چرا بعضی رژیم‌های غذایی ناموفق اند؟!

دکتررضا راست منش؛ دکترای تغذیه ورژیم درمانی

در ابتدا باید متذکر شویم که چاقی یک بیماری است و همانطور که تا ریشه‌کن شدن بیماری دست از معالجه و مراجعه به پزشک و بیمارستان و کلینیک بر نمی‌داریم،‌ لازم است به فرآیند کاهش وزن نیز چنین نگاهی داشته باشیم. بیمارانی که منظم‌ترین مراجعه به متخصص تغذیه را دارند و پیگیر هستند،‌ بهترین و ماندگارترین جواب را می‌‌گیرند چرا که خود را موظف می‌‌بینند دستورات غذایی را رعایت کنند؛

درهنگام تعارف تردید نکنید
در تحقیقی که به سرپرستی بنده انجام شد و با بودجه بنیاد ملی طب آمریکا به سرانجام رسید،‌ یکی دیگر از مهمترین دلایل شکست رژیم غذایی در کشورمان، عادت فرهنگی "تعارف غذایی" است. تعارف غذا از نشانه‌های دوست داشتن و ادب است.

ولی باید این حقیقت را در نظر بگیریم که وقتی فردی اظهار می‌‌کند تحت رژیم است (حالا به هر دلیلی، از دلیل سلامتی و بیماری گرفته تا زیبایی و تناسب اندام)، باید به تصمیم فرد احترام بگذاریم و با تعارفات مکرر غذایی، فرد را به مرحله‌ای نرسانیم که با اکراه، رژیم غذایی‌اش را بشکند.

بسیاری از افراد وقتی که میزان کاهش وزن در رژیم غذایی خوب باشد؛ اشتیاق بیشتری برای اجرای رژیم‌های کاهش وزن از خود نشان می‌‌دهند. ولی با گذشت زمان میزان کاهش وزن  "بعضی" از افراد کمتر می‌‌شود. در کنار اینکه مسایلی همچون تطبیق بدن به رژیم کم کالری و دلایل فیزیولوژیک بسیار مهم است، یکی از مهمترین موانع که حاصل نحوه رفتار خود ماست،‌ کاهش پایبندی به اجرای رژیم "به همان خوبی" روزهای اول است.

 دلایل چاقی شکمی چیست؟

چرا همه اینقدر درباره چاقی شکمی صحبت می‌‌کنند و ناراحت هستند؟

ببینید شکم حالت کروی دارد. از نظر علم ریاضی، حجم کره برابر است با چهار سوم ضربدر عدد پی ضربدر (شعاع کره به توان سه)! طبیعی است وقتی حتی یک سانتی متر به دور کمر ما اضافه می‌‌شود، یعنی شعاع افزایش می‌‌یابد، حجم شکم به یکباره به میزان چشمگیری افزایش می‌‌یابد و برعکس. مطابق تحقیقات اخیر، بین اعتماد به نفس و شکل بدن رابطه قوی وجود دارد و افرادی که از شکل بدنشان راضی نیستند اعتماد به نفس پایین‌تری دارند.

آیا رابطه‌ای بین سریع خوردن و تک وعده خوردن با چاقی شکمی وجود دارد؟

از نظر علم فیزیک، قانون دوم ترمودینامیک به ما می‌‌گوید انرژی نه خود به خود به وجود می‌‌آید و نه از بین می‌‌رود، بلکه از یک شکل به شکل دیگر تبدیل می‌‌شود. وقتی غذای مازاد بر نیاز بدن مصرف می‌‌کنیم بدن راهی جز تبدیل آن به چربی ندارد. وقتی وعده صبحانه نمی‌خوریم یا با تصور اینکه می‌‌خواهیم وزن کم کنیم، شام نمی‌خوریم ولی در عوض، نهار سنگینی به جای آن می‌‌خوریم؛

بدن راهی به جز استفاده از بخشی از عضلات بدن مخصوصا سرشانه‌‌ها برای تامین انرژی ندارد و نتیجه این می‌‌شود که عضلات سرشانه تحلیل می‌‌رود ولی در مرحله بعد، چاقی شکمی به وجود می‌‌آید.از نظر علم فیزیولوژی، اگرچه نیاز بدن به انرژی به صورت 24 ساعته بیان می‌‌شود، ولی این نیاز به صورت یک نیاز مستمر و ساعت به ساعت است.

به عبارت دیگر، بدن در هر ساعت خاص،‌ حسب فعالیتی که دارد،‌ به میزان مشخصی انرژی نیاز دارد. حال فکر کنید که فردی صبحانه و شام نمی‌خورد ولی نهار زیادی می‌‌خورد و کل انرژی که مصرف می‌‌کند هم واقعا برابر نیاز 24 ساعته بدنش است. 

 برای رژیم خودبرنامه داشته باشید

بسیاری از ما تا زمانی که وزن و سایزمان به یک حد نگران کننده یا آزاردهنده نرسیده، رژیم گرفتن را به تعویق می‌‌اندازیم. پس از اینکه این نگرانی و آزار از حد آستانه گذشت،‌ تازه برای فرار از این وضعیت هر رژیمی را -ولو هرچقدر سخت یا آسان- به خوبی اجرا می‌‌کنیم و در همان دو سه هفته اول بسیار خوب هم جواب می‌‌گیریم.

اما مجددا به جای اینکه نتیجه خوب حاصله باعث افزایش اشتیاق ما برای اتمام رژیم تا رهایی کامل از سایز بد و اضافه وزن منجر شود، به خاطر حاشیه امنیتی که در پی همین چند کیلو کاهش وزن و سایز به دست آورده ایم؛ در پایبندی کامل به رژیم کاهلی می‌‌کنیم.

نتیجه اینکه یا مجددا بی خیال رژیم می‌‌شویم و یا به طور غیرمنصفانه، اشتباه خودمان را در اجرای کامل رژیم،‌ به پای ناکارآمدی رژیم تجویز شده می‌‌گذاریم. سپس نا امید از وضعیت پیش آمده، از این دکتر به آن دکتر می‌‌رویم و با هر دکتر جدید همین سیکل معیوب را طی می‌‌کنیم و بدن خود را آنچنان مقاوم می‌‌کنیم که این بار اگر به اشتباه خودمان پی هم ببریم دیگر دیر شده است!

 آیا با رژیم‌‌هایی که الان مد شده (مانند رژیم کانادایی و امثال آنها) می‌توان چاقی را برطرف کرد؟

مگر این وضعیت یک شبه یا یک ماهه به وجود آمده است که بشود با روش‌‌های غیرعلمی آن را برطرف کرد؟ صدالبته که نه! اکثر افراد معمولا می‌‌خواهند مشکلی را که طی چند ماه یا چند سال به وجود آمده است با شیوه‌‌های غلط و خودسرانه و با رژیم‌‌های غلطی که مد روز شده، طی چند هفته و بدون استفاده از نظرات کارشناسی بر طرف نمایند.

 مسایل روانی در پایبندی به رژیم چقدر مهم است؟

آخرین بررسی‌‌های روانشناختی و تراز اول دنیا نشان می‌‌دهند که هرچه جدیت اولیه در میزان کاهش وزن بیشتر باشد،‌ مراجعات مرتب و منظم باشد و فردی که رژیم می‌‌گیرد، مقید باشد تا در زمان‌‌های معین شده، مراجعه نماید و پیشرفتش را به چشم ببیند، درجه موفقیت بیشتر و اشتیاق فرد برای ادامه رژیم و نگهداری آن بیشتر خواهد بود.

رژیم‌‌های بسیار سخت که باعث محرومیت‌‌های غذایی شدید می‌‌شوند، باعث خلا و کمبود لذت غذایی شده و به خمودگی فرد منتهی می‌‌شوند و از طرف دیگر، رژیم‌‌هایی که خیلی باز و ساده هستند، چون باعث کاهش وزن مطلوب نمی‌شوند و توقعات حداقلی افراد حاصل نمی‌شود؛ باعث دلسردی می‌‌شوند.

تشخیص اینکه در هر مرحله با چه سرعتی حرکت کنیم به عهده کارشناس است. از لحاظ روانی، تیپ افراد تاثیر زیادی روی میزان پایبندی به رژیم و تحمل رژیم می‌‌گذارد.