کودکان کار شاید سوژه‌ای تکراری باشد؛ سوژه‌ای که هر روز تک‌تک ما بارها و بارها در کوچه و خیابان‌ها و سرچهارراه‌ها یا مترو و... با آنها برخورد می‌کنیم. گهگاه چیزی از آنها می خریم یا به سادگی از کنارشان می‌گذریم! غافل از اینکه چه رنج‌ها و دردهایی پشت چهره‌های معصوم این کودکان نهفته است.
به گزارش ، اعتماد نوشت: چند سالی است که با توجه بیش از پیش رسانه‌ها و البته به مدد فضای مجازی موضوع کودکان کار دوباره به یکی از سوژه‌های داغ و البته دردناک رسانه‌ای تبدیل شده در عین حال واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشته است؛ واکنش‌هایی که شاید حداقل حسن آن، حساس شدن مسوولان و متولیان امر باشد، گرچه عده‌ای هنوز هم معتقدند که اقدامات نهادهایی که مدعی حمایت از کودکان کار هستند، بیشتر «شو» و نمایش‌های تبلیغاتی است تا تلاشی برای ریشه‌کن کردن این دغدغه اجتماعی پایتخت.
«رضا قدیمی»، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران یکی از همین مسوولان است که مدعی است شهرداری تهران آماده است تا هر کودک کاری که به آن معرفی شود را تحت پوشش خود قرار دهد. وی که پیش از این به دلیل تکذیب خبرتجاوز به ٩٠ درصد کودکان کار متهم به پنهان کاری شده بود در این گفت‌وگو، حال آمارهای جالبی هم ارایه می‌دهد که نشان‌دهنده واقعیت‌های تلخ و غیر قابل انکار وضعیت کودکان کاراین شهر بی در و پیکر است.
آقای مهندس به عنوان مسوول سازمانی که خودش را اصلی‌ترین مسوول کودکان خیابان و کار در تهران می‌داند باید آماری از کودکان کار در تهران داشته باشید. بیشترین دلیل کار کردن کودکان در تهران چیست؟
ما آمار دقیقی نداریم. این وظیفه بهزیستی است که مسوول شناسایی و تهیه آمار کودکان کار است. ما فقط نقش حمایتی و کمکی را داریم. اما در مورد دلایل کار کردن کودکان باید بگویم، عمده‌ترین دلایل کار کردن کودکان، به ترتیب اعتیاد والدین، بیکاری آنها، بیماری پدر و مادر و فقدان و فوت والدین.
و الان شما چند کودک کار را تحت‌پوشش دارید؟
ما در حال حاضر ١٦ مرکز پرتو داریم که به بیش از ٣ هزار کودک کار خدمات‌رسانی می‌کنند. در کنار آن، در ٤ مدرسه رویش، حدود ٨٠٠ کودک کار بازمانده از تحصیل، تحصیل می‌کنند که تا مقطع دیپلم امکان تحصیل پیدا می‌کنند.
سن این کودکان چقدر است؟
سن‌شان مختلف است. از ٦ ماه تا ١٥ سال. اینها شامل کودکان بد‌سرپرست و... است که مجبورند به خاطر مشکلات معیشتی که دارند ساعتی از روز را کار کنند.
خب در این مراکز پرتو چه خدماتی به این کودکان داده می‌شود؟
خدماتی که به این کودکان ارایه می‌شود متنوع هستند. از خدمات بهداشتی گرفته تا خدمات مددکاری و روانشناسی و... آن هم نه‌فقط به خودشان که به خانواده‌های آنها نیز این خدمات داده می‌شود. تمام تلاش ما این است که به کمک خیرین برای اینها زندگی بهتری را فراهم کنیم. البته ادعا نداریم که می‌توانیم مدینه فاضله‌ای برای‌شان بسازیم بلکه تلاش می‌کنیم تا شرایط زندگی‌شان را بهتر کنیم. برای همین در مراکز پرتو، کودکان کار می‌توانند از خدمات بهداشتی و روانی و تحصیلی ما (تا مقطع پایان ابتدایی) بهره‌مند شوند و در مراکز رویش که با مجوز آموزش و پرورش فعالیت می‌کنند و کودکان بازمانده از تحصیل درآن تا مقطع دیپلم آموزش می‌بینند.
ولی مشکل اصلی این کودکان، مشکلات اقتصادی و مالی است. شما برای حل این اصلی‌ترین مشکل کودکان کار هم اقدامی می‌کنید؟
ببینید، ما سعی می‌کنیم اولا ساعت کاری این کودکان را کمتر کرده و نیازهای اصلی‌شان را تامین کنیم و ثانیا درکنار آن، والدین آنها را برای کسب درآمد توانمند کنیم و آموزش دهیم. مثلا به آنها آموزش تولید صنایع دستی می‌دهیم و در فروش آن کمک‌شان می‌کنیم. در چنین شرایطی کودکان کار هم می‌توانند به جای اینکه سرچهارراه‌ها کار کنند و جنس بفروشند، در خانه‌های‌شان و کنار والدین‌شان کار کنند.
اما یک‌سری از این کودکان، حرفه‌ای هستند و به نظر می‌رسد تحت نظارت شبکه‌های مافیایی کار می‌کنند.
درست است. حساب این کودکان زجر‌کشیده از کودکانی که به شکل شبکه‌ای کار می‌کنند جداست. ما هر کودکی که به ما معرفی می‌شود را بررسی می‌کنیم و بعد از اینکه هویت واقعی‌اش و نیازمند‌بودنش تایید شد، آنها را می‌پذیریم. ما الان کودکانی را داریم که مادر و پدرشان آنها را هر روز سرچهارراه‌ها می‌آورند و روزی ٤٠٠-٣٠٠ هزار تومان هم درآمد دارند یا کودکانی را داریم که از طریق برخی از افراد سودجو به کار گرفته می‌شوند. ولی نباید به این بهانه رسیدگی به وضعیت کودکان کار را رها کرد. البته در این زمینه نیز اقدامات خوبی صورت گرفته است. مثلا شاید بد نباشد که بدانید براساس ماده ٧١٢ و ٧١٣ قانون، هیچ‌‌کس حق ندارد کودکان را به کار بگیرد. با استناد به همین قانون اگر والدین یا فردی اقدام به سوءاستفاده از کودکان کند، تا ٢ سال حبس می‌شود. در همین زمینه جلسات مشترکی را با دادستانی داشتیم که درنهایت از چندی قبل افرادی که فرزندان‌شان را به کار می‌گیرند یا کودکان دیگر را برای کسب درآمد به کار در خیابان‌ها یا کارهای دیگر می‌گیرند، به دادستانی معرفی می‌کنیم و انصافا هم آنها، در طول این چند‌ماهه با جدیت با این مجرمان برخورد کرده‌اند.
پس قبول دارید که برخی از این کودکان کار، عضو شبکه‌های مافیایی هستند؟
بله. چرا باید انکار کرد.
و شما نیز به مواردی از کار کودکان در این شبکه‌ها برخورده‌اید؟
موارد متعددی را داشته‌ایم که آنها را به دادستانی ارجاع داده‌ایم.
حالا فرض کنید والدین یا سرپرست‌های کودکان نخواهند فرزندان و کودکان‌شان را به مراکز شما بفرستند. در این صورت شما می‌توانید آنها را مجبور به این کار کنید؟
ما نه اما بهزیستی می‌تواند. یعنی ما آنها را شناسایی و به بهزیستی معرفی می‌کنیم. براساس این طرح، کودکان آسیب‌پذیر بد‌سرپرست به بهزیستی ارجاع داده می‌شود و آنجا والدین و سرپرست‌های آنها را دعوت می‌کنند و از آنها می‌خواهند تا با پیوستن آنها به مراکز حمایتی موافقت کنند. با این حال اگر والدین آنها باز هم برای فرستادن آنها مقاومت کنند، بهزیستی می‌تواند آنها را قانونا مجبور به این کار کند و حتی اگر وضعیت خانواده‌های‌شان حاد باشد، سرپرستی و حضانت آنها را می‌گیرند.
پس بهزیستی هم مراکز نگهداری و حمایت از کودکان کار دارد؟
بله. تا جایی که می‌دانم آنها بیش از ٧ هزار کودک کار را تحت پوشش دارند.
فکر می‌کنم تعدادی از این کودکانی که تحت پوشش دارید، به انواع بیماری‌ها نیز مبتلا باشند...
دقیقا؛ کمبود انواع ویتامین‌ها، کم‌خونی، سوء‌تغذیه و به خصوص ابتلا به شپش (به‌ویژه در اکثر دختران) از جمله عمده‌ترین بیماری‌هایی است که کودکان کار با آن مواجهند.
شما چندی قبل در مصاحبه‌ای گفته بودید به کودکان کار تعرض می‌شود ولی بعد آن را انکار کردید. این انکار به دلیل فشارهایی نبود که به شما در قبال انتشار این خبر آورده بودند؟
به هیچ‌وجه؛ من در مصاحبه‌ام گفته بودم که ٩٠ درصد کودکان از انواع تعرض‌ها و آزارهای مختلف رنج می‌برند. در آنجا منظورم از تعرض، آسیب‌های روحی و روانی و انواع دردها و رنج‌ها بود. هنوز هم همان را می‌گویم. البته نمی‌توان منکر این قضیه بود که در مواردی، برخی از کودکان کار مورد تعرض جنسی هم قرار می‌گیرند. مثلا موردی را داشتیم که عموی دختر‌بچه‌ای، صبح‌ها وی را مجبور به کار در سرچهارراه‌ها می‌کرد و شب‌ها وی را در پاتوق‌های مشخصی که داشتند، اجاره می‌داد. ولی این به معنای آن نیست که به همه کودکان کار تجاوز می‌شود.
تیم‌های مطالعاتی هم برای بررسی وضعیت کودکان کار دارید؟
بله؛ تعداد زیادی از روانشناس‌ها و روانکاوها با ما همکاری می‌کنند و مطالعات و تحقیقات زیادی را روی وضعیت این کودکان انجام داده و می‌دهند که ما از نتایج آنها استفاده می‌کنیم.
مسلما کودکان کار در بخش‌هایی از تهران به خاطر بافت آسیب‌پذیر آن بیشتر از بقیه بخش‌ها هستند. این محلات را شناسایی کرده‌اید؟
ما مطالعات گسترده‌ای در این زمینه داشتیم. در نهایت ٥٣ محله پرآسیب و خطرناک برای کودکان کار را در بین ٣٦٥ محله پایتخت شناسایی کرده‌ایم که تلاش می‌کنیم امکانات و مراکز پرتو و مدارس صبح رویش‌مان را در این محله‌ها متمرکز کنیم. شاید بد نباشد بگویم که بدانید تا پایان سال ٤ مدرسه صبح رویش دیگر نیز به جمع دیگر مدارس ما اضافه خواهند شد.
و اصولا چطور این کودکان کار را شناسایی می‌کنید؟
به طرق مختلف؛ مثلا در محلات از طریق گزارش‌های خیرین یا شورایاری‌ها یا گزارش‌های مردمی این کودکان به ما معرفی می‌شوند.
بگذارید سوالم را اینگونه مطرح کنم، فرض کنید الان بخواهیم کودک کاری را به شما معرفی کنیم. چطور باید این کار را انجام دهیم؟
ساده است. شما می‌توانید از طریق شماره تلفن ١٣٧، گزارش‌تان را به ما بدهید.
چند روز قبل شاهد برپایی جشنی برای بیش از ١٥٠٠ کودک کار بودیم. خیلی‌ها در شبکه‌های اجتماعی به این حرکت شما انتقاد کردند و گفتند که بهتر بود شهرداری به جای برگزاری این جشن‌های پرخرج، خدمات‌رسانی‌اش به کودکان کار را بهتر می‌کرد!
این خیلی بی‌انصافی است. تمام تلاش ما این است که در کنار خدماتی که به این عزیزان ارایه می‌دهیم به بهانه‌های مختلف شرایطی را ایجاد کنیم که این کودکان شادی را تجربه کنند و برای ساعتی هم که شده، غم و اندوه و دغدغه‌های زندگی بی‌رحم خود را فراموش کنند. ضمن اینکه برای برپایی این جشن از امکانات شهرداری استفاده شده بود. مثلا جشن در فرهنگسرای بهمن برگزار شد و تمامی هنرمندانی که به برنامه دعوت شده بودند، داوطلبانه آمده بودند. البته عده‌ای از هنرمندان هم متاسفانه از ما مبالغ کلانی را خواسته بودند که ما نپذیرفتیم. سایر هزینه‌ها را نیز خیرین داده بودند. حالا چه اشکالی دارد که در کنار خدماتی که ارایه می‌کنیم، برنامه‌هایی را نیز داشته باشیم که شاد باشند و بچه‌ها را برای ساعت‌هایی از مشکلات‌شان دور کنند؟ بچه‌ها عاشق چنین فضاهایی هستند.
و نگاه مدیریت جدید شهری و شهردار تهران به مقوله کودکان کار چیست؟
نگاه مثبت و خوبی دارند. نگاه‌شان اصلاح امور و جلوگیری از موازی‌کاری است. امیدوارم در آینده نزدیک شاهد بهتر شدن شرایط کودکان کار در حوزه عملکرد مدیریت شهری باشیم.
