خانه موزه مقدم، هدیه ارزشمند باستان شناسی به دانشگاه تهران

در تهران شلوغ و پر رفت و آمد هم هنوز می توان خانه هایی را یافت که علاوه بر طراوت و تازه گی، جایی برای مرور تاریخ و دیدن آثار باستانی باشد. یکی از این مکان ها، خانه موزه مقدم است که توسط محسن مقدم، باستان شناس ایرانی بنا به وصیت خود و همسر فرانسوی اش سلما، پس از مرگ به دانشگاه تهران اهدا شده و اکنون موزه ای است برای بازدید عموم. استاد محسن مقدم که در سال 1279 شمسی متولد شده یکی از اولین باستان شناسان ایرانی است که افتخار شاگردی هنرمند بی نظیر نقاشی، استاد کمال المک را داشته است طوری که در تابلو کلاس درس کمال الملک می توان تصویر محسن مقدم را مشاهده نمود. استاد مقدم علاوه بر نقاشی به باستان شناسی، تحقیق و جمع آوری آثار قدیم سرزمین مادری خود علاقه وافر داشت و در همین راستا به همراه همسر خود طی سالیان دراز با دقت و حوصله فراوان اشیا قدیمی را در خانه مقدم نگه داری نموده و سر آخر تمام این میراث کهن را به همراه خانه تاریخی و زیبای خود برای دیگران به یادگار گذاشتند تا این موزه ارزشمند محلی باشد برای علاقه مندان.

تاریخچه خانه موزه مقدم

خانه موزه مقدم مقدم محل زندگی یکی از درباریان سلسه قاجار بوده است به نام محمد تقی خان احتساب الملک. از این صاحب منصب قجری دو فرزند پسر متولد شدند به نام های حسن و محسن که هر دو برای ادامه تحصیل راهی اروپا شدند. حسن که بیشتر به ادبیات و فعالیت های سیاسی علاقه داشت در جوانی از دنیا رفت ولی کتاب ارزشمند «جعفر خان از فرنگ برگشته» را از خود به جا گذاشت. محسن بعد از اتمام تحصیلات خود در زمینه باستان شناسی در سال 1315 به تهران بازگشت و با در کنار تدریس در دانشگاه تهران اقدام به تاسیس دانشکده هنرهای زیبا نمود و با نام فامیل مقدم، صاحب خانه پدری گشت و با صرف وقت و هزینه بسیار علاوه بر نگهداری خانه اقدام به جمع آوری سفالینه، شیشه، مسکوکات، چپق و قلیان و ... نمود طوری که برای جشن های 2500 ساله علاوه بر مشاوره تاریخی از مجموعه پارچه های خانه مقدم برای لباس زنان استفاده شد. استاد محسن مقدم اولین ایرانی است که مفتخر به دریافت نشانلژیون دو نور با درجه اوفیسیه از طرف شارل دو گل رئیس جمهور فرانسه گردیده است.

خانه مقدم کجاست؟

اگر در تهران اهل مترو باشید به راحتی می توانید به دور از ترافیک و شلوغی خود را به این خانه / موزه 2117 متری برسانید. آدرس خانه این باستان شناس وطن دوست در خیابان امام خمینی تهران، بین خیابان شیخ هادی و خیابان ولیعصر، جنب بانک ملت،  پلاک 249 واقع شده است. این خانه شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است که هر کدام دارای بخش های مختلف و جداگانه ای است از جمله اتاق پیشخوان، سالن گاه نگاری، حوضخانه، کتابخانه، ساختمان اربابی، ایوان قاجار، دیوار تجدد، حوض ژاپنی، سالن زمستانی و بسیاری دیگر است که هر کدام خود حکایتی دارد و داستانی که در این جا به شرح مختصری از هرکدام بسنده می کنیم هرچند که دیدن خانه مقدم در مرکز شهر تهران، از نزدیک لذتی صد برابر دارد.

ساختار معماری خانه موزه مقدم

خانه مقدم واقع در تهرانِ پر از برج های بدون حیاط، به دو بخش حیاط بیرونی و حیاط اندرونی تقسیم می شود. در ضلع جنوبی حیاط بیرونی یک اتاق پیشخوان وجود دارد که در زمان خود به عنوان اتاقی جانبی در کنار سالن پذیرایی مورد استفاده استاد مقدم قرار می گرفته است و در حال حاضر جایی است برای معرفی فعالیت ها و خدمات علمی او بوسیله عکس، وسایل شخصی و ... و گوشه دیگر پیشخوان به نمایش وسایل قدیمی و صندوق خانه ها و دیگر آثار تزیینی اختصاص یافته است. اتاق گاهنگاری هم دیگر بخش ضلع جنوبی حیاط بیرونی است که در زمان قدیم محل کارهای علمی و پذیرایی از میهمانان بوده و در حال حاضر با سلیقه ای خاص محل ارائه تسلسل آثار تاریخی و فرهنگی ایران زمین است و سفالینه ها، ابزار سنگی، شیشه و مهرها زیبایی منحصر به فردی به این اتاق بخشیده است. حوضخانه با تزیینات دیوارها که توسط خود استاد مقدم انجام شده است به دلیل نمایش سیر تحول سفال و کاشی در سرزمین مادری از جذابیت خاصی برخوردار است و آتلیه آقای مقدم که اکنون به منظور نگهداری از کتاب های استاد و دیگر کتب مربوط به باستان شناسی کتابخانه ای  مرجع و پربار است، از دیگر مکان های ضلع جنوبی است که بهشتی است برای علاقه مندان باستان شناسی. در ضلع غربی حیاط بیرونی ساختمان اربابی یا همان برج، شکوه خانه مقدم را چند برابر کرده است. این قلعه ساخته شده به شیوه قرون وسطی اروپا توسط خود استاد و یکی از شاگردان ایشان به نام دکتر ابوالقاسمی طراحی شده و در داخل آن با ایجاد اتاق کدخدا، حمام خانگی کاشی کاری شده، اتاق صدف، تدخین و ... سعی در نمایش هنرهای مردمی داشته است. در ضلع شمالی این برج ایوان قاجار قرار دارد که بر پایه چند ستون و طاق ایجاد شده است که در وسط آن حوضچه مرمری متعلق به حمام فتحعلی شاه تعبیه شده،  آب از آن فوران کرده و وارد استخر کوچکی می شود که از آب نماهای باغ الحمرا در اسپانیا الگو برداری شده است. در انتهای بخش غربی هم گلخانه ای رشک برانگیز مزین به کاشی های لعاب دار قدیمی در کنار سنگ های حجاری شده قرار دارد و حال و هوای دیگری به این موزه بخشیده است. حوض ژاپنی دیگر بخش دیدنی حیاط بیرونی است و البته دیوار تجدد که جدا کننده این بخش از حیاط اندرونی است. این دیوار از چند ستون مارپیچ با پایه هایی مشابه کاخ چهل ستون است که توسط هنرمند نامدار ایران، مهندس هوشنگ سیحون طراحی شده است.

معماری خانه موزه مقدم

حیاط اندرونی خانه مقدم، در ضلع شمالی خود ساختمانی دارد که در زیرزمین آن گنجینه آثار تاریخی خانه موزه مقدم قرار دارد و ایوان آن با گچ بری خاص و آینه و معرق کاری استادانه جلوه شکوهمندی بدان بخشیده است. اتاق قاجار یا اتاق زمستانی که در حال حاضر محل نمایش آثاری از دوران قاجار و پهلوی است با طاقچه گچ بری زندیه و شومینه ای از قصر فیروزه مزین گردیده است. اتاق نشیمن که محل اصلی زندگی دکتر مقدم و همسرشان بوده اکنون محل عرضه تعدادی قلمدان، گنجفه، جعبه و نقاشی هایی است به قلم خود استاد مقدم. در ضلع شرقی حیاط اندورنی دیواری واقع است که دکتر در مراحل مختلف آن را با ظروف قاجاری و کاشی های رنگارنگ آراسته و در وسط آن طاق نمایی به غایت زیبا بنا نهاده است. حیاط این بخش نیز نشانگر ذوق بی نهایت دکتر و همسرشان است که خود آن را با در نظر داشتن نقوش فرش های صفوی و قاجاری طراحی کرده اند. حیاط سرایداری خانه نیز که دچار فرسودگی شده بود با بازسازی و مرمت تبدیل به بخش اداری خانه موزه مقدم گردیده است. دکتر مقدم با شرح نحوه به دست آوردن این اشیا تاریخی جهت پربارتر کردن موزه خود در دفترچه خاطراتش جای هیچ شک و شبه ای باقی نگذاشته است. وی در این خاطرات بیان کرده است که بیشتر این آثار تاریخی را از دستفروش های بازار و یا مالکانی که قصد تخریب خانه های قدیمی را داشته اند با هزینه شخصی خود خریداری کرده است و گاهی هم در حراج کشورهای بیگانه توانسته آن ها را به دست بیاورد. البته بسیاری از این اشیا هم توسط سفرا و یا مهمانان ویژه دکتر به وی هدیه داده شده است. خانه موزه مقدم بی نظیر در تاریخ 20 آذرماه 1379 با شماره 2929 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.