پروستات از ترکیب بافت غده‌ای و بافت لیفی عضلانی تشکیل شده است. تقریباً به شکل مخروط است که قاعده‌ی آن در زیر گردن مثانه قرار دارد و رأس آن متوجه پایین است. پروستات تقریباً 4 سانتی متر عرض و 3 سانتی متر ارتفاع و 2 سانتی متر قطر قدامی، خلفی دارد. غده‌ی پروستات عضو کوچکی است که پیشاب راه را بعد از خروج از مثانه محاصره می‌کند. افزودن مایع موردنیاز اسپرم، کار اصلی غده‌ی پروستات است. عارضه‌های مهم در پروستات از این قرار هستند: بزرگ شدن، التهاب و تومورها.
بزرگ شدگی غده‌ی پروستات (1):
غالباً این عارضه به نام بزرگ شدگی خوش خیم یا بی‌خطر غده‌ی پروستات (2) خوانده می‌شود. در این عارضه غده‌ی پروستات افزایش حجم داده و بزرگ می‌شود. علت بزرگ شدگی خوش خیم یا غیرسرطانی غده‌ی پروستات معلوم نیست و معمولاً مردها در سن بالاتر از 50 سال به آن دچار می‌شوند. باید دانست که غده‌ی پروستات سالم در مرد تقریباً به اندازه‌ی یک گردو است. اما گاهی اوقات در اثر این عارضه پروستات بسیار بزرگ شده و به اندازه‌ی یک گریپ فروت هم می‌رسد.
کار غده‌ی پروستات کنترل هورمون‌های تناسلی است که در مغز و بیضه‌ها ترشح می‌شوند. پروستات مایع بی‌رنگ و لزجی ترشح می‌کند که برای تحرک و بارور بودن اسپرم (سلول نر) لازم است. پروستات در انسان از 40 سالگی به بعد اغلب به تدریج بزرگ و عملکرد آن کند می‌شود. این عارضه ابتدا احساس نمی‌شود ولی به مرور که بزرگتر شد به آن بزرگ شدن خوش خیم پروستات می‌گویند. بزرگ شدن پروستات در درازمدت می‌تواند باعث تنگ شدن میزراه (مجرای خروج ادرار) و کاهش مقدار ادراری که دفع می‌گردد، شود. علایم اولیه‌ی بزرگ شدن پروستات عبارتند از:
1-کاهش توان دفع ادرار (مرد) 2-تأخیر در شروع خروج ادرار از مثانه 3- تکرر دفع ادرار به خصوص در شب 4-نیاز فوری به ادرار کردن و ناتوانی در کنترل آن 5- بی‌اختیاری ادراری 6-احساس این که مثانه کاملاً خالی نشده است.
بزرگ شدن پروستات در 4 مرحله صورت می‌گیرد:
مرحله 1) بزرگ شدن نهانی:
در این مرحله علایم بیماری به شرح زیر هستند:
-تغییر در وضع پروستات را احساس نمی‌کند.
-مشکل دفع ادرار ندارد.
-فوران ادرار متعارف است.
-باید به گیاه درمانی اقدام کند.
مرحله‌ی 2) بزرگ شدن خفیف پروستات:
در این مرحله شخص علایم بیماری را به تناوب حس می‌کند.
-تأخیر مختصر در دفع ادرار.
-تکرر دفع ادرار به خصوص در شب.
-ضعیف شدن فوران ادرار.
-باید به گیاه درمانی اقدام کند.
مرحله‌ی 3) بزرگ شدن متوسط پروستات:
با علایم زیر:
-فوران ادرار به طور دایم؛ ضعیف، آهسته، مکرر و منقطع می‌شود.
-فشار خروج ادرار کم و دفع ادرار دشوار و مکرر می‌شود (شب و روز).
-تخلیه‌ی مثانه ناقص صورت می‌گیرد.
-خروج چند قطره ادرار پس از پایان ادرار.
-درمان با گیاهان دارویی.
مرحله‌ی 4) پروستات بسیار بزرگ می‌شود:
در این مرحله علایم بیماری آشکار و دایم هستند:
-مقدار ادرار دفع شده کم است.
-احتباس احتمالی ادرار.
-خروج قطره‌های ادرار مداوم می‌شود.
-بر اثر پر ماندن مثانه، بی‌اختیاری ادرار دست می‌دهد.
هرچه زودتر از بزرگ شدن پروستات آگاهی حاصل شود، شانس جلوگیری از پیشرفت آن زیاتر خواهد بود. توصیه می‌شود وقتی که احساس کردید علایم بیماری، مداوم و شدیدند به پزشک مراجعه کنید.
یک راه بسیار مؤثر برای کوچک کردن پروستات (غیرسرطانی)، نشستن در آب گرم است. برای این کار روشی بسیار ساده و عملی ابداع می‌شود به قرار زیر:
یک تشتک پلاستیکی که اندازه‌ی ته آن اندکی کوچکتر از دهانه‌ی توالت فرنگی باشد تهیه کنید و تشتک را درون توالت فرنگی قرار دهید. شیلنگ آب گرم را درون تشتک باز کنید تا تقریباً پر شود. از سمت راست به صورت کج داخل تشتک بنشینید. شیلنگ را داخل آب تشتک قرار دهید و آن را باز کنید تا آب گرم در تشتک جریان داشته باشد. بعد از یک ربع ساعت از سمت چپ کج بنشینید. آب باید گرم باشد تا جریان خون را در پروستات تشدید کند. گرمای آب باید قابل تحمل باشد. روزی یک یا دو بار به مدت نیم ساعت نشستن در جریان آب گرم پس از مدت کمی پروستات را بسیار کوچک می‌کند. ضمناً در صورت نبودن توالت فرنگی یا مایل نبودن از استفاده از توالت فرنگی می‌توانید از وسیله‌ی دیگری مانند تشت، لگن و... استفاده کنید، به طوری که چون در آن می‌نشینید، آب تا حدود ناف بیاید. این روش ساده همراه با مصرف داروی مخصوص بزرگی پروستات به بسیاری افراد توصیه شده است که عمل کرده‌اند و تمامی علایم بیماری بزرگ شدن پروستات آن‌ها از بین رفته است.
التهاب غده‌ی پروستات
هنگامی غده‌ی پروستات ملتهب می‌شود که عفونی شده باشد و آن غالباً با التهاب پیشاب راه همراه است. عفونت‌های حاد آن معمولاً با تب و لرز، تکرار ادرار حتی به مقدار کم، سوزش و درد در هنگام دفع ادرار و درد کمر یا بیضه که اغلب به پشت‌ها کشیده می‌شود، همراه هستند. برای درمان آن داروهای مُسکن، نوشیدنی‌ها استفاده شود و مایعات برای شستن مجاری ادراری، استراحت و مصرف یک دوره مصرف کامل آنتی بیوتیک که باعث جلوگیری از ورود باکتری‌ها و میکروب‌ها به مثانه می‌شود، توصیه می‌شود.
سرطان پروستات از نظر فراوانی شیوع رتبه‌ی دوم را پس از سرطان پوست در بین مردها دارا می‌باشد. یک نوع التهاب پروستات بدون باکتری نیز وجود دارد، به این صورت که هیچ گونه باکتری در مردان مسن‌تر مسبب بیماری نیست، اما آنان دچار التهاب پروستات مزمن می‌شوند و دلیل این عارضه ناشناخته است که غالباً با درد در دستگاه تناسلی یا مقعد که به پشت پاها کشیده می‌شود، همراه است. خوردن مارچوبه، کشک، ترشی‌جات یا مواد قلیایی اوضاع را وخیم‌تر می‌سازد، لذا باید کاملاً از مصرف آن‌ها پرهیز شود.
بهتر است از پیاز استفاده کنید و چند روز صبح ناشتا، انجیر آب انداخته بخورید، هم چنین مصرف آنتی بیوتیک و مصرف روزانه‌ی هزار میلی گرم ویتامین C و مالش دادن دَوَرانی آن توسط پزشک متخصص نیز مؤثر خواهند بود.
سرطان پروستات (3)
وقوع سرطان پروستات با بالا رفتن سن در مردها افزایش می‌یابد و بیش از 80% موارد بعد از 65 سالگی تشخیص داده می‌شوند. سرطان پروستات در اروپای شمالی و آمریکا بیش از سایر نقاط دنیا گزارش شده است و سیاه پوستان آمریکا به دلایلی از نظر ابتلاء به سرطان پروستات رتبه‌ی اول را در جهان دارا هستند. خوردن غذاهای چرب ممکن است با سرطان پروستات در ارتباط باشد.
موقعی که اختلالات ادراری ایجاد می‌شوند، در بسیاری از موارد غده‌ی پروستات که نزدیک مثانه و مجرای ادراری قرار گرفته است، علت اصلی و مقصر شناخته می‌شود. غالباً این اختلال و مشکلات در اثر عفونت‌ها و یا در اثر بزرگ شدگی غده‌ی پروستات هستند اما امکان سرطان نیز می‌تواند وجود داشته باشد. در هر حال اگر شما هر نوع وضعیت غیرعادی در ادرار مشاهده کردید باید به پزشک متخصص مجاری ادرار اورولوژیک (4) مراجعه کنید.
نشانه‌های آگاه کننده‌ی سرطان پروستات فقط موقعی ظاهر می‌شوند که این بیماری به یک مرحله‌ی پیشرفته رسیده باشد. این علایم اخطار کننده عبارتند از:
ریختن چکه‌ای ادرار، ناتوانی در دفع ادرار، وجود مشکل در شروع دفع ادرار یا قطع جریان آن، تکرار دفع ادرار به دفعات متعدد به خصوص در شب، وجود خون در ادرار، احساس درد یا سوزش موقع دفع‌های خوش خیم از قبیل بیماری‌های عفونی و یا بزرگ شدگی غیرسرطانی پروستات.
در مورد سرطان پروستات نیز مانند سایر سرطان‌ها تشخیص زود یا به موقع دارای اهمیت زیادی است. به این منظور مردها، به خصوص در صورت داشتن سابقه‌ی فامیلی به سرطان، باید از سن 40 سالگی به بالا سالیانه مورد آزمایش قرار گیرند. برای انجام این آزمایش از تکنیک جدید سونوگرافی یا با استفاده از امواج مافوق صوت از داخل راست روده استفاده می‌شود.
با این روش امروزه تومورهای بسیار کوچک سرطانی قابل تشخیص و رسیدگی هستند. هم چنین با انجام یک آزمایش خون برای تعیین آنتی ژن اختصاصی پروستات (5) می‌توان این بیماری را در مرحله‌ی ابتدایی بررسی کرد. برای درمان سرطان‌های موضعی پروستات انجام عمل جراحی یا استفاده از تابش اشعه‌ی X از اقدامات اصلی هستند. در مورد سرطان گسترش یافته از درمان‌های هورمونی استفاده می‌شود. شیمی درمانی موقعی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از سایر درمان‌های دیگر نتوان استفاده کرد و یا کاربرد آن‌ها با عدم موفقیت همراه باشد. این نوع درمان شامل استفاده از ترکیبات مختلف حاوی مواد ضد سرطان هستند.
علت سرطان پروستات:
معمولاً رشد سریع، غیرطبیعی و بدفرجام سلول‌ها و افزایش آن‌ها در منطقه‌ی خارجی غده‌ی پروستات ظاهر می‌شود. سرطان پروستات از نظر فراوانی شیوع رتبه‌ی دوم را پس از سرطان پوست در بین مردها دارا می‌باشد. گاهی اوقات این بیماری در میان سالی ایجاد می‌شود اما خیلی بیشتر و به طور فراوان در افراد سالمند مشاهده می‌گردد. اگرچه هنوز علت اصلی این بیماری کشف نشده است ولی به نظر می‌رسد که با گرفتار شدن هورمون مردانه تستوسترون (6) ارتباط دارد.
نشانی‌ها و علایم سرطان پروستات:
نشانی‌ها و علایم سرطان پروستات در اثر بزرگ شدگی و افزایش حجم غده‌ی پروستات ظاهر می‌شود. این نشانی‌ها مشابه با علایم بزرگ شدگی غیرسرطانی پروستات بوده و عبارتند از: دشواری در شروع برای ریزش ادرار، جریان ضعیف ادرار و افزایش تعداد دفعات دفع ادرار. بالاخره در اثر سرطان ممکن است جریان ادرار به طور کامل قطع شود که این موضوع یا به علت آن است که مجرای ادرار به طور کامل مسدود شده و یا به این علت است که سرطان به مثانه و به حالب‌ها انتشار یافته است. در موارد پیشرفته ممکن است به علت گرفتار شدن اعصاب در لگن یا به علت انتشار سرطان به استخوان‌ها در نقطه‌ای از بدن درد عارض شود. منظور از سرطان پیشرفته‌ی پروستات منتشر شدن بیماری به سایر نقاط بدن است که اصطلاحاً آن را متاستاز (7) یا دست اندازی سرطان به سایر نقاط بدن می‌گویند. باید دانست که سرطان پروستات همیشه یک سرطان ابتدایی است یعنی سرطان از خود پروستات است نه این که از دیگر قسمت‌های بدن شروع شده و به پروستات رسیده باشد.
سرطان پروستات در چه سنی شیوع می‌یابد؟
ابتلاء به سرطان پروستات در سن20 سالگی و حتی در 30 سالگی بسیار کمیاب است اما در حدود 40 سالگی به دو برابر و در دهه‌های بعد به طور تصاعدی افزایش می‌یابد. سرطان پروستات در بیش از 80% موارد در مردان بالای 65 سال اتفاق می‌افتد. هر اندازه سن شخص زیادتر باشد احتمال بیشتری برای ابتلاء به سرطان پروستات برای او وجود خواهد داشت، به طور مثال در سن 100 سالگی 100% مردان در هنگام کالبدشکافی دارای سرطان پروستات هستند. در سنین 80 تا 89 سالگی 66% و در سن 70 تا 79 سالگی 40% مردها به این بیماری مبتلا می‌باشند. لازم به ذکر است که علیرغم وجود درصد بالای این بیماری فقط 8% بیماران متوجه سرطان خود در زمان زندگی‌شان می‌شوند.
به طور کلی سرطان پروستات دارای کندترین پیشرفت‌ها در بین سرطان‌ها می‌باشد. به عبارت دیگر پیشرفت سرطان پروستات در مردان، در مقایسه با پیشرفت سرطان پستان در زنان و یا سرطان روده‌ی بزرگ، بسیار کندتر است. به طور معمول زمان لازم برای دو برابر شدن حجم تومور در سرطان پروستات 4 سال می‌باشد.
اگرچه در بیشتر موارد سرطان پروستات از بخش خارجی این غده شروع می‌شود ولی سلول‌های سرطانی می‌توانند از سایر نواحی پروستات نیز رشد کنند. معمولاً در مراحل ابتدایی و آغاز سرطان پروستات هیچ علامت خاصی ظاهر نمی‌شود و فقط ممکن است بیمار متوجه ریزش ضعیف ادرار یا قطع و وصل آن و یا متوجه بروز مشکل در هنگام شروع یا اتمام ادرار شود و یا این که ممکن است فقط قدرت تخلیه‌ی ادرار را از دست دهد. هم چنین این امکان وجود دارد که بیمار با داشتن علایم بزرگ شدگی خوش خیم پروستات به طور هم زمان دارای سرطان غده‌ی پروستات نیز باشد. واقعیت این است که بیشتر مردان در موقع مرگ مبتلا به سرطان پروستات هستند ولی علت مرگ همه‌ی آن‌ها سرطان پروستات نیست.
لازم به تذکر است که اگر با حیوان حلال گوشتی مجامعت شود، هرکس از گوشت آن حیوان بخورد، به بیماری سرطان مبتلا خواهد شد.
واقعیت‌ها درباره‌ی تشخیص سرطان پروستات:
در مورد این که کدام یک از آزمایش‌های ذکر شده به تنهایی و یا به طور مشترک برای تشخیص صحیح سرطان پروستات در بیماران مشکوک، قابل اعتمادتر است نظریات متفاوتی ابراز می‌شود. بعضی از محققین اظهار می‌دارند که آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات کمک بزرگی به تشخیص سرطان پروستات در مراحل ابتدایی و یا در مراحل پیشرفته می‌کند و حتی اگر به وجود سرطان پروستات هم شک و گمان وجود نداشته باشد، باید این آزمایش به طور معمول انجام شود. اما گروه دیگری مخالف اجرای این چنین برنامه‌ای بوده و معتقدند اگر تمام مردان بالای 40 سال هر ساله این آزمایش را انجام دهند هزینه‌ی آن بسیار سنگین شده و تأثیر اساسی بر اقتصاد هر کشوری خواهد گذاشت. علاوه بر آن اجرای این برنامه و تکرار این نوع آزمایش شاید بیشتر مضر باشد تا مفید، زیرا که کوچک‌ترین علایم سرطانی نیز کشف خواهند شد که بعضی اوقات هرگز در باقیمانده‌ی زندگی آنقدر مهم و خطرساز نخواهند بود. بنابراین احتمال دارد با تشخیص علایم یک سرطان کوچک که هیچ گاه زندگی را تهدید نمی‌کند فرد مجبور شود تحت عمل جراحی و برداشت کامل غده‌ی پروستات قرار گیرد.
بعضی از پزشکان بر این عقیده‌اند که آزمایش غده‌ی پروستات باید به وسیله‌ی رکتوم یا مقعد و هم چنین سونوگرافی باید به عنوان معاینات معمولی مورد استفاده قرار گیرند و اگر در این دو آزمایش موردی مظنون ظاهر شود باید آزمایش خون برای تعیین میزان آنتی ژن اختصاصی پروستات انجام شود. در هر حال باید بدانیم که سرطان پروستات در افراد مختلف به طور متفاوتی رشد می‌کند و هیچ پزشکی قادر به پیش گویی آسان در مورد رشد انواع سرطان را نخواهد بود.
درجات و مراحل مختلف سرطان پروستات:
سرطان پروستات را براساس میزان گستردگی و وسعت به چند مرحله تقسیم کرده‌اند. روش‌های تقسیم بندی تا حدودی متفاوت بوده ولی معمولاً آن‌ها را در چهار مرحله (از A تا D) مورد توجه قرار می‌دهند. مرحله‌ی A نشان دهنده‌ی کوچک‌ترین وسعت سرطان و کمترین حالت تهاجمی است. در این مرحله سرطان با هیچ یک از آزمایشات معمولی مشخص نمی‌شود مگر در طی جراحی‌هایی که به گمان بزرگ شدن خوش خیم پروستات از راه مجرای ادرار انجام می‌شود، ولی در آزمایش میکروسکوپی وجود سلول‌های سرطانی از بافت‌های جدا شده‌ی پروستات جلب توجه می‌کند.
منظور از مرحله‌ی B موقعیتی است که تومور از طریق دیواره‌ی رکتوم تشخیص داده می‌شود ولی سرطان از محدوده‌ی غده‌ی پروستات تجاوز نکرده است.
مرحله C حالتی است که سرطان به بافت‌های اطراف پروستات نیز سرایت کرده است.
مرحله‌ی D نشان دهنده‌ی گسترش سرطان تا غدد لنفاوی لگن خاصره و پخش آن به سایر نقاط بدن است. در بیشتر مواقع در این مرحله، سرطان به استخوان‌های بدن نیز اشاعه می‌یابد.
چگونگی درمان سرطان پروستات
موقعی که سرطانی بودن غده‌ی پروستات معلوم می‌شود، برای درمان لازم است اطلاعات دیگری را به شرح زیر جمع آوری کرده و آن‌ها را مورد توجه قرار دهیم. این اطلاعات موردنیاز عبارتند از: اندازه‌ی سرطان یا میزان گستردگی آن، حالت تهاجمی سرطان، سن بیمار، وضعیت عمومی بدن بیمار و غیره. در مردهای بالای 60 سال سن، اگر سرطان پروستات در مرحله‌ی A تشخیص داده شود، یعنی این تشخیص به طور اتفاقی بوده و پس از جراحی از راه مجرای ادرار به منظور درمان بزرگ شدگی خوش خیم سرطان انجام شده و در آزمایش میکروسکوپی از بافت‌های خارج شده نیز سلول‌های سرطانی دیده شوند، در این صورت هیچ گاه عمل جراحی برای خارج کردن پروستات توصیه نمی‌شود، زیرا در این بیماران رشد سلول‌های سرطانی بسیار کم می‌باشد. بنابراین در افرادی که بیش از 60 سال سن دارند فقط توصیه به معاینات معمول برای کنترل سرطان می‌شود. اما در مورد بیماران جوان‌تر اگر سرطان پروستات در مرحله‌ی A تشخیص داده شود باید یا به وسیله‌ی عمل جراحی و خارج کردن کامل غده‌ی پروستات (8) و یا از طریق اشعه درمانی (9) درمان شوند.
با توجه به نظریه‌ی محققین در انستیتوی ملی سرطان آمریکا؛ افرادی که در مرحله‌ی A از نوع سرطان پروستات هستند می‌توانند دارای عمر کاملاً طبیعی و عادی به اندازه‌ی عمر عموم باشند. حتی در مواقعی که سرطان پروستات به قسمت‌های دیگر بدن انتشار یافته است می‌توان به کمک شیمی درمانی (10) داروهای ضد سرطانی و یا هورمون درمانی (11) این بیماری را معالجه کرد. یکی از موارد مهم در تصمیم گیری برای انتخاب نوع درمان، سن بیمار است. افراد مسن خیلی کمتر از بیماران جوان‌تر تحت عمل جراحی و یا اشعه درمانی قرار می‌گیرند. علاوه بر موضوع سن و وسعت انتشار سرطان باید در مورد عوامل دیگری از قبیل: توقع و تمایلات بیمار در زندگی، قدرت تحمل و میزان مقاومت او در برابر مشکلات ناشی از مراحل مختلف درمان و هم چنین در مورد تأثیر هریک از مراحل درمان بر زندگی خصوصی او مطالعه و تحقیق شود.
پی‌نوشت‌ها:
1.Prostate Enlarged
2.Benign Prostate Hypertrophy
3.Prostate Cancer
4.Urologist
5.Prostate Spescific Antigen
6.Testosterone
7.Metastasize
8.Radical Prostatectomy
9.Radiation Therapy
10.Chemothrapy
11.Hormonal Therapy
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1386)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران، حافظ نوین، 1395. 