چگونه اشتها را کاهش یا افزایش دهیم؟

احساس عدم تمایل به ادامه‌ی غذا خورن را سیری گویند. دو نوع سیری داریم: اول سیری روان تنی دوم سیری فیزیولوژیکی.

1-سیری روان تنی:

این احساس زمانی در شخص ایجاد می‌شود که معده‌اش گنجایش غذای بیشتری ندارد (تنی) و از غذا خوردن نیز دل زده شده است (روانی). به عبارت دیگر در سیری روان تنی شخص آن قدر می‌خورد که دیگر نتواند به خوردن ادامه دهد. در یک کلام سیری روان تنی یعنی پُرخوری. با کمال تأسف باید گفت که اکثریت مردم جهان به این روش سیر می‌شوند. این نوع سیری که بدون در نظر گرفتن نیاز بدن و امکانات دستگاه گوارش به دست می‌آید پیامدهای بد و ناخواسته‌ای دارد.

2-سیری فیزیولوژیکی:

این احساس زمانی دست می‌دهد که شخص آگاهانه غذا بخورد و نیاز بدن و امکانات دستگاه گوارش را در نظر داشته باشد و در پی هوس غذا خوردن و لذت بردن از آن نباشد. یک کامیون 10 تنی اگر همیشه 12 تن بار حمل کنند موتورش زود فرسوده می‌شود و از کار می‌افتد. لذا غذا باید مفید و به اندازه‌ی کافی مصرف شود تا همیشه بدن سالم بماند.

بی‌اشتهایی

اگر بی‌اشتها شده‌اید و میل به خوردن غذا کم شده است آب سیب درختی و آب زرشک از هرکدام 2 لیوان، آب لیموشیرین 1 لیوان و 500 گرم شکر همه را مخلوط کنید و روی آتش ملایم بجوشانید تا قوام آید. هر صبح، ظهر و شب بعد از غذا یک فنجان از آن را میل کنید.
* به مدت سه هفته هر روز 5 گرم افسنطین را بجوشانید و آب صاف کرده‌ی آن را صبح، ظهر و شب بنوشید.
* دو گرم زعفران ساییده شده را با 50 گرم روغن حیوانی مخلوط کنید و صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
* ده گرم تخم شاهی را نرم بسایید و 4 قسمت کنید. هر صبح ناشتا یک قسمت از آن را کفلمه کنید.

اشتها

برای افزایش اشتها سیاه دانه، زیره‌ی سبز و زیره‌ی سیاه را به نسبت مساوی مخلوط و بجوشانید. به مدت سه روز و روزی سه مرتبه یک استکان آب آن را بنوشید.
* بابونه‌ی شیرازی، آویشن شیرازی و تخم چمن از هرکدام 1 مثقال بجوشانید بعد آب آن را با نبات شیرین کنید و بخورید.
* هر صبح ناشتا گز علفی و گز خونساری را با هم بجوشانید و بخورید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار و خشک پونه‌ی کوهی را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید. بعد آن را صاف و با عسل شیرین کنید. قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* سه شب هر شب 150 گرم کشمش سبز بدون دُم را در آب خیس کنید. صبح روز بعد ناشتا بخورید.
* نبات مصری، نبات لاهوری و نبات یزدی زرد را مساوی بسایید و روزی سه مرتبه هر بار سه مثقال آن را بخورید.
* برگ چمن تازه را دم کنید و آبش را بخورید.
* برگ ترب را با غذای روزانه میل کنید.
* یک پیاز را چند قسمت کنید و در سه فنجان آب بجوشانید تا یک فنجان آب باقی بماند و ناشتا بنوشید.
* دویست و پنجاه گرم آب لیمو را با مقداری قند بجوشانید و آن را قوام آورید و به مرور میل کنید.
* بِه ترش و شیرین را بدون پوست و تخم، آبش را بگیرید. یک پنجم آب، قند به آن اضافه کنید و آن را قوام آورید و به مرور بنوشید.
* یک شلغم را در خمیر بگیرید و در تنور یا فر خوراک پزی بپزید و بخورید.
* صبح ناشتا دانه‌های انگور فرنگی را با شکر ولی بدون هسته بخورید.
* چند گنجشک را بکُشید و تمیز کنید. آن را در کیسه‌ای بیندازید و در یک لیتر آب گذاشته و بجوشانید تا پخته شود و تا گرم است مقداری زیره‌ی سیاه در آب آن بریزید و بخورید.
* گوشت گوجه فرنگی را در ماست خُرد کنید و در یخچال نگه دارید، هر روز قبل از غذاهای روزانه بخورید.
* تخم کرفس را نرم بکوبید و در پارچه‌ای بپیچید و در آب انگور بیندازید. مدتی صبر کنید بعد آن مایع را بنوشید.
* تخم کاسنی و رازیانه را بجوشانید و آبش را بنوشید.
* دو مثقال تخم تره و 2 مثقال تخم مورد را مخلوط کنید و بعد بکوبید و بخورید.
* سیر را خوب در دهان بجوید تا با بزاق دهان مخلوط شود و بخورید.
* قبل از هر غذا پیاز را در سالاد بریزید و مقداری از آن را بخورید.
* جوزبوا، بسباسه، دارچین، فلفل، سعد کوفی، سنبل و آمله‌ی مقشر را با شکر مخلوط و بکوبید. هر صبح و عصر هر مرتبه یک قاشق چای خوری بخورید.
ضمناً باید پرهیز کنید از دخانیات، مشروبات الکلی، گرما، آب خوردن بعد از غذا، پنیر تازه، توت ترش، پسته‌ی وحشی، نوشابه‌ها، مغز بادام کهنه.
برای بهبودی سریع‌تر از خوردنی‌هایی مانند زردآلو، پرتقال، لیمو، سیب درختی، خربزه، زالزالک، گریپ فروت، ترنج قبل از غذا، دارابی قبل از غذا، انجیر قبل از غذا، گرمک قبل از غذا، هلو، به شیرین خام، گلابی، تو سرخ، گوجه فرنگی، کلم، شلغم سفید پخته، هویج، چغندر، کاهو، بامیه، کرفس، مرزه، جعفری، ترشک، ترخون، کاهو با سرکه، موسیر، بادنجان، پیاز خام، شاه تره، ترشی پیاز با غذا، ترشی سیر با غذا، تره، تخم ترب، تخم مرزه، تخم کرفس، زعفران، جویدن سقز، بیدمشک، رب غوره، گلپر با ترشی‌جات، گلپر با غذا، آناناس، سرکه با غذا، دوغ، گشنیز، نمک، خاکشیر، عرق بهارنارنج، سالاد کاهو، کمپوت همه نوع، تمشک، آب جوشانده‌ی مشک ترامشیع، شربت به لیمو، آرتیشو، آب سماق، بادیان، شربت به، زردچوبه، آش شلغم، زیره بیشتر استفاده کنید.

اشتهاآور برای کودکان:

برای این که کودک میل بیشتری به خوردن غذا پیدا کند یک قاشق غذاخوری گرد گلوکز را در نصف استکان آب و یا آب میوه مخلوط و به او بدهید.
* جنطیانا، نخود الوند، مرمکی، مقل ازرق، مصطکی و صمغ عربی از هرکدام 1 مثقال نرم کوبیده و هر روز به قدر 1 عدد ماش از آن را به او بدهید.
ضمناً باید از خوردن پنیر تازه، کوکا، گرما و آب خوردن پس از غذا پرهیز کرد، و از خوردنی‌هایی که اشتهاآور است مانند: اسفناج، انگور زرد و رسیده، آب انگور بیشتر استفاده کرد.

بی‌اشتهایی پس از روزه گرفتن یا رژیم:

برای درمان آن کمی عسل با کمی گلاب مخلوط کنید و بخورید.
ضمناً از مصرف پنیر تازه، توت ترش، گرما، مشروبات الکلی، آب خوردن پس از غذا، کوکا، کوکائین پرهیز کنید.

بی‌اشتهایی پس از بیماری و نقاهت:

برای درمان آن باید پس از هر غذا یک فنجان آب دم کرده‌ی نعناع بنوشید.
* بیست تا سی گرم برگ بو را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید، آب آن را صاف و با عسل شیرین کنید و قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* پنجاه گرم برگ و یا پوست درخت جوان بیدمشک را در یک لیتر آب 2 دقیقه بجوشانید بعد 10 دقیقه دم کنید و آب آن را پس از شیرین کردن روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* پنجاه گرم گل بیدمشک را در یک لیتر آب دم کنید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین و روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* پنج تا ده گرم ریشه‌ی خشک ریوند چینی را نیم کوب کرده و در یک لیتر آب بجوشانید و 15 دقیقه دم کنید. بعد آب آن را صاف کرده و قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار آویشن خشک را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید بعد آب آن را با عسل شیرین کرده و روزی 5 فنجان آن را به مرور بنوشید.
* پانصد گرم سرهای مارچوبه‌ی تازه را آب بگیرید و با همان اندازه ملاس نیشکر مخلوط کنید و در ظرفی بریزید و در جای خنک نگه دارید. هر روز چهار قاشق به نوبت بخورید.
* بیست گرم ساقه‌های گلدار و خشک پونه‌ی کوهی را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید بعد آب صاف کرده‌ی آن را با عسل شیرین ساخته و قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* یک برابر آب زرشک، یک برابر آب، نیم برابر آب لیمو و مقداری شکر مخلوط کنید و به مرور بنوشید.
* سی گرم ریشه‌ی توت فرنگی را در یک لیتر آب روی حرارت ملایم زیاد بجوشانید بعد آب صاف کرده‌ی آن را با عسل شیرین سازید و روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* ده گرم برگ خشک سوسنبر را در یک فنجان آب جوش 12 دقیقه دم کنید، بعد آب آن را صاف و شیرین کرده بنوشید و روزی سه تا چهار مرتبه تکرار کنید.
ضمناً بهتر است از شلغم پخته یا خردل استفاده کرده و هم چنین قبل از صرف غذا پرتقال میل کنید.

هضم غذا در بدن

غذایی که می‌خورید برای این که تجزیه شود و بتواند به سلول‌ها برسد و بدن را برای ادامه‌ی حیات کمک کند مراحل مختلف دهان، غدد بزاقی، مری، معده، روده‌ی کوچک و بزرگ، کبد و کیسه‌ی صفرا را طی می‌کند. این سیستم که گوارش نام دارد فعالیت‌های شیمیایی، مکانیکی و گرمایی گوناگون را انجام می‌دهد تا عمل گوارش انجام شود.
* ترکیب شیمیایی غذا، تعیین کننده‌ی مدت زمان غذا در معده است. کربوهیدرات‌ها فقط چند ساعت و پروتئین‌ها کمی بیشتر و غذاهای چرب زمان طولانی‌تری در معده می‌مانند. اولین مرحله توسط غدد بزاقی که آنزیم پتیالین را ترشح می‌کنند در دهان انجام می‌گیرد. کار این آنزیم تجزیه و شکستن مولکول‌های کربوهیدرات در هنگام جویدن غذاست، سپس شیره‌ی گاستریت در معده به هضم غذا کمک می‌کند و بعد از آن روده‌ی کوچک توسط شیره‌های گوارشی ترشح شده از لوزالمعده و کیسه‌ی صفرا هضم را تکمیل می‌کنند. بالاخره شیره‌های گوارشی غذا را به مولکول‌های بسیار کوچکی تجزیه می‌کنند تا از جداره روده جذب جریان خون شود.
مولکول‌های جذب شده در جریان خون وارد سیاهرگ باب کبد می‌شوند. سیاهرگ باب مواد مغذی و خون را به کبد می‌برد.
وقتی مواد مغذی به کبد می‌رسند سه قسمت می‌شوند:
1-بعضی جذب خود کبد جهت مصرف داخلی آن می‌شود.
2-مقداری برای استفاده‌های بعدی ذخیره می‌شود.
3-باقی مانده‌ی آن وارد جریان خون می‌شود تا به سلول‌های بدن که به آن نیاز دارند برسد.
مثلاً وقتی گلوکز وارد کبد می‌شود مقداری از آن را مصرف می‌کند و بخشی از آن به صورت گلیگوژن ذخیره و انبار می‌شود و باقی مانده‌ی آن به وسیله‌ی جریان خون برای ایجاد گرما یا نیرو به سلول‌ها منتقل می‌شود.

هضم غذا:

غذای چسبنده دیرتر هضم می‌شود، خیار پوست نکنده از پوست کنده زودتر هضم می‌شود، نان سبوس‌دار زودتر از معده می‌گذرد. کسی که به غذای سبک عادت داشته باشد اگر غذای سنگین مصرف کند برایش ناگوار است. همچنان که برای شخص خشمگین غذاهای سنگین و متنوع ممکن است دیرتر هضم شوند؛ زیرا هرکدام زمانی را برای هضم لازم دارند. پس غذای ساده بهتر است. شخصی که غذای سنگین و متنوع مصرف می‌کند. بایستی چند گونه غذا را هضم کند. در این صورت عملکرد دستگاه‌های بدن او هم زمان نخواهد بود و این باعث اختلال خواهد شد. سلحشوران قدیم از خوردن چندین غذا با هم امتناع می‌کردند. مثلاً ظهر فقط گوشت، شب نان ساده و صبحانه نیز از یک غذا استفاده می‌کرده‌اند. برای مزاج دموی، تمرهندی،‌ آلوچه خشکه و آلو، سوپ جو، سبزی‌های خشک، سکنجبین، زرشک و عناب خوب است. برای مزاج صفراوی، سوپ مرغ، ماش، سوپ جو با سبزی‌های خشک، آش جو با آب غوره و گشنیز، اسفناج، آب آلو مفید است. برای مزاج بلغمی سوپ مرغ، نخودآب، شیره‌ی تخم کاوشه مطلوب است. برای مزاج سوداوی سوپ مرغ و سبزی، نخودآب، کاوشه، زرده‌ی تخم مرغ، اسفناج، آب گوشت ساده و سوپ گوشت نافع است.
برای هضم کردن غذا از این خوراکی‌ها بیشتر استفاده کنید، مانند سیب درختی، گلابی، پرتقال، آب پرتقال با عسل، پیاز، فلفل سبز، نعناع سبز، بابونه، والک، گوجه فرنگی،‌ تخم گشنیز، جویدن ترب با غذا، پنیر، ماکارونی پخته با پرتقال و عسل، کمی میخک ساییده با غذا، تخم کرفس، خردل، سرکه، عسل، قهوه، جویدن سقز، مربای هلیله، سکنجبین بِه لیمو، سکنجبین سفرجای، پوست گنه گنه، پوست سنگدان مرغ.
هم چنین می‌توانید سیر را در دهان خوب بجوید تا با بزاق مخلوط شود بعد بخورید.
* سنبل هندی، گل محمدی و افسنطین از هرکدام 10 گرم نرم بسایید و با شربت قند مخلوط کنید. بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری میل فرمایید.
* سی گرم ساقه‌های گلدار و خشک آویشن را در یک لیتر آب جوش 12 دقیقه دم کنید بعد آب آن را صاف و با عسل شیرین سازید. بعد از هر غذا یک فنجان بنوشید.
* بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری پوست خشک گلابی را در یک لیوان آب جوش دم کنید و آن آب را بنوشید.
* پس از هر غذا یک فنجان آب جوشانده‌ی ریشه‌ی محک را بنوشید.
* عود بلیسان و قرنفل از هرکدام 10 گرم، تخم کرفس و مصطکی رومی از هرکدام 20گرم، تخم زردک و تخم شبت از هرکدام 30 گرم همه را نرم بسایید و با 500 گرم عسل مخلوط کنید و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.

کم کردن اشتها

زیره‌ی کرمانی، آویشن شیرازی، مصطکی رومی، تباشیر هندی، گلنار فارسی، جوز هندی، کندر خوراکی، خولنجان مصری، فوفل و افتیمون شامی را مخلوط و نیم کوب کرده و هر بار کمی از آن را دَم کنید و آب صاف کرده‌اش را پس از صرف غذا بنوشید.

گرسنگی کاذب

در مورد گرسنگی کاذب، خوردن بادام شور و بادامچه مفید است.

سیر نشدن

سیر نشدن یا بیماری جوع، بیماری است که هر آنچه که شخص غذا بخورد سیر نخواهد شد و آن قدر می‌خورد تا از خوردن خسته شود اما سیر نمی‌گردد.
بهترین درمان، عمل جراحی است ولی نسخه‌ی مؤثری هم دارد که انجام آن بسیار سخت خواهد بود. بیمار مبتلا به جوع را باید با زنجیر یا طناب محکم به تخت خواب یا ستون یا جای دیگری ببندید و به مدت 48 ساعت دایم افرادی در مقابل چشم او غذاهای معطر و خوشمزه مانند غذاهای ترکیب شده با زعفران، دارچین و ادویه‌جات معطر، کباب یا غذاهایی که باب میل اوست و او آن را بسیار دوست دارد را بخورند و گه گاه جلوی بینی و دهان او ببرند و اصلاً حتی ذره‌ی از آن را به او ندهند و هرچه که بیمار تقلا و تلاش می‌کند هیچ اهمیتی ندهند. کم کم در اثر فشار ناراحتی استفراغ می‌کند و آن هنگام کیسه‌ای مانند لنبه‌ی مرغ از گلوی او خارج می‌گردد که همان باعث مرض جوع شده است. پس از خارج شدن کیسه از دهان، او را از جایی که بسته شده باز کنید و بخوابانید و پس از استراحت کامل کم کم مقداری شیر به او بخورانید، بعد او را به حمام ببرید و شستشوی کامل کنید.
چند روز اول غذای او شیر، فرنی، شیر برنج باشد. کم کم از سوپ،‌ آش، آبگوشت و غذاهای رقیق استفاده شود تا حالش کاملاً خوب شود و به وضع جسمی و روحی عادی برسد.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.