چاقی در کودکان (۱)

 دکتر اکبر کوشانفر؛ متخصص کودکان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

چاقی یا اضافه وزن در کوکان از لحاظ جسمی و روانی یک مشکل جدی و در حال پیشرفت در جامعه محسوب می‌شود به‌طوری که از هر 5 کودک و نوجوان یکی را گرفتار می‌کند. همچنین چاقی یکی از عوامل اصلی موثر بر افزایش مرگ و میر معرفی شده است که بر اساس آخرین آمار از 6 میلیارد جمعیت جهان 1/1 میلیارد نفر اضافه وزن دارند.

در ایران نیز چاقی شایع است به‌طوری که 60 درصد شهرنشین‌ها و 50 درصد روستاییان اضافه وزن دارند. طبق آمار هم اکنون 25 میلیون نفر ایرانی چاق و 15 میلیون نفر به علت فقر کمبو دریافت کالری مواد غذایی دارند. 2/7 درصد جمعیت ایران نیز به علت اضافه وزن مبتلا به دیابت نوع دوم هستند که متاسفانه نیمی از آنها از بیماری خود اطلاع ندارند.

سالیانه صد هزار نفر به‌دلیل سکته قلبی، مغزی در ایران جان خود را از دست ‌می‌دهند که مهم‌ترین عامل سکته چاقی است. این مشکل نه تنها در ایران بلکه در جهان در طی یک دهه گذشته 2تا3 برابر شده است.

بیشتر چاق‌ها مشکل اضافه وزن خود را به مسایل ژنتیکی ربط می‌دهند در حالی که 7 تا 9 درصد چاقی مربوط به عامل هورمونی و مابقی مربوط به ‌تغذیه نادرست، نداشتن تحرک و ورزش و ایجاد سلول‌های چاقی در دوران کودکی است. در عین حال باید دانست دوران کودکی به‌خصوص زیر 3 تا 5 سالگی بهترین زمان برای جلوگیری از رشد سلول‌های چاقی در کودکان است بدین منظوردر این مقاله بیشتر به اهمیت چاقی در دوران کودکی می‌پردازیم.

عوارض جسمی و روانی

افزایش وزن غیرسالم پیامدهای فوری برای سلامت و در طولانی‌مدت بیماری‌ها در کودکان و بزرگسالان دارد. به‌عنوان مثال عوارض جسمی مانند اختلالات خواب، آپنه، انسداد خواب، آسم، رفلاکس مری به معده، اختلالات تنفسی عوارض ارتوپدیک، دیابت، بیماری‌های قلبی و بالا بودن فشار خون‌، کلسترول، پوکی استخوان، بیماری‌های کبدی در دوران کودکی و همچنین سرطان روده و پروستات در دوران بزرگسالی مشاهده می‌شود و اثرات روانی و عاطفی نیز مانند مشکلات عاطفی، هیجانی- تنبلی، افسردگی، مشکلات اجتماعی و طرد شدن از سوی دیگران، کشمکش با اعتماد به نفس و تصویر بدنی مثبت از خود و احساس ناراحتی از جمله مسایلی است که در کودکان چاق دیده ‌می‌شود.کودکان چاق ممکن است ،توسط دوستان و اقوام مورد تمسخر و اذیت قرار گیرند و از جمع دیگران طرد شوند.

روش تشخیص

برای دانستن اینکه فردی چاق یا اضافه وزن دارد از فرمول سنجش شاخص توده‌ای بدن (BMI) استفاده می‌شود. وزن (بر حسب کیلوگرم) خود را تقسیم بر قد (بر حسب متر) بتوان دو می‌کنیم عددی حاصل می‌شود، چنانچه از 5/18 کمتر بود لاغر اگر این عدد بین 5/18 تا25 باشد، وزن متناسب و خوب است.

اگر بین 30 تا 25 باشد باید مواظب احتمال چاق شدن، بود اما چنانچه از 30 بیشتر باشد، فرد چاق است و باید با یک رژیم غذایی، تحرک و تمرین‌های ورزشی وزن خود را متعادل کند.

ارزیابی بیماران چاق باید شامل شرح حال دقیق، وراثت، حداکثر وزن بدن، روش قبلی کاهش وزن، الگوی مصرف غذا، فعالیت جسمانی مصرف داروها مانند کورتیکوستروئیدها و آمادگی بیمار برای کاهش وزن در نظر گرفته شود. البته فقدان آمادگی نباید اخلالی دوباره درکاهش وزن ایجاد کند.

گرفتن شرح حال معاینه بالینی و بررسی تشخیص بیماری‌های همزمان در حد لزوم ارزیابی شوند. دور کمر نیز یک شاخص مستقل برای این پیامدها است.

روش‌های درمانی

اگر مادر نگران است که مبادا کودک در آینده تبدیل به یک بالغ چاق شود باید نکات زیر را در دوران شیرخوارگی مورد بررسی قرار داد:

1-‌ وزن موقع تولد

2-‌ وزن کنونی شیرخوار

3- تغذیه شیرخوار

چنانچه شیرخوار از بدو تولد از شیر مادر تغذیه می‌کند کاهش 5 درصدی وزن در 5 روز اول قابل قبول است و شیر مادر با وجود پروتئین و کالری کافی برای رشد شیرخوار ایده‌آل است. رشد شیرخواران به خصوص رشد مغزی آنان در ماه‌های اول به‌علت دریافت کالری زیاد سریع‌تر است.

به‌طور متوسط وزن شیرخواران در یک سالگی سه برابر وزن تولد است اگر وزن کودک زیادتر از حد معمول باشد، نشانه چاقی شیرخوار است بنابراین بررسی رشد منحی وزن و قد شیرخواران در 2 سال اول زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است.

در تحقیقاتی که انجام شده است، تفاوت معناداری در رشد قد و دور سر نوزادان شیرخوار با شیر مادر و شیر خشک وجود ندارد و رشد وزنی شیر مادرخواران در 3 تا 4 ماهگی کندتر می‌شود حتی بعد از 6 ماهگی که غذاهای کمکی نیز دریافت می‌کنند، در سنجش رشد مختصر کندی دارد. شیرخوارانی که در بدو تولد در صدک 80 بوده و در همان صدک بالا رفتند چاق نیستند و چنانچه درصدک 50 بوده و بعد به صدک 80 برسند ممکن است در آینده چاق شوند. مطالعات نشان می‌دهد که تغذیه با شیر مادر احتمال چاقی را در دوره کودکی کم می‌کند...

برای خواندن بخش دوم- چاقی در کودکان- اینجا کلیک کنید.