پیشرفت در دانشگاه

از آنجا که هوش و استعداد تحصیلی را به عنوان دو عامل اساسی در موفقیت تحصیلی نمی‌توان چندان تغییر داد، سعی بر آنست که با افزایش انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان و دانشجویان حداکثر بهره‌وری از هوش صورت گیرد، زیرا مشاهده شده که در حالت تساوی هوش و استعداد تحصیلی،‌موفقیت تحصیلی افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا، چشمگیرتر بوده است.

خاستگاه‌های انگیزه پیشرفت

پژوهشگران وجود سه عامل را در ایجاد و رشد انگیزه پیشرفت ضروری دانسته‌اند:

1. عوامل خانوادگی:

تأثیر خانواده بر فرایند رشد چنان بدیهی است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را کتمان کند. از ابتدای تولد روان‌شناسی بر اهمیت نقش خانواده به ویژه بر روابط متقابل کودکان و والدینشان تأکید شده است و اکثر روان‌شناسان کنش‌های متقابل میان والدین و فرزندان را اساس رشد عاطفی و شناختی کودک قلمداد می‌کنند. والدین می‌توانند از طریق انجام فعالیت‌هایی مانند: فراهم کردن محیط غنی برای کودک (از طریق خواندن کتاب‌ داستان‌های تخیلی که دربردارنده مضامین پیشرفت هستند، رفتن به سفر و...)، تشویق و توجه به کارهای مستقل و خلاقانه کودک،‌سرزنش‌ نکردن کودک به دلیل خطاها و اشتباه‌های کوچک، تعیین واقع‌بینانه معیارهای عملکرد بالا و چالش‌انگیز در سنی که دستیابی به آنها امکان‌پذیر باشد، محافظت افراطی یا لوس‌نکردن، مداخله‌نکردن در تلاش‌های کودک و نشان دادن علاقه واقعی به پیشرفت‌های او، ‌انگیزه پیشرفت را در فرزندان خود ایجاد کنند. از طرف دیگر، در صورتی که والدین خود، انگیزه پیشرفت بالایی داشته باشند، کودکان ازآنها الگوبرداری کرده و این خصیصه را در خود بارور می‌سازند.

2. عوامل فکری:

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا سبک فکری بخصوصی دارند. آنها از سبک اسناد خوش‌بینانه استفاده می‌کنند. یعنی رویدادهای خوشایند را به عوامل درونی،‌پایدار و عام مانند هوش و توانایی فردی و رویدادهای ناخوشایند را به عوامل بیرونی،‌ناپایدار و خاص مانند سخت بودن سؤالات امتحان نسبت می دهند. این نگرش سبب می‌شود که فرد پس از کسب موفقیت هیجان‌های مثبتی مانند شادی و غرور را تجربه کرده و به هنگام شکست نیز احساس یأس و ناامیدی نکند. همچنین این افراد بیشتر به جنبه‌های مثبت مسائل توجه می‌کنند، احساس می‌کنند که از توانایی بالایی برخوردارند،‌تمایل دارند بر مسائل تسلط پیدا کنند و در رقابت با دیگران پیشتاز باشند، در کسب موفقیت از خود انتظار بالایی دارند (یعنی اهداف عالی و بلندمدتی برای خود انتخاب می‌کنند)، معیارهای بالایی در زندگی دارند و برای موفق شدن در کارها ارزش زیادی قائلند.

3. عوامل فرهنگی:

نهادینه شدن ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی نظیر: تلاش، جدیت، قاطعیت،‌سختکوشی، احراز مقام و موقعیت شایسته اجتماعی در جامعه، سبب ایجاد انگیزه پیشرفت در افراد می‌شود. رسانه‌های جمعی (به‌ویژه تلویزیون) و مدارس نقش بسیار مهمی را در این راستا برعهده دارند.

ویژگی‌های افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا

انسان‌ها با نیازها و انگیزه‌های گوناگونی از قبیل قدرت‌طلبی، ایمنی،‌ پیشرفت، فشارهای محیطی و... به تحصیل می‌پردازند. و به سبب همین تفاوت در انگیزه‌ها عملکرد یکسانی ندارند. تعدادی از دانش‌آموزان و دانشجویان نیاز شدیدی به پیشرفت دارند و برخی دیگر که اکثریت را تشکیل می‌دهند آن‌قدرها نیاز به پیشرفت را در خود احساس نمی‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا، دارای ویژگی‌های رفتاری خاصی هستند که به موفقیت تحصیلی آنها می‌انجامد. این ویژگی‌ها عبارتند از:

 داشتن پشتکار

این افراد حتی هنگامی که در انجام تکالیف محوله ناموفق هستند، پایداری و پشتکار زیادی از خود نشان می‌دهند و بیشتر احتمال دارد که در پیدا کردن راه‌حل مسئله موفق شوند.

 اعتماد به نفس

داشتن اعتماد به نفس زیاد یکی از ویژگی‌های افراد دارای انگیزه پیشرفت بالاست. این افراد در فعالیت‌های اجتماعی شرکت می‌کنند و از آنجایی که به توانایی‌های خود ایمان دارند، در مقابل فشارهای اجتماعی مقاومت بیشتری نشان می‌دهند.

 کسب بینش‌خوش‌بینانه

این افراد موفقیت‌های خود را به عوامل پایدار، درونی و کلی (مانند: هوش،‌استعداد و توانایی) و شکست‌های خود را به عوامل ناپایدار، بیرونی و خاص (مانند عدم تلاش کافی) نسبت می‌دهند.

 مدیریت زمان

افراد دارای انگیزه پیشرفت بالا وقت‌شناس هستند. آنها برای همه فعالیت‌های خود یک محدوده زمانی واقع‌بینانه تعیین می‌کنند و با برنامه‌ریزی مناسب از اوقات خود بیشترین بهره را می‌برند.

 هدف‌مدار بودن

یکی‌دیگر از ویژگی‌های افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد هدف‌مدار بودن آنهاست. هدف‌های آنها عینی، چالش برانگیز، اندکی مخاطره‌آمیز ولی قابل حصول است. آنها هدف‌های خود را واقع‌بینانه انتخاب کرده و برای رسیدن به آنها کوشش می‌کنند.

 آینده‌نگری

این افراد در زمان حال زندگی می‌کنند،‌اما به آینده خود نیز توجه دارند و به همین دلیل پاداش‌های بزرگ آینده را به پاداش‌های کوچک زمان حال ترجیح می‌دهند. از نظر آنها، زمان بسیار سریع می‌گذرد و احساس می‌کنند که زمان کافی برای انجام هر کاری را ندارند، بنابراین به فعالیت‌هایی که برای آینده‌شان مفید است می‌پردازند.

 سخت‌کوشی

هر چند پشتکار و سختکوشی دو مفهوم نزدیک به هم هستند، اما سختکوشی مفهوم عام‌تری دارد. در پشتکار آنچه مهم است تداوم بخشیدن، ادامه دادن کار و رها نکردن آن در صورت مواجهه با موانع و مشکلات است، اما سختکوشی به نوع تکلیف نیز اشاره دارد. افراد با انگیزه پیشرفت زیاد کارهای نسبتاً چالش‌برانگیز را انتخاب می‌کنند، زیرا کارهای ساده و آسان در آنان اشتیاقی ایجاد نکرده و نیاز به پیشرفت آنها را ارضا نمی‌کند، از طرف دیگر این افراد کارهای بسیار سخت را هم که احتمال موفقیت در آنها بسیار کم است،‌دوست ندارند.

 انتخاب عاقلانه همکار

این افراد، در انجام کارهای گروهی هنگامی که فرصت انتخاب همکار را پیدا می‌کنند، فردی را که در انجام تکلیف تواناتر و ماهرتر است برمی‌گزینند، اما افرادی که دارای انگیزه پیوندجویی بالا و انگیزه پیشرفت اندکی هستند، فردی را انتخاب می‌کنند که رفتار دوستانه‌تری دارد.

 سطح آرزوی بالا

افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد، هنگامی که در کارشان موفق می‌شوند، معمولاً سطح آرزوی خود را به شیوه واقع‌ بینانه‌ای بالا می‌برند و به کارهایی روی می‌آورند که اندکی رقابت‌انگیزتر و مشکل‌ترند.

 احساس کنترل بر امور

این افراد تمایل دارند محیط و سرنوشت خود را کنترل کنند، نه اینکه امور را به دست تقدیر،‌شانس یا بخت و اقبال بسپارند. به همین دلیل فعالیت‌هایی را ترجیح می‌دهند که برای انجام آنها مهارت، تلاش و پشتکار تعیین‌کننده است، نه شانس و تقدیر.

 بازخورد سریع و مشخص

افرادی که انگیزه پیشرفت زیادی دارند، خواستار بازخورد سریع و مشخص هستند تا بدانند چه اندازه به هدف خود نزدیک شده‌اند و بتوانند عملکرد خود را بازبینی و تصحیح کنند.

 انتخاب دوست بر حسب معیار لیاقت

این افراد هر کسی را به عنوان دوست انتخاب نمی‌کنند، آنها معیارهای ویژه‌ای برای انتخاب دوست دارند و افراد با انگیزه و پرتلاش را برمی‌گزینند.

 مسئولیت‌پذیری

افرادی که انگیزه پیشرفت زیادی دارند با توجه به رضایت‌های درونی حاصل از تکلیفی که به آنها محول شده، ‌آن را انجام می‌دهند، نه پاداش‌های خارجی ناشی از آن. این افراد تکلیف را می‌پذیرند و آن را به هر نحو ممکن پیش می‌برند. البته این رفتار معمولاً پاداش‌های مادی و جانبی نیز به همراه دارد.

 غرق شدن در انجام کار

این افراد همواره در جهت تکمیل کار می‌کوشند و هیچ‌گاه آن را نیمه‌تمام رها نمی‌کنند. آنها در مواردی به گونه‌ای غرق در انجام تکلیف می‌شوند که ممکن است این‌گونه برداشت شود که به هیچ چیز توجه ندارند.

 خطرپذیری متعادل

افراد دارای انگیزه پیشرفت زیاد، برخلاف افرادی که انگیزه پیشرفت پایینی دارند، ریسک‌های متعادلی را می‌پذیرند. افرادی که انگیزه پیشرفت اندکی دارند یا دست به ریسک‌های خیلی بزرگ می‌زنند، یا به فعالیت‌هایی می‌پردازند که نتیجه آنها تضمین شده است و ریسکی دربرندارد.