گرفته است که شاید از آن به عنوان اتاق مهمان استفاده می کردند!
زیبایی های کاخ ساسانی سروستان
جالب است بدانید برای قرار گرفتن گنبد مرکزی کاخ سروستان (که قدیمی ترین گنبد آجری ایران نیز به حساب می آید) روی بنا از فیلپوش که یکی از روش های مرسوم تبدیل گوشه های تیز یا مقاطع مربعی شکل به زوایای گرد و منحنی شکل می باشد، برای ساخت این گنبد مرکزی بر روی دیوارهای کاخ استفاده کرده اند! ضمن اینکه علاوه بر گوشواره های کناری گنبد، از ستون هایی نیز برای نگه داشتن گنبدهای مدور و سقف استفاده شده است تا فرم پایانی این کاخ ساسانی شکل بگیرد. کاخ ساسانی سروستان به جهت معماری خارق العاده ای که در آن به کار گرفته شده است، می تواند برای هر کسی که اندکی به مسائل معماری دوره های پیشین تاریخی علاقه مند باشد، یک بستر ایده آل را فراهم سازد و در کنار جذابیت های سازه ای خود، هنر و نبوغ ایرانیان را نیز، به تصویر بکشد.
اختلاف نظرهای پیرامون قدمت و نوع کاربری این کاخ
اختلاف نظرهای زیادی در مورد قدمت این کاخ وجود دارد به طور مثال؛ برای مدت زمان زیادی قدمت این کاخ باشکوه و پر عظمت را به دوره های هخامنشیان مربوط می دانستند، تا بالاخره در سال 1910 میلادی یک باستان شناس و ایران شناس آلمانی به نام ارنست امیل هرتسفلد با مطالعه و دریافت شواهدی از تاریخ جامع طبری، قدمت این کاخ را به زمان فرمانروایی بهرام گور مشخص نمود که از آن پس، بیشتر باستان شناسان نیز کشف تاریخی این باستان شناس آلمانی را مد نظر خود قرار دادند و کاخ سروستان را متعلق به دوره ساسانیان دانستند! البته این را نیز باید گفت که هنوز به طور مطئمن، نمی توان در مورد قدمت تاریخی این کاخ و اینکه به کدام دوره مربوط می شود، پاسخی قطعی داد!
دیدگاه های افراد
اختلاف نظر بعدی مربوط به نوع کاربری این بنای سنگی وگچی ساسانی می باشد؛ بعضی از باستان شناسان با توجه به وسعت کمتر این بنا سنگی و گچی نسبت به کاخ های شاهنشاهی، آن را یک صومعه یا به عنوان یک آتشگاه می دانند (بیشتر به سبب نخست وزیر بهرام گور، مهر نرسی که توجه ویژه ای به دین زرتشتیان داشت) و به هیچ وجه به آن به عنوان یک کاخ سلطنتی نگاه نمی کنند! ولی بعضی دیگر از باستان شناسان به سبب بزرگتر بودن این کاخ در مقایسه با آتشگاه ها و مکان های عبادتی، کاربری این بنا را به عنوان استراحتگاه و شکارگاه های سلطنتی در زمان ساسانیان می پندارند. به هر حال با احترام فراوان به برداشت هر باستان شناس داخلی و خارجی در مورد این کاخ مخروبه اما شکوهمند، باید گفت جدا از مباحث مطرح شده فوق، تنها زیبایی و معماری خارق العاده این بنا می تواند ذهن هر مخاطبی را به حیرت وا دارد!
نشانی کاخ ساسانی سروستان
استان فارس، 9 کیلومتری جنوب غربی شهرستان سروستان، مسیر منتهی به روستای نظرآباد. با فهمیدن نشانی این بنای سنگی به جا مانده از دوره ساسانیان، قبل حرکت به سوی آن می بایست به چند نکته توجه داشته باشید!همانند بسیاری از زمان های سفری مناسب برای دیدن بناها و جاذبه های تاریخی کشورمان، بهترین زمان ممکن برای تماشای این بنای سنگی ساسانی، فصل بهار است؛ چرا که در این فصل آب و هوای مطلوب و دل انگیزی سراسر ایران و به خصوص استان فارس را در بر می گیرد!فراموش نکنید تمام اقلام و مواد غذایی مورد نظرتان را با خود به همراه داشته باشید، چرا که هیچ گونه امکانات رفاهی شامل: رستوران، بوفه و سرویس بهداشتی در اطراف این مجموعه وجود ندارد، بنابراین شما نیاز دارید حتی آب آشامیدنی را هم با خود به همراه داشته باشید. نکته آخر نیز که بسیار قابل توجه و با تاسف فراوان باید به آن اشاره داشت این است که، چنین بنای تاریخی و جذابی هیچگونه تابلو معرفی در کنار خود ندارد! و تاسف انگیزتر از آن، نبود حتی یک تابلو راهنمایی در بین مسیر شیراز به سروستان برای تماشای چنین دستاورد شکوهمندی که با هنر معماری و نبوغ ناب ایرانیان همراه شده است، وجود ندارد!
کلام آخر
کاخ ساسانی سروستان بهرام گور سرانجام در تاریخ 24 شهریور 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. منتها با گذشت زمان و عدم سعی مسئولان میراث فرهنگی کشور، در حال حاضر از این کاخ باشکوه تنها خرابه ای برجای مانده است که آن هم بنابر گزارش بدست آمده از افراد محلی، نم زده و در حال فروپاشی می باشد. ولی با تمام این توصیفات و رنج سفری که برای دیدن این بنا، خواهید کشید باید گفت که سفر کردن به فارس برای تماشای آن، می ارزد! چرا که با رسیدن و دیدن این کاخ زیبا از نزدیک، با دستاوردهای ایرانیان پیشین بیشتر آشنایی پیدا خواهید کرد و اگر برنامه سفری خود را به گونه نتظیم کنید که شب هنگام به مکان این کاخ برسید، می توانید از آسمان پر ستاره محوطه های کناری آن نیز، لذت ببرید!
