پایان من با شعر خواهد بود

به گزارش خبرگزاری مهر، یازدهمین جلسه نقد و بررسی کتاب شعر زنان با معرفی و بررسی دو کتاب اخیر چیستا یثربی با عنوان‌های «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» و «نگاهت همیشه دوشنبه است» برگزار شد.

در ابتدای این نشست چیستا یثربی ضمن ابراز خرسندی از حضور خود در نشست شعر زنان در حوزه هنری گفت: حوزه هنری همواره یادآور خاطرات خوبی برای من است. خاطراتی که بار دیگر تکرار نخواهند شد. از آنجایی که من علاوه بر شعر در دنیای تئاتر نیز حضور فعالی دارم، دو نمایش را در حوزه هنری روی صحنه بردم. یکی از این نمایش‌ها با عنوان «بانویی برای همیشه» بود که به حضرت فاطمه(س) اختصاص داشت. به این ترتیب همیشه با حوزه هنری در تعامل بوده و فعالیت‌های آن را پیگیری می‌کنم.

پایان من نیز شعر خواهد بود

وی افزود: خاستگاه من شعر بوده و هست. پایان من نیز شعر خواهد بود. حتی نمایشنامه‌هایی هم که نوشته‌ام در مورد شعر و شاعرانی از جمله «پروین اعتصامی» است؛ چرا که دغدغه من شعر است. چنان‌که در این زمینه ترجمه هم کرده‌ام. ترجمه‌هایی از شعرای برون‌مرزی از جمله «لورکا» داشته‌ام. نمایشنامه‌هایی هم که ترجمه کرده‌ام به قلم همین شاعر است. زیرا نمایشنامه‌هایش را به صورت شعر  نوشته است.

یثربی در مورد فعالیت خود در حوزه شعر گفت: شعر با زندگی من گره خورده است؛ به گونه‌ای که خود را هیچ‌گاه نمی‌توانم جدای از آن تصور کنم.

وی ادامه داد: سابقه آغاز شعر گفتن من به دوران دانشجویی‌ام مربوط می‌شود. دورانی که من در رشته روان‌شناسی دانشگاه الزهرا تحصیل می‌کردم. در این دانشگاه استاد ارجمندی به نام دکتر حسن حسینی در درس زبان و ادبیات فارسی داشتم که بسیار من را در دنیای شعر راهنمایی کردند. همچنین بعدها با استاد «قیصر امین‌پور» آشنا شدم که تاثیر مهمی در ادامه فعالیت شعر من داشتند. امین‌پور با اینکه می‌دانست رشته تحصیلی من روان‌شناسی است اما استعداد شعری را در وجودم یافت که نمی‌توانستم آن را نادیده بگیرم. به هر حال از سال 1370 تا زمانی که استاد امین‌پور در قید حیات بودند، شعرهایی که می‌سرودم را برای رفع اشکال و یادگیری بیشتر نزد ایشان می‌بردم و با دل و جان می‌آموختم.

یثربی در مورد سوابق چاپ و نشر آثارش در حوزه شعر گفت: کتاب مجموعه شعرهایی به قلم من به چاپ رسیده است که از میان آن‌ها می‌توان به «دوست داشتن یعنی» از انتشارات نامیرا، «به جای کلمات من نشستی» از انتشارات تکا، «نگاهت همیشه دوشنبه است» از انتشارات کوله‌پشتی و «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» از انتشارات فصل پنجم اشاره کرد. شایان ذکر است که کتاب مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» سه‌گانه‌ای است که فعلا یکی از آن‌ها به چاپ رسیده است.

موقعیت‌شناسی حرفه‌ای برای شاعری

شکارسری در این نشست با نگاهی آسیب‌شناسانه به شعر امروز کشور گفت: در روزگاری زندگی می‌کنیم که جریان‌های گوناگون در شعر شکل گرفته و در حال تغییر است. گاهی شاعران درون این جریان قرار می‌گیرند که یکی از آن‌ها جریان عاشقانه‌نویسی است. این جریان امروزه به قدرتی در شعر تبدیل شده است. چرا که شاعران متوجه شده‌اند که جریان های سیاسی و اجتماعی ثبات ندارند و شعر گفتن در این رابطه دارای تاریخ مصرف است. شعر امروز در پی گسترش فضایی است که به سوی طیف جوان روی آورده است.

وی افزود: برخی شاعران از روی تفنن به شعر ورود می‌کنند. به این ترتیب زمان کافی برای شعر نمی‌گذارند. زمان کافی یعنی مطالعه و اندوختن دانش کافی برای گفتن شعر تا در هرکجای هستی ارائه شود؛ فرقی نمی‌کند در دنیای مجازی و یا در دنیای مکتوب این اشعار ارائه شود.

شکارسری با اشاره به توانمندی‌های حرفه‌ای «یثربی» گفت: دو کتاب پیش‌روی ما به قلم خانم یثربی، نوعی موقعیت‌شناسی از شاعری است که نشانه‌های حرفه‌ای را در آثارش شاهد هستیم. من در این دو کتاب «یثربی» مطلبی خارج از عشق ندیدم؛ چرا که هر آنچه را خواسته ارائه کند در قالب عشق بیان کرده است. در برخی مواقع شاعر عشق را با دیگر مسائل تلفیق کرده است.

وی ادامه داد: کتاب مجموعه شعر «نگاهت همیشه دوشنبه است» اثری معطوف به کتاب و تماما عاشقانه است. در حالی‌که مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» به‌جز دیدگاه‌های عاشقانه به دیگر مسائل هم پرداخته است. این کتاب یک‌دستی مجموعه شعر «نگاهت همیشه دوشنبه است» را ندارد و دارای تنوع بیشتری نسبت به آن است.

شکارسری با اشاره به مشکلاتی که مفاهیم عاشقانه برای شاعر در این دو مجموعه ایجاد کرده است، گفت: گاهی اوقات مفاهیم عاشقانه عنان کار را از دستان شاعر خارج کرده و موجب حرکت خارج از فرم شعر می‌شود. شاعر در کتاب مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» از وزن عروضی فاصله گرفته و به زبان نزدیک‌تر شده است. در این صورت مخاطب می‌تواند به‌سادگی خود را وارد دنیای شعر شاعر کند و بنا بر نیازها و علایق خودش کلمات دیگری را جایگزین کلمات اصلی شعر کند؛ چرا که این اشعار تنها حس شاعر است که روی کاغذ نقش بسته و این حس عاطفی هویت اندیشه‌ای ندارد و تنها در حد حس عاطفی باقی‌ مانده است.

وی درخصوص اصطلاح «زنانه‌نویسی» در شعر فارسی گفت: با اصطلاح زنانه‌نویسی موافق نیستم؛ چرا که ما نمی‌توانیم با خواندن یک شعر شاعر آن را شناسایی کنیم و یک مرد هم می‌تواند چنین شعری بگوید. ما تنها می‌توانیم راوی آن شعر را شناسایی کنیم.

شکارسری در ادامه با استناد به سخنان یکی از محققین شعر زنان گفت: در شعر زنان جملات سوالی و جملات ناتمام زیاد دیده می‌شود. یعنی جملاتی که با سه نقطه به پایان می‌رسد. همچنین با تکرارهای دخترانه سعی در فهماندن موضوع مورد نظر خودش به مخاطب است. از طرفی ریزنگری زنانه جزء دیگری از شعر زنان است. یعنی شاعر زن می‌تواند از اشیاء و اجزائی که اصلا شاعرانه نیستند شعر بسازد. این نوع نوشتن را شعر زنانه می‌گوییم که از سوی شاعران مرد هم این کار امروزه صورت می‌گیرد؛ این مطالب در شعر «یثربی» نیز دیده می‌شود.

وی افزود: اشعار یثربی در این دو مجموعه شعر، نوعی روزمره گی است. چرا که هر آنچه در اطراف ما هست درون شعر گنجانده شده و این موضوع موجب استقبال مخاطب عام می‌شود. همچنین شاعر توانسته با کنایه‌های زنانه و ناتمام گذاشتن‌های پایان اشعارش، مطلب ناگفته‌ای را به جای بگذارد تا مخاطب را به دنبال خود بکشاند. همچنین از ساختار مشورتی نیز در شعر خود استفاده کرده است.

شکارسری در پایان گفت: اشعار «یثربی» در این دو مجموعه هیچ رقابتی همراه خود ندارد. همچنین سطرهای اشعار کوتاه است و به افکار دخترانه شباهت دارد. به همین دلیل ضرب‌آهنگ اشعار خیلی تند است.  

استعاره‌های پیچیده در خدمت فهم شعر

در ادامه مریم ترنج نیز به صنایع ادبی به کار رفته در این دو کتاب گفت: دو کتاب مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» و «نگاهت همیشه دوشنبه است» در امتداد یکدیگر هستند. همچنین شاعر از تکنیک‌ها و شگردهای خوبی بهره برده است. هنگامی که سخن از شگرد و تکنیک  به میان می‌آید منظور همان صنایع ادبی است که از سوی شاعر به خوبی به کار گرفته شده است. به عنوان مثال «یثربی» در این دو مجموعه از صنعت «تکرار» زیاد بهره برده و موجب موسیقایی و آوایی شدن اشعارش شده است. البته این «تکرار» همیشه موفق نبوده و در برخی اوقات نابجا استفاده شده است. چرا که هیچ‌ کمکی به پیش بردن شعر نکرده و تنها موسیقی شعر را تقویت کرده است.

ترنجی با ذکر مثال‌هایی از اشعار این دو کتاب و قرائت آن اشعار افزود: نام‌آوا، تناقض، تشبیه و ارکان آن از دیگر صنایع ادبی است که دو مجموعه شعر مورد بحث از آن بهره‌مند بوده و برای زیبایی هرچه بیشتر به کار گرفته شده است.

وی ادامه داد: شاعر در دو مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» و «نگاهت همیشه دوشنبه است» سعی کرده کمتر از استعاره‌های پیچیده استفاده کند و این امر کمک به قابل فهم بودن اشعار کرده است.

ترنجی در پایان افزود: بیشتر شعرهای این دو مجموعه شعر عاشقانه است. سروده شده این اشعار از سوی یک زن عادی است. اما شاعر این دو مجموعه کتاب با دیگر زنان شاعر متفاوت است. چرا که روان‌شناس و نویسنده است. در نتیجه از چنین شاعری انتظار می‌رفت که بیشتر به شعرهای اجتماعی بپردازد تا شعرهای عاشقانه را ارائه دهد. شاعر دو مجموعه شعر «وقتی تو نباشی چرا دو صندلی؟» و «نگاهت همیشه دوشنبه است» هر کجا که به مسائل اجتماعی پرداخته است، شعرش موفق‌تر و دوست‌داشتنی‌تر بوده است. در کل باید دو مجموعه شعر «یثربی» را عاشقانه بدانیم. چرا که آثار اجتماعی آن بسیار کم است.