تهران قدیم به وجود چنارستان‌ها و انارستان‌ها شهره بود و آن را بیشتر یک شهر باغ- شهر می‌دانستند. مساحت باغات تهران در سال 1229، 144هزار مترمربع بود و انبوه‌ترین باغ‌ها در جنوب غربی و شمال شرقی تهران قرار داشتند.
به گزارش ، آرمان نوشت: در واقع 55 سال بعد از آنکه تهران به عنوان پایتخت ایران معرفی شد همچنان به این میزان قابل‌توجه دارای باغ و تفرجگاه بود. آب و هوای مناسب تهران آقامحمدخان قاجار را مجاب به انتخاب این شهر به عنوان پایتخت کرد. در 13سال گذشته، چهار‌هزار هکتار از مساحت باغات تهران تخریب شده و این اراضی زیربار ساختوساز رفته است و در حال حاضر حدود 1200 هکتار اراضی سبز در قالب باغات خصوصی در شهر باقی مانده است. امروز تعداد روزهای با هوای سالم تهران، شهری که زمانی به خوش‌آب و هوایی شهره بود گاهی به تعداد انگشت‌های یک دست نیز نمی‌رسد.
شورای شهر تهران در سال 83 مصوبه‌ای تحت عنوان «برج- باغ» داشت که بر اساس آن مالکان باغات خصوصی مجاز شدند در 30درصد از زمین تحت مالکیت خود ساختوساز و در 70درصد باقیمانده آن فضای سبز ایجاد کنند. هرچند این مصوبه در راستای حفظ و گسترش فضای‌سبز در شهر تهران تصویب شد اما برآیند کلی آن در طول 13 سال گذشته نشان از حذف نیمی از باغات این شهر دارد و نتیجه آن نابودی چهار هزار هکتار فضای‌سبز شهری شد. در حال‌حاضر با توجه به میزان بالای آلاینده‌های هوا و تراکم شهری و براساس نظر شهروندان هیچ‌گونه طرح ساختوساز در فضاهای سبز شهری مجاز نیست. به نظر می‌رسد شورای شهر جدید نیز با شهروندان همصدا شده و برخی اعضای شورا مصوبه «برج-باغ» را به عنوان لکه ننگ بر پیشانی شورای چهارم می‌دانند. آنها تلاش دارند با اجرای طرح شناسنامه‌دار کردن باغات گام مهمی در راستای حفظ و حراست فضاهای‌سبز شهری باقیمانده بردارند تا تهران آخرین تنفسگاه‌های خود را نیز از دست ندهد و مشکلات زیست‌محیطی افزوده نشوند. اما باغ‌خوارها در تمام این سال‌ها بیکار ننشسته‌اند و با‌هزار شگرد توانسته‌اند مساحت قابل‌توجهی از باغات را تغییر کاربری داده و در آنها ساختوساز کنند.
باغاتی که برای ساختوساز نابود شدند
آتش‌سوزی عمدی باغ اراج در منطقه یک سبب شد سه چهارم درختان باغی 29هزار و 600 متری بسوزند و خاکستر شوند. صاحب باغ به قصد ساختوساز درختان این باغ را آتش زد و اکثر درختان آن را با خاک یکسان کرد. به خیال آنکه اگر زمینی که باغ شناخته شده درخت نداشته باشد اجازه ساخت وساز به آن داده خواهد شد. روند تخریب و گسترده و سازمان‌یافته باغات تهران از زمان تصویب مصوبه «برج – باغ»ها شدت گرفت. در مثالی دیگر 150 باغ در منطقه چهار تهران به صورت عمدی تخریب شدند و 70درصد از باغ‌های ولنجک و الهیه به منظور برج‌سازی نابود شدند. بیشترین آمار تخریب باغات در مناطق یک، دو، سه، و پنج تهران بود. هر چند قبل از تصویب مصوبه «برج – باغ» نیز 5000 هکتار از باغات تهران به قصد ساختوساز تغییرکاربری یافته و برج شده بودند اما روند تخریب باغات پس از این مصوبه شدت یافت. تا قبل از سال 82 مالکان باغات مجاز به ساخت ساختمان‌هایی با حداقل چهار طبقه در باغات خود بودند اما پس از تصویب این مصوبه تعداد طبقات به هشت طبقه رسید و در واقع تراکم ساخت در باغات دو برابر شد.
در تخلف آشکاری دیگر مالکان ساختمان مجاز به ساخت 30درصد از مساحت اراضی خود هستند اما 100درصد عرصه زمین ملک خود را برای ایجاد پارکینگ گودبرداری می‌کنند. فهم مشکل مالکان باغات تهران آسان بود. آنها باتوجه به سود هنگفت برج‌سازی نیاز داشتند بتوانند از تغییر کاربری زمین‌های خود سوءاستفاده کنند و به هر ترفند حتی به اندازه یک متر به مساحت ساختمان‌های در حال ساخت خود بیفزایند. مصوبه «برج – باغ» این امکان را به آنها داد. دردآورتر آنکه آنها به هر ترفند باغات خود را نابود کردند، یکی درخت‌ها را آتش زد و دیگری شبانه پای آنها نفت ریخت و درختان را خشک کرد و در منطقه فرحزاد شبانه به باغ‌ها هجوم برده و آنها را محصور کردند تا در فرصتی مناسب هر چه دلشان خواست بر سر آنها بیاورند. مشکلات ناشی از این مصوبه به تدریج حاد و حادتر شد و صدای فعالان محیط‌زیست را درآورد که به اسم ساختمان‌سازی با باغات سرسبز و قدیمی تهران چه می‌کنید.
با آغاز کار شورای پنجم سخن از لغو مصوبه 13ساله «برج – باغ» به گوش رسید تا حداقل بتوان برای 1200 هکتار باقیمانده از سهم زمین‌های باغی تهران کاری کرد اما هنوز خبری از لغو آن نشده است. هرچند چندین بار تذکراتی درباره لغو این مصوبه از سوی اعضای شورای‌شهر داده شده و محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی‌و‌معماری شورای شهر تهران از ارائه پیشنهاد لغو مصوبه برج باغ‌ها به هیات‌رئیسه شورای‌شهر تهران خبر داده است. 1200 هکتار مساحت زمین‌های باغی تهران معادل دو‌درصد مساحت این کلانشهر است و عرصه بسیار محدودی است. بنابراین به نظر اعضای شورای شهر باید هرچه سریع‌تر برای لغو این مصوبه اقدام کنند تا این عرصه محدود نیز توسط سودجویان به یغما نرود و در این راستا اقدام به ارائه طرح شناسنامه‌دار کردن باغات تهران شده است.
شناسنامه‌دار شدن باغات تهران
طرح شناسنامه‌دار کردن باغات‌تهران در واپسین روزهای شورای‌چهارم به تصویب رسید و به گفته مهدی‌چمران، رئیس‌سابق شورای‌شهر بنا شد تا پایان سال جاری اجرا شود. هر چند این قانون در شورای‌چهارم تصویب شد اما پیشینه قدیمی‌تری دارد و به سال 59 بر‌می‌گردد. بنابراین با گذشت 37 سال همچنان مشخص نیست تهران امروز چند باغ و این باغ‌ها چند درخت دارد و علاوه براین از سن، سال و قطر این درختان نیز آگاه نیستیم. در اکثر کشورهای دنیا پس از اینکه عکس‌هوایی از شهرها تهیه می‌شود، دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند تغییری در وضعیت‌درختان و باغات‌شهر به وجود آورد، حتی اگر درختی خشک شود شهرداری یا محیط‌زیست باید درختی جایگزین آن کنند و اجازه نمی‌دهند به بهانه خشک شدن درختان تغییر کاربری صورت بگیرد. در لایحه شورا پلاک‌کوبی درختان شهر هم پیشنهاد شده که در این صورت تمام درختان شهر اعم از درختان میادین، بزرگراه‌ها و … باید پلاک داشته باشند. اعضای شورای شهر پنجم نیز امیدوارند بتوانند مرحله دوم طرح شناسنامه‌دار کردن باغات‌تهران را تا پایان سال جاری به اجرا برسانند.
لزوم اجرای طرح شناسنامه‌دار کردن باغات
رئیس کمیسیون سلامت،محیط زیست و ایمنی شورای شهر در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به لزوم حفظ باغات شهر تهران می‌گوید: در کلانشهر تهران، حفظ و صیانت از باغات و فضای سبز شهری مساله‌ای مهم و حیاتی است بنابراین به هر میزان که بتوانیم باغات در سطح شهر را معرفی و شناسنامه‌دار کنیم و با سازوکار مشخص آنها را به عنوان بخشی از اطلاعات شهر ثبت کنیم طبیعتا در حفظ و صیانت از آنها شرایط بهتری ایجاد نموده ایم. زهرا صدراعظم نوری می‌افزاید: شناسنامه‌دار شدن باغات به برنامه‌ریزی‌های بهتر و کیفی‌تر و حفظ باغات کمک می‌کند. فضاهای باغی در طرح‌های جامع و تفصیلی در تهران بر اساس لایه‌های GIS، پهنه‌های سبز و G کاملا مشخص شده‌اند. منتها شناسنامه‌دار شدن یک باغ، تعداد درختان، گونه‌های گیاهی و ویژگی‌های باغ آن را کاملا تبیین می‌کند. این شناسنامه‌ها بانک‌های اطلاعاتی مستدلی خواهند بود که امکان حمایت و صیانت از باغات را فراهم می‌آورند. در این صورت در راستای تقویت و حفاظت فضاهای سبز و باغات شهر تهران به عنوان تنفسگاه‌های شهری گام‌های موثری برداشته می‌شود.
او می‌افزاید: مادام که باغات شناخته شده و شناسنامه‌دار نباشند، تعداد آنها در سطح شهر تهران مشخص نمی‌شود و درنمی‌یابیم که عرصه فضای سبز خصوصی و عمومی چه میزان است. او خاطرنشان می‌کند: در این صورت هر اقدام مخربی علیه باغات صورت می‌گیرد و بسیاری از این فضاهای سبز توسط معارضان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. صدراعظم نوری تاکید می‌کند: شناسنامه‌داربودن باغات به‌طور کامل از سوءاستفاده‌های احتمالی از باغات جلوگیری نمی‌کند و به قطعیت نمی‌توان گفت اگر باغات تهران در گذشته شناسنامه‌دار بودند مورد تعرض قرار نمی‌گرفتند اما شناسنامه‌دار بودن باغات به حفظ و صیانت بیشتر آنها کمک می‌کند و به برنامه‌ریزی بهتر به منظور نگهداری و حفاظت باغات می‌انجامد. او می‌افزاید: متاسفانه به دلیل نوع نگاه مدیریت شهری در گذشته به باغات شهر تهران نگاه اقتصادی شده و آنها را به عنوان ذخیره‌گاه و تنفسگاه شهر تهران به رسمیت نشناخته‌اند. بنابراین این باغات به شدت مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند.
رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران خاطرنشان می‌کند: این باغات اهمیت و ارزش بسیاری زیادی برای تهران دارند زیرا بخشی از تاریخ و هویت این شهر را نشان می‌دهند. فضاهای سبز شهری،باغات و بوستان‌ها می‌توانند به تصفیه هوا، شادابی، سرزندگی محیط شهری و سلامت شهروندان کمک بسزایی کنند اما متاسفانه با بارگذاری‌های غیرکارشناسانه شاهد قطع درختان باغات و نابودی آنها بوده‌ایم و در نهایت فضاهای زیبا، سرسبز و تفرجگاهی به بناهای بی‌روح و سخت اداری، تجاری و مسکونی تبدیل شده‌اند. صدراعظم نوری می‌افزاید: این اقدامات وضعیت فضای سبز و میزان آلودگی هوا را به شکل کنونی درآورده است، ما امیدواریم با شفاف‌سازی و فراهم کردن شرایط بهتر و تغییر رویکرد مدیریت شهری و نقش تاثیرگذارتر شورای شهر به عنوان بخش نظارتی بر عملکرد شهرداری،باغات تهران مورد تعرض قرار نگیرند و بیشتر حفظ و صیانت شوند.
