بیش از 12 سال از آغاز طرح برنامه پزشک خانواده می‌گذرد. طرحی که در قانون برنامه چهارم توسعه کشور به اجرای آن تاکید شده بود. اما درحال‌حاضر نه‌تنها اجرای آن سراسری نشد که شائبه توقف و تغییرات اساسی در آن نیز مطرح است.
به گزارش ، وقایع اتفاقیه نوشت: دیروز علیرضا رییسی، معاون بهداشتی وزیر بهداشت در بازدید از مراکز بهداشتی زاهدان به بخشی از این تغییرات اشاره کرد و از مراقبین سلامتی یاد کرد که وزارت بهداشت در نظر دارد برای رصد وضعیت سلامتی شهروندان فعال کند.
به گزارش سایت خبری وزارت بهداشت، او با بیان اینکه هر سه هزار نفر جمعیت شهری، تحت پوشش یک مراقب سلامت قرار می‌گیرند، گفت: درحال‌حاضر 22 هزار مراقب سلامت در کشور فعالیت می‌کنند و مناطقی که کمبود نیرو دارند می‌توانند نیرو به کارگیرند.
این درحالی است که در طرح پایلوت پزشک خانواده که از 5 سال پیش در دو استان مازندران و فارس اجرایی می‌شود، مراقبین سلامت در کنار پزشکان خانواده فعالیت داشتند. فعالیتی که به نظر می‌رسد به‌دلیل هزینه‌های آن وزارت بهداشت قصد گسترش آن را ندارد و می‌خواهد آن را به طرح مراقبین سلامت تخفیف دهد.
پزشکان خانواده چه می‌گویند؟
12 سال پیش طرح پزشک خانواده درحالی مطرح شد که بسیاری امیدوار بودند اجرای این طرح علاوه بر گسترش بهداشت عمومی، هزینه‌های درازمدت سیستم درمان در کشور را نیز کاهش می‌دهد. هزینه‌هایی که به اعتقاد کارشناسان حوزه بهداشت و درمان، بخش عمده‌ای از آن ناشی از نبود نظام پیشگیری و بهداشتی قوی در کشور است.
در این طرح هر پزشک خانواده با رصد سلامتی سه هزارنفر به صورت مستمر، نه‌تنها وضعیت بهداشت عمومی را افزایش می‌دهد که در برخی موارد، با مراقبت و پیشگیری به افزایش امید به زندگی نیز منجر می‌شود. مراجعه به پزشکان طرح پزشک خانواده رایگان است و این پزشکان در صورت نیاز بیمار را به سطوح دیگر نظام درمان، آزمایشگاه، پزشک متخصص یا بیمارستان ارجاع می‌دهند.
چالش‌های پزشک خانواده
با وجود اینکه این تجربه در بسیاری از کشورهای دنیا به موفقیت‌های قابل‌توجهی رسید اما در ایران با چالش‌های اساسی مواجه شد که اجرای آن را به تعویق انداخت. به‌طوری‌که درحال‌حاضر گرچه هیچ کدام از مسئولان وزارت بهداشت در مورد توقف این طرح حرفی نمی‌زنند اما درباره نحوه ادامه آن در دو استان پایلوت و گسترش طرح به سایر استان‌ها هم سخنی به میان نمی‌آورند و از پاسخ به خبرنگاران طفره می‌روند.
شاید شفاف‌ترین موضع مسئولان وزارت بهداشت در ابتدای دولت یازدهم، دراین‌باره این بود که اجرای برنامه پزشک خانواده را مشروط به تکمیل شبکه بهداشتی و درمانی کشور و راه‌اندازی پایگاه‌ها و مراکز سلامت جامعه و همچنین آموزش پزشکان خانواده عنوان کردند.
هزینه‌ها و کمرنگ شدن طرح
تا قبل از دولت یازدهم، از مجموع 6 هزار و 200 نفر پزشک خانواده روستایی، تقریبا 1200 نفر به خاطر افزایش نیافتن حقوق و دستمزد و تاخیر در پرداخت‌ها، از طرح خارج شدند. این درحالی است که اغلب پزشکانی که هنوز در این طرح در دو استان فارس و مازندران فعالند از وضعیت پرداخت‌های خود ناراضی هستند. براساس برآوردهای انجام شده سرانه هر شهروند در طرح پزشک خانواده چیزی حدود 4600 تومان است. در این طرح هر پزشک خانواده حداکثر می‌تواند پرونده 3 هزار شهروند را در اختیار داشته باشد.
این بدان معنی است که هر پزشک خانواده در بهترین حالت و بدون کسوراتی که هر ماه کم می‌شود، درآمدی معادل 12 میلیون تومان خواهد داشت. گرچه پزشکان فعال در این طرح از این وضعیت چندان راضی نیستند و معتقدند نیمی از این پول برای اداره مطب و هزینه‌های ماهانه مراقیبن سلامت و منشی، کسورات و مالیات پرداخت می‌شود اما وزارت بهداشت همچنان در پی کاهش آن است و به‌همین‌دلیل نیز ترجیح داده است به جای پزشکان، سلامت را در این طرح پررنگ کند زیرا در این صورت پرداختی‌هایش در این خصوص یک سوم کاهش خواهد یافت. به‌طوری‌که در طرح جدیدی که وزارت بهداشت در پی اجرای آن است هر سه هزار نفر در نظارت یک مراقب سلامت قرار می‌گیرند و هر 12 هزار نفر در نظارت یک پزشک خانواده و در صورت تشخیص مراقبین سلامت بیمار به پزشک عمومی ارجاع داده می‌شود.
گرچه وزارت بهداشت با جایگزینی این روش به جای روش قبل تا حدود زیادی از هزینه‌هایش می‌کاهد اما برخی از دست‌اندرکاران این طرح، روش جدید را به نفع سلامت مردم ارزیابی نمی‌کنند. محمد عظیمی یکی از پزشکان طرح پزشک خانواده به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: اجرای نظام بهداشتی بر پایه مراقبین سلامت در کشورهای به شدت فقیر آفریقایی اجرا می‌شود و در کمتر کشور در حال توسعه‌ای می‌توان شکل اجرایی سیستم بهداشتی را این‌گونه دید. او با اشاره به اینکه حتی پزشکان عمومی در نظام ارجاع باید آموزش ببینند، می‌گوید: سپردن سلامت مردم به صورت مستقیم به مراقبان سلامت چندان به صلاح نیست و این نگرانی وجود دارد که هدف کلی ما در پیشگیری از برخی بیماری‌های سخت مثل تشخیص زودهنگام سرطان و ارجاع به موقع آنها اجرایی نشود. این درحالی است که ممکن است مردم نیز چندان به این طرح اطمینان نکنند و عملا طرحی که قدم‌هایی درباره آن برداشته شده است، بی‌نتیجه شکست بخورد و تنها هزینه‌ای به کشور تحمیل شود.
ضرورت صراحت مسئولان
جدا از اینکه کمرنگ کردن طرح پزشک خانواده چقدر درست یا غلط است، برخی معتقدند، اطلاع‌رسانی درباره اجرا یا توقف طرح‌هایی از این دست، مسئله مهمی است که وزارت بهداشت باید به آن توجه کند. این درحالی است که وزارت بهداشت در چند ساله اخیر درباره اجرایی شدن این طرح نه‌تنها خبری به مردم ارائه نداده است که حتی پزشکان درگیر با طرح پزشک خانواده نیز از آینده شغلی خود اطمینانی ندارند.
