به گزارش ایسنا، بررسی‌ها نشان می‌دهد بورس انرژی شفاف ترین بازار معاملاتی برای فرآورده های نفتی در کشورمان است که می توان هر رخداد نامتعادلی را به وضوح در آمارهای معاملاتی بورس انرژی مورد ارزیابی قرار داد. بورس انرژی ایران را می‌توان شفاف ترین بازار مالی در کشور به شمار آورد که تمام رخدادهای معاملاتی آن کاملاً توسط ارگان‌های ذی صلاح مورد نظارت قرار می گیرد آن هم در شرایطی که حجم گسترده نظارت‌ها از شفافیت معاملاتی و صحت عملکرد این بازار رسمی خبر می‌دهد. به عنوان نمونه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت نفت و شرکت های تابعه آن، سازمان بورس، گمرک و همچنین سازمان استاندارد از ارگان هایی هستند که بر اجزای مختلف معاملات این بازار نظارت دارند.
از سوی دیگر خریداران در بازار داخلی بورس انرژی همیشه از چند فیلتر نظارتی مختلف عبور کرده و پس از اخذ مجوزهای لازم از پتانسیل خرید در این بازار برخوردار می‌شوند که مجوزها نیز بر اساس نیاز آن ها به فرآورده های نفتی و پتروشیمی صادر می شود. از سوی دیگر فرآیندهای معاملاتی نیز به دقت مورد رصد قرار گرفته و همچنین خریدار و فروشنده و شرکت های کارگزاری دخیل، همگی مشخص هستند. این در حالی است که وزارت نفت، گمرکات و سازمان استاندارد نیز بر صحت معاملات و تحویل فیزیکی کالاها نظارت می کنند. تمامی این موارد در شرایطی در حال انجام است که اطلاعات معاملاتی و حتی برخی از موجودی انبارها و یا مکان تحویل فرآورده های نفتی و پتروشیمی در سامانه ای با عنوان ثامن (زیر مجموعه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز) قابل رهگیری است که به افزایش شفافیت های معاملاتی کمک شایان توجهی کرده است. به جرأت می توان گفت که مهمترین بازار مالی در کشور که بیشترین همکاری را با سامانه ثامن داشته و از دستورالعمل های آن تبعیت می کند بورس انرژی است که کمترین شائبه ای به این رویکرد معاملاتی وارد نبوده و نیست. شواهد بسیاری از شفافیت معاملاتی در بورس انرژی در دست است که می تواند به منزله کارنامه این بازار مالی در دسترس قرار گیرد.
مهمترین ویژگی های شفافیت معاملاتی در بورس انرژی در چارچوب سامانه ثامن رهگیری محموله ها، مقصد، مالکیت و خریدار آن است که این نکته مهم می تواند به ابزار قدرتمندی در مقابله با برخی سوء استفاده ها بدل شود. واقعیتی که در صورت توجه به آن می توان بخش بزرگی از مشکلات در داد و ستد و تجارت فرآورده های نفتی مختلف را بر طرف کرده و به صورت رسمی و شفاف به مقابله با قاچاق پرداخت. به صورت دقیق تر معاملات بورس انرژی از شفافیت بالایی برخوردار هستند و هر فردی می تواند وضعیت معاملاتی در این بازار، حجم عرضه و تقاضا و نوسان قیمت ها را مورد بررسی و رصد قرار دهد. این ویژگی مهم به معنی آن است که نکته ابهامی در خصوص معاملات باقی نمی ماند و همه چیز کاملاً در آمار و ارقام معاملاتی در این بازار در دسترس بوده و هست. حال در شرایطی که یک کالا در بازار داخلی به هر دلیل با رشد جذابیت خرید و افزایش نرخ رو به روست می توان این گونه عنوان کرد که این کالا از تعادل خارج شده و نیاز به هدایت و شاید مدیریت دارد. در این قبیل شرایط در گام اول تلاش می شود تا با افزایش حجم عرضه ها بازار را به تعادل رساند و در کنار آن واقعیت های تقاضا را مورد بررسی قرار می دهیم تا اگر ابهامی در این خصوص وجود داشته باشد، برطرف شود. همین رویکرد اجرایی همیشه در بورس های کالایی مورد توجه قرار داشته و دارد و بورس انرژی نیز از این قاعده مستثنی نیست بنابراین می توان با رصد دقیق وضعیت معاملات به واقعیت های عرضه و تقاضای آن پی برد. به عنوان مثال در دی ماه (تاکنون) بیشترین رشد قیمت ها در بازار فیزیکی بورس انرژی به سوخت کوره سبک پتروشیمی تبریز در رینگ داخلی با نزدیک به 20 درصد بوده و در رتبه بعدی نیز حلال 402 پالایش نفت تبریز در رینگ بین المل با رشدی 11 درصدی قرار می گیرد. این در حالی است که در بازار برق بورس انرژی و یا معاملات کشف پرمیوم شاهد کاهش قیمت ها به نسبت قیمتهای پیشنهادی هستیم که نشان می دهد کشف نرخ در این بازار بر پایه عرضه و تقاضای واقعی صورت می گیرد. این بستر آزاد معاملاتی با اطلاعاتی شفاف و در دسترس شاید گوهری برای نظارت بیشتر برمبادلات فرآورده های نفتی محسوب شود.
حال سؤال اینجاست که اگر همین ساز و کار شفاف به هر دلیل وجود نداشت و هنوز هم معاملات فرآورده های نفتی و پتروشیمی در خلال جلساتی محدود در شرکت هایی خاص صورت می گرفت آیا می توانستیم واقعیت های معاملاتی در این گروه کالایی مهم را ارزیابی کنیم؟ و یا در صورتی که حجم بزرگ تری از فرآورده های نفتی در این بازار رسمی مورد معامله قرار گیرند، آیا شفافیت بیشتری در این حوزه کالایی محقق نخواهد شد و یا حجم قاچاق سوخت و حامل های انرژی کاهش چشمگیری پیدا نمی کند؟
با توجه به این موارد و تجربیات پیشین به جرأت می توان گفت که قاچاق پدیده ای است که در کنار عدم شفافیت آماری و ثبت معاملات رسمی در بازارهای مختلف مخصوصا حامل های انرژی پدید می آید بنابراین باید به ابزار بورس انرژی در مسیر حمایت از شفافیت معاملاتی اعتماد کرد.
به عنوان یک تجربه مهم می توان به ساز و کار معاملات قیر در بورس کالا اشاره کنیم زیرا در زمانی که قاچاق قیر در سال های گذشته شدت گرفت، معاملات صادراتی این کالا الزاماً از بستر بورس صورت پذیرفت و در نهایت موجب شد تا قاچاق قیر برای همیشه از افکار تصمیم سازان اقتصادی فاصله بگیرد. هم اکنون این وضعیت در بورس انرژی نیز فراهم است و در صورتی که بخش اعظم فرآورده های نفتی کشور در این بازار رسمی و شفاف مورد معامله قرار بگیرند فضایی برای ابهامات صادراتی واحدها باقی نخواهد ماند. به صورت دقیق تر وقتی یک پالایشگاه کوچک و یا یک واحد صنعتی تمام مواد اولیه (خوراک) و سوخت مورد نیاز خود را از بورس انرژی خریداری کرده و محصولات خود را نیز در این بازار به فروش برساند دیگر فضایی برای قاچاق برخی محموله ها باقی نمی ماند زیرا به سرعت اختلاف تولید مشخص شده و ارگان های نظارتی و حتی سازمان بورس، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و وزارت نفت می تواند در این حوزه به ایفای نقش بپردازد.
