امام (ره) از واژه ی تقلید بدشان می آمد. شاه نیز مانند پدرش رضاخان همیشه دلهرۀ ساقط شدن حکومتش توسط دولت های کودتایی را داشت. از طرفی همیشه نگران قیام های مردمی نیز بود. شاه که در سال 32 به دست آمریکایی ها روی کار آمده بود، تا آخر عمرش این دلهره را با خود به همراه داشت.
اشاره
سقوط رژیم پهلوی ضربۀ سختی به حیثیت آمریکا در سراسر جهان بود؛ دستگاهی که ژاندارم او در منطقۀ خاورمیانه بود، به یکباره فروپاشید. جالب آنکه آمریکایی ها چنان به شاه ایمان داشتند که با وجود آغاز فرایند انقلاب نیز سقوط شاه را امکان پذیر نمی دانستند. با سقوط شاه همه به دنبال این بودند که ببینند حکومت تازه تأسیس به شرق گرایش می یابد یا غرب. عزت ملی در اینجا بود که به شکلی شفاف متبلور شد: در شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی». بررسی عزت ملی در دورۀ پهلوی دوم و انقلاب اسلامی ما را برآن داشت تا به سراغ دکتر مظفر نامدار برویم. وی از محدود محققانی است که در تحلیل تاریخ انقلاب اسلامی به سراغ اسناد اصیل و خاطرات می رود. «چند قطره خون برای آزادی»، «در حسرت تجدد و ترقی: بازخوانی علل ناکارآمدی و ناکامی مدرنیسم در ایران» و «رهیافتی بر مبانی مکتب ها و جنبش های سیاسی شیعه در صد سال اخیر» از جمله آثار این پژوهشگر تاریخ معاصر است.
امروز یکی از موضوعات مورد بحث، اهمیت مقولۀ عزت و غرور ملی در مناسبات بین المللی است. از سوی دیگر، تبلیغی است که روی موضوعات مورد تردید نسل جوان از سوی دشمنان انقلاب اسلامی انجام می شود که آن نیز برخوردار بودن ایران از عزت و غرور ملی در رژیم طاغوت است. به نظر جنابعالی این رویکرد تبلیغاتی با چه هدفی صورت گفته است؟
مقولۀ جایگاه عزت و غرور ملی در مناسبات بین المللی از بحث هایی است که از قدیم الایام مطرح بوده است. این موضوع برای جمهوری اسلامی نیز مطرح است. بعضی ها این واژه ها را واژه هایی خیالی می دانند. در واقع مفهوم استقلال ملی، غرور ملی، هویت ملی و اصالت ملی برای این افراد بی معناست. افرادی مثل آقای سریع القلم یا آقای میرسپاسی صریحاً این مفاهیم را ذهنی می نامند و اصالت فرهنگی، هویت فرهنگی و عزت را بی معنا می دانند و این مفاهیم را مانع تحقق جهانی شدن و دموکراسی به مفهوم غربی در ایران می شمارند. طبق نظر این غرب گراها، در عصر جهانی شدن، صحبت از استقلال، اصالت ملی، هویت ملی و حرف های بعدی نیز بی معنی می شوند. در واقع بحث عزت و غرور ملی که در دوران قدیم و در مطالعات بین الملل به آن پرستیژ نیز می گفتند، از دیرباز مطرح بوده است. سرفصلی در درس های حوزۀ سیاست به نام اصول روابط بین الملل وجود دارد که طبق این سرفصل ها، یکی از عناصر غیرمادی قدرت در سیاست و روابط بین الملل، بحث پرستیژ است.
پرستیژ که هویت عزت مدار واحد دولت-ملت در نظام بین الملل است، هم تراز با عناصر مادی قدرت، یعنی سرزمین، جمعیت، منابع طبیعی، آمادگی نظامی و تکنولوژی و... بخشی از عناصر غیرمادی قدرت هستند که در دروس روابط بین الملل جزء اصول و قواعد عزت ملی محسوب می شوند؛ خصوصیات ملی، روحیۀ ملی، ایدئولوژی، دیپلماسی، رهبری، دولت مقبول و... بنابراین پرستیژ همان مفهوم عزت و غرور است که وجود آن برای یک ملت بسیار مهم و تأثیرگذار محسوب می شود و حتی در بعضی مواقع، کارکرد آن از عناصر مادی قدرت نیز فراتر می رود.
اینکه عده ای مطرح می کنند ایران در دورۀ رژیم طاغوت از پرستیژ و عزت ملی برخوردار بوده، هم داستان جالبی است و هم ناشی از جهل تاریخی است. کشوری که در آن کاپیتولاسیون وجود دارد، آن هم در دورانی که هیچ ملتی تحت سیطرۀ رژیم کاپیتولاسیون نیست و کشوری که اروپایی ها برای حضور در آن حق توحش می گیرند و همچنین کشوری که دولتمردان آن می گویند آدم خجالت می کشد وقتی هرجای مملکت می رود حضور و سیطرۀ آمریکایی ها را در آنجا می بیند، این کشور چه عزتی دارد؟ از سال 43 به آمریکایی ها کاملاً مصونیت های مستشاری داده شد. توجه بفرمایید که مصونیت های دیپلماتیک با مصونیت های مستشاری متفاوت است. حق قضاوت کنسولی ربطی به مصونیت های دیپلماتیک ندارد. مصونیت های دیپلماتیک در همۀ کشورها وجود دارد. درحالی که مستشار فردی خارجی است که شما او را استخدام می کنید و حقوقش را می دهید. در واقع کارمندی است که شما استخدام کرده اید. آمریکایی ها به دلیل اینکه بیش از شصت هزار نیروی نظامی و غیرنظامی در ایران داشتند، از مصونیت های مستشاری در ایران برخوردار بودند؛ یعنی اگر یک ایرانی به تعبیر امام خمینی، سگ آمریکایی ها را زیر می گرفت، محاکمه می شد، ولی اگر یک آمریکایی شاه مملکت را با ماشین زیر می گرفت، شما حق محاکمۀ او در داخل کشور را نداشتید. آیا این عزت است؟
آقای علی نقی عالیخانی، وزیر اقتصاد دورۀ پهلوی، در خاطرات خود که چاپ هم شده است، می گوید وقتی از آمریکا به ایران برگشت، از اینکه همۀ امور کشور در دست آمریکایی ها بود، خجالت کشید.
اگر اشتباه نکرده باشم، آقای علی نقی عالیخانی، وزیر اقتصاد دورۀ پهلوی، در خاطرات خود که چاپ هم شده است، می گوید وقتی از آمریکا به ایران برگشت، از اینکه همۀ امور کشور در دست آمریکایی ها بود، خجالت کشید. همین طور نوشته است که در کنفرانسی در خارج کشور دعوت بوده و با رئیس بانک ملی برای گرفتن کمک های فنی و مادی از آمریکا در این کنفرانس شرکت کرده است. گویا آن قدر با آن ها برخورد زشتی کرده بودند که رئیس بانک ملی گفته است بهتر نبود برای گدایی این چندرغاز نمی آمدیم تا حیثیت و غرور کشوری با این فرهنگ و سابقۀ تاریخی له نشود؟
کسانی که چنین ادعایی می کنند، حداقل اسناد تاریخی را از زبان دولتمردان آن زمان بخوانند تا متوجه شوند که اصلاً چنین چیزی وجود خارجی نداشته است. این ادعاها افسانه هایی غیرقابل اثبات است. اگر غرور و عزت ملی در دورۀ طاغوت وجود داشت، چرا مردم انقلاب کردند؟ مردم که از فرط خوشی انقلاب نمی کنند. اکثر محققان دلیل انقلاب را تحقیر شدن، نداشتن استقلال، منکوب شدن عزت ملی، فقر اقتصادی، به هم خوردگی بافت های اجتماعی یا نادیده گرفتن ارزش های اجتماعی می دانند.
مردم اصلاً برای همین به خیابان ها ریختند و حاضر شدند وضع موجود را تغییر بدهند و امنیت و جان خود و فرزندانشان را به خطر بیندازند. بنابراین باید عرض کنم که این عزت و غرور ملی که از آن صحبت می کنند، در آن زمان وجود خارجی نداشت، زیرا در این صورت انقلاب کردن مردم بی معنا بود. مردم برای چه انقلاب کردند؟ آیا گذشتگان به همین میزانی که این آقایان ادعا می کنند، شعور نداشتند؟ بیشترین مخالفان رژیم پهلوی از قشر تحصیل کرده و دانشگاهی بودند. سازمان ها و احزاب دست این افراد بود. آیا آن ها نمی توانستند تشخیص بدهند که با انقلاب کردن، غرور و عزت ملی خود را از دست می دهند؟
برخی از محققان برآن اند که با افزایش قیمت نفت در اوایل دهۀ پنجاه، محمدرضاشاه دچار غرور شد و حتی اعتمادبه نفسش در تعامل با مردم و دولت های بین المللی بیشتر نیز شد. این اعتمادبه نفس تا چه حد مبتنی بر واقعیت های موجود بوده است؟
حداقل پنج یا شش سال بعد از تاریخی که می فرمایید، انقلاب صورت گرفت. این چه اعتمادبه نفسی است که در مدت این چند سال موجب سقوط یک رژیم می شود؟ شاه برای حفظ خود به هر اقدامی دست زد.
در واقع سال پنجاه از درآمد هنگفت نفتی پولی دست حکومت پهلوی رسید که همه نیز از آن باخبر شدند. شاه دیگر نمی توانست این درآمد را مثل درآمدهای قبلی به نحوی از طریق بنیادهای پهلوی و بانک هایی که خودش در آن ها سهام داشت، پنهان کند. در نتیجه، دست به اقداماتی زد تا این پول ها را در جایی هزینه کند و خود را در منطقه قوی تر نشان دهد. شاه نیز مانند پدرش رضاخان همیشه دلهرۀ ساقط شدن حکومتش توسط دولت های کودتایی را داشت. از طرفی همیشه نگران قیام های مردمی نیز بود. شاه که در سال 32 به دست آمریکایی ها روی کار آمده بود، تا آخر عمرش این دلهره را با خود به همراه داشت. به همین دلیل نیز هر دستوری آمریکایی ها می دادند موبه مو اجرا می کرد. حتی وقتی جوشش انقلابی در ایران شروع شد، اولین اقدام شاه مذاکره کردن و راهنمایی گرفتن از سفارت آمریکا، انگلیس و اسرائیل بود. این سه کشور سه پایۀ نگهدارندۀ رژیم شاه در ایران بودند.
معروف است که در دوران انقلاب محققان معروفی مثل هایزر، فوران، ریچارد کاتم و حتی میشل فوکو به ایران فرستاده شدند تا دربارۀ جنبش آغازشده در ایران تحلیلی بنویسند، مطالعه ای انجام دهند و چگونگی کنترل این جنبش را بررسی کنند. بنابراین براساس اسناد موجود، اعتمادبه نفسی وجود نداشت و شاه حتی در جهت یافتن راه حلی برای جلوگیری از وقوع انقلاب هم دست به دامن غربی ها می شد.
شاه تقاضای سلاح هایی از آمریکایی ها کرد که آن ها با آن موافقت نکردند، زیرا به صلاح نمی دانستند رقیب خود یعنی شوروی را در منطقه تحریک کنند. ضمن اینکه دولت های دست نشاندۀ دیگر مثل عربستان، پاکستان و ترکیه نیز طلب امتیازات بیشتری از آمریکایی ها می کردند. در واقع اختلاف بین آمریکا و شاه از اینجا شروع شد. در اسناد لانۀ جاسوسی و خاطرات بعضی از عوامل وابسته، به این موضوع اشاره شده است. می دانید که سلاح ها هر روز تغییر می کنند و جدید می شوند. ازآنجاکه آمریکا نپذیرفت به شاه سلاح بدهد، شاه گفت این سلاح ها را از شوروی خواهد خرید. شاه به دنبال سلاح بود، برای پرستیژ و عزت کشور طرح و برنامه ای نداشت. در آن زمان احساس می کرد همۀ پول را باید صرف سلاح کند یا کار نظامی انجام دهد تا بتواند نقش ژاندارمی خود را به خوبی ایفا نماید و این گونه آمریکایی ها بیشتر به او اعتماد کنند و در فکر ساقط کردن دولت شاه نباشند.
شاهی که با کودتا روی کار آمده بود، برنامه های او را آمریکایی ها می نوشتند و همۀ دستورات را از آمریکایی ها می گرفت، چگونه می توانست عزت ملی کشور خود را حفظ کند؟ چه قواعدی باعث شده است چنین کسی یکباره در مقابل آمریکایی ها قد علم کند؟ درست است که قیمت نفت بالا رفت یا درآمد هنگفتی از فروش نفت حاصل شد، اما بنده متوجه نمی شوم که چرا گفته می شود شاه در تعامل با مردم اعتمادبه نفس پیدا کرد؟ آیا منظورشان این است که افراد بیشتری را کشت یا راحت تر افراد را زندانی کرد؟ از دهۀ پنجاه به بعد مقابلۀ محمدرضاشاه با مردم سخت تر شد. در این کار چه عزت و غروری وجود دارد؟ از دهۀ پنجاه به بعد ساواک بین گروه های مبارز نفوذ کرد. بدترین شکنجه های ساواک در این دوران ثبت شده است. اسناد تاریخی آن وجود دارد.
پیش از انقلاب اسلامی حضرت امام (ره)، چه در داخل کشور و چه در خارج کشور و در زمان تبعید، به عنوان مبارز در مقابل حکومت پهلوی ایستاده بودند. از نظر حضرت امام (ره)، چه شاخصه های برای عزت ملی مطرح بوده است؟
در مصاحبه هایی که در آن دوران بعضی از نشریات خارجی با حضرت امام (ره) کرده بود یا در پیام هایی که سالانه حضرت امام (ره) برای اتحادیۀ انجمن های اسلامی خارج از کشور می فرستادند، مشخص است که یکی از عناصر مورد تأکید ایشان در جهت عزت ملی، حفظ شأن و شخصیت ملی دانشگاهیان و روشن فکران ایرانی در مقابل تقلید کردن از غرب و اروپا بوده است. این نکته حتی بعد از انقلاب نیز مورد تأکید ایشان بود که فکر تقلید از کشورهای غربی برای پیشرفت، رشد و ترقی مملکت فکر غلطی است. حضرت امام (ره) از واژۀ تقلید بدشان می آمد. به نظر ایشان، آنچه عزت ملی کشورها را ارتقا می بخشید، عدم وابستگی و ارزش قائل شدن برای استعدادهای داخلی بود. این اصلی است که در جهت حفظ هویت و گریز از غرب زدگی، از شاخص های تفکر حضرت امام (ره) محسوب می شود. در صحبت های ایشان برای دستیابی به عزت ملی، مکرراً بر تکیه کردن و اعتماد داشتن به منابع و استعدادهای داخلی کشور تأکید شده است. این چیزی است که در دورۀ پهلوی اصلاً مورد توجه قرار نگرفته است.
در جمهوری اسلامی نیز عده ای داشته های کشور را در این زمینه ناچیز و اندک می دانستند، درحالی که حضرت امام (ره) اصلاً چنین اعتقادی نداشتند. حضرت امام (ره) به متخصصان داخلی بسیار احترام می گذاشتند و آن هایی را که بدون تقلید کردن از غرب در ایران ماندند، مایۀ شرف ملی می دانستند. در واقع تربیت چنین افرادی را برای کشور لازم می دانستند. به ارتش نیز به عنوان نماد شرف ملی توجه زیادی داشتند. ظاهراً در جایی رئیس جمهور آمریکا یا انگلیس به شاه ایران پشت کرده و با تحقیر با او برخورد کرده بود. نقل است که حضرت امام (ره) می فرمودند هر وقت به یاد این صحنه می افتند، جگرشان آتش می گیرد. درست است که شاه را قبول نداشتند، اما چون شاه در این دوران نماد ایران بود، اینکه شاه این مملکت در جایی حضور داشته و به او بی اعتنایی شده است را فقط متوجه شخص خود شاه نمی دانستند، بلکه این بی اعتنایی را متوجه هویت و اصالت کشور می دانستند. علی رغم اینکه باید از مفتضح شدن شاه اظهار خوشحالی می کردند، اما هر وقت یاد آن صحنه می افتادند عصبی و ناراحت می شدند.
در کل شعار بسیار معروف حضرت امام (ره) که همه باید به آن توجه کنند، «ما می توانیم» است. حضرت امام (ره) واقعاً به این شعار معتقد بودند و آن را مایۀ عزت می دانستند. ممکن است به چیزی که می خواهیم نرسیم، اما همین که این ما بودیم که تصمیم گرفتیم و تا آخرین لحظه نیز تلاش کردیم، اهمیت دارد، حتی اگر به هر دلیلی به هدف نرسیده باشیم. به محض برخورد با یک مشکل، به دلیل اینکه پول یا نفت دارید که نباید سریعاً منت غربی ها را بکشید. در صحبت های حضرت امام (ره) به صورت پراکنده به این نکته فراوان اشاره شده است. حضرت امام (ره) قبل از انقلاب نیز برای قشر دانشجو که به هرحال تولیدکنندۀ دانش کشور در جهت ارتقای عزت ملی بودند، ارزش زیادی قائل بودند و آن ها را سرمایه های کشور می دانستند. بنابراین حضرت امام (ره) به داشته ها و سرمایه هایی که در مسیر تولید فرهنگ کشور قرار می گرفتند، بسیار معتقد بودند.
به نظر شما، در دورۀ پهلوی نقطۀ عطفی که مردم در آن کاملاً از محمد رضا شاه دل کندند و رژیم نیز با سرعت بیشتری به سوی زوال خود پیش رفت، چه زمانی بود؟
بنده سال 42 را نقطۀ شروع آن می دانم، زیرا با اتفاقاتی که افتاد، شاه دیگر به این یقین رسید که سقوطش حتمی است. تازمانی که مرحوم آقای بروجردی زنده بودند، چنین تصوری در ذهن شاه نمی گنجید، هرچند مرحوم بروجردی ترمزی برای شاه بودند. شاه می ترسید که آقای بروجردی همان بلایی را که آقای کاشانی یا شخصیت هایی مثل مرحوم مدرس، مرحوم حاج آقا نورالله اصفهانی و مرحوم شیخ محمدتقی بافقی سر پدرش آوردند، سر او بیاورد. بنابراین سعی می کرد خود را خیلی با مرجعیت و حوزه درگیر نکند. لذا تازمانی که آقای بروجردی زنده بودند، بر سر مسائلی کوتاه می آمد. برای مثال، لایحۀ اصلاحات ارضی سال 38 در مجلس مطرح شد، اما با یک پیام از جانب آقای بروجردی مسکوت ماند. آقای بروجردی گفتند این لایحه خلاف قانون است. البته استناد ایشان نیز قانونی بود. دو دلیلی که مطرح کرده بودند، یکی اصل دوم متمم قانون اساسی بود که به موجب آن هیچ قانونی در مجلس تصویب نمی شد مگر اینکه پنج نفر از هیئت ترازاولِ متشکل از مجتهدین، قوانین را با شرع تطبیق داده باشند. دوم اینکه مجتهد تطبیق دهندۀ قانون با شرع باید از بین فقها انتخاب می شد. ازآنجاکه شاه این لایحه را برای تأیید فقها نفرستاده بود، این لایحه غیرقانونی بود. توجه بفرمایید که آقای بروجردی این لایحه را غیرشرعی نمی داند، بلکه آن را غیرقانونی اعلام می کند. به نظر می رسد این شیوه، شیوی حضرت امام (ره) بود. انگار که ایشان چنین توصیه ای کرده بودند. می دانید که حضرت امام (ره) در آن زمان مشاوره می دادند. بنابراین تازمانی که آقای بروجردی زنده بودند، شاه جرئت انجام بعضی کارها را نداشت. یک یا دو ماه بعد از اینکه آقای بروجردی از دنیا رفتند، لایحه دوباره به مجلس برده شد.
بعد از این جریان، حضرت امام (ره) به آقایان ساواکی که در درس ایشان حضور داشتند فرمودند آن هایی که اینجا نشسته اند این پیغام را به شاه برسانند که فکر نکند حالا که آقای بروجردی فوت کرده است هرکاری که دلش بخواهد می تواند انجام دهد. ما تا آخر جلوی این داستان ها ایستاده ایم.
شاهد چند اتفاق پیاپی در این دوران بودیم که یکی از آن ها اصلاحات ارضی بود و قاعدتاً باید برای شاه کسب پرستیژ می کرد، زیرا با تقسیم زمین بین دهقانان نمایش ها راه انداخته بود. حضرت امام (ره) در مورد این قضیه کلاً سکوت کردند، اما دربارۀ تصویب آیین نامۀ انجمن های ایالتی و ولایتی عکس العمل شدیدی نشان دادند. همۀ این اتفاقات به جریان رفراندوم و بعد از آن حمله به فیضیه منجر شدند.
سال 42 حضرت امام (ره) در فیضیه سخنرانی کردند و فقط به رژیم شاه و اقدامات آن هجوم بردند. بعد از آن مردم به صورت خودجوش به خیابان ها ریختند. آن زمان رادیو و تلویزیون در دست قدرت بود، اما مردم بعضی جاها مثل کاشان و ورامین نیز به خیابان ها آمده بودند. می دانید که ورامین یکی از جاهایی بود که لایحۀ اصلاحات ارضی در آن عملیاتی شده بود، اما همان مردمی که برای آن ها اصلاحات ارضی انجام شده بود، به نفع امام خمینی (ره) به خیابان ها ریختند. به نظر بنده، مهم ترین نقطۀ عطف تاریخ دورۀ معاصر، پانزده خرداد است. در واقع از میان رخدادهای آن دوره، رخدادی که فضا را برای ایجاد انقلاب فراهم کرد، واقعۀ پانزده خرداد بود، زیرا زمانی اتفاق افتاد که مردم کاملاً از رژیم قطع امید کرده بودند. حضرت امام (ره) نیز پانزده خرداد را نقطۀ عطف این جریانات معرفی می کنند، زیرا در این تاریخ اتفاق عجیبی افتاد. در این واقعه، مردم وارد حوزۀ سیاست شدند. تا این دوره معمولاً تغییرات با گروه ها و جریان های پیشرو و احزاب بود، هرچند امام خمینی (ره) به این چیزها اعتقاد نداشتند و همیشه توجهشان به مردم بود. ایشان تا لحظۀ آخر نیز این موضوع را به عنوان رکن اساسی امر سیاسی انقلاب خود حفظ کردند. ایشان با حضور مردم در صحنه و حل مسائل با حضور مردم موافق بودند.
در پانزده خرداد مردم سراغ امام آمدند. تا این دوران هرکس که برای مبارزه می آمد، باید مردم را جمع و با خود همراه می کرد. این قاعده ای بود که در پانزده خرداد عکس آن اتفاق افتاد. حضرت امام (ره) بدون اینکه فتوایی بدهند، صرفاً حرف خود را در مقابل رژیم زدند. این مردم بودند که خودجوش امام را پیدا کردند و پشت او به خیابان ها آمدند.
در سال ها و ماه های اخیر، رسانه های غربی بسیار تلاش کرده اند در مقابل جمهوری اسلامی و سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی غیریت سازی کنند. رویکردی که در زمان شاه به نام ژاندارمی منطقه مطرح بود، این روزها بسیار تبلیغ می شود. در برخی از شبکه های ماهواره ای آنچه نشان داده می شود، تبلیغات دربارۀ عظمت و عزت شاه است. به نظر شما، ژاندارمی منطقه چقدر برای شاه و دوران سلطنت پهلوی عزت کسب کرده است؟
باید ببینیم واژۀ ژاندارم در ذهن مردم ایران چه معنایی داشته است. نمی خواهیم این واقعه را از تاریخش جدا کنیم و آن را در حال حاضر بررسی کنیم. باید معنای ژاندارم را در همان دوران بررسی کنیم. قاعدۀ تحلیل، بررسیِ مفهوم در همان دوران است، زیرا ممکن است معنای امروز آن اندکی متفاوت باشد. امروز واژۀ پاسبان و نیروی انتظامی در ذهن مردم مظهر عطوفت است، درحالی که در آن دوران مظهر خشونت، وحشت و شکنجه بود. این دو مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند. ژاندارم در آن دوره مفهومی منفی داشت. وقتی ژاندارمی به روستایی می رفت، عموماً مردم فرار می کردند، زیرا هرچیزی را که اراده می کرد، به دست می آورد. اصلاً در رژیم پهلوی ژاندارم ها به ژاندارم مرغی معروف بودند. بنده چون سرباز دورۀ شاه در ژاندارمری بودم، از نزدیک در جریان این امور قرار داشته ام. به این دلیل آن ها را ژاندارم مرغی می نامیدند که وقتی به روستاها می رفتند، روستاییان باید به آن ها مرغ و غذا می دادند. در واقع ژاندارم می آمد، باج و رشوۀ خود را می گرفت و می رفت. اصلاً یکی از دلایل جایگزینی ژاندارمری با کمیته همین رفتار نادرست ژاندارم ها بود. ژاندارم ها چشم خان ها، ارباب ها و به طور کلی چشم رژیم در دورترین نقاط کشور در پاسگاه ها برای سرکوب مردم بودند. در فیلم های آن دوره نیز این مسائل به خوبی نمایش داده شده اند. نقش ژاندارم ها همیشه در کنار خان ها بوده است. خان ها یعنی ارباب هایی که در منطقه زور می گفتند. بنابراین تصویر خوبی از ژاندارم ها در ذهن مردم نبود که بگوییم ژاندارم منطقه بودن باعث عزت بوده است. ژاندارم ها همیشه در ذهن مردم مایۀ ذلت بوده اند. مگر ژاندارم ها در این دوران پاسبان امنیت و عزت مردم ایران بودند که بگوییم ژاندارمی منطقه مایۀ عزت بوده است؟ ژاندارمی شاه در منطقه چه سودی برای مردم ایران داشته است؟ آیا مردم ایران پیشرفته تر شده بودند؟ آیا اوضاع اقتصادی مردم بهتر شده بود؟ آیا امکانات بیشتری به دست آورده بودند؟ یا درآمد سرانۀ آن ها بیشتر شده بود؟ شاه همۀ درآمدهای نفتی این مملکت را یا صرف تجهیز تسلیحاتی کرده بود تا بتواند نگهبان منافع قدرت ها در منطقه باشد و این قدرت ها به دلیل خوش خدمتی، او را از حکومت ساقط نکنند و یا آن را در بانک ها و بنیادهای خانوادگی خود در داخل و خارج از کشور سرمایه گذاری می کرد.
معمولاً خان ها بر رؤسای پاسگاه ها تأثیر داشتند. ژاندارم ها هر دستوری که خان ها می دادند، اجرا می کردند و دیگر نیازی نبود که خان ها هزینه کنند و برای خود دارودسته درست کنند. ژاندارمی منطقه نیز با توجه به اسناد آن دوران چنین معنایی داشت؛ یعنی آمریکایی ها با هزینۀ مردم ایران منافع خود را از طریق رژیم شاه تأمین می کردند و دیگر نیازی نبود که برای ایجاد پایگاه، لشکرکشی کردن و ناو آوردن، هزینه ای پرداخت کنند. شاه این کارها را برای آن ها انجام می داد. به نظر بنده، چنین چیزی برای مردم ایران عزت محسوب نمی شد و این فکر از ذهن های مریض بعضی از سلطنت طلب ها تراوش کرده است.
از منظر عزت ملی، دستاوردهای انقلاب اسلامی را برای جامعۀ ایرانی چه چیزهایی می دانید؟
اولین دستاورد استقلال است؛ استقلالی که معنایش داشتن قدرت تصمیم گیری است، نه رابطه نداشتن با دنیا. ما تصمیم گیرنده هستیم. در دورۀ شاه چنین قدرتی نداشتیم. ما تصمیم نمی گرفتیم، حتی وزیر مالی و دارایی کشور نیز باید از آمریکا می آمد. مستشارهای نظامی کشور باید از آمریکا می آمدند. تکنسین ها، فوق دیپلم ها و کاردان های آمریکایی بودند که بر اساتید ما ارجحیت داشتند. افسران جزء آمریکایی بر تیمسارهای ایرانی ارشدیت داشتند. تیمسار ما از سروان یا افسر آمریکایی وحشت داشت. به ندرت سرهنگ یا ژنرالی برای مستشاری فرستاده می شد.
حضرت امام (ره)، انقلاب و قانون اساسی
بنابراین استقلال یکی از بحث های عزت ملی برای ایران است؛ چیزی که در زمان پهلوی وجود نداشت. احساس می کردیم کشور مال بیگانگان است. انگار ما برای دیگران کار می کردیم. انقلاب اسلامی به ایران و ایرانی استقلال بخشید. هر بلایی که سر این کشور بیاوریم، خودمان کرده ایم. این شاخص بزرگی است که امروز اجازۀ تجربه کردن را در کشور خود داریم، درحالی که در زمان شاه نه در دانش، نه در تکنولوژی و نه در سیاست این اجازه را نداشتیم؛ یعنی اجازۀ تجربه کردن به ما داده نمی شد. قبل از شاه نیز وضعیت همین طور بود. می گفتند نردبان تجربه برای ما ایرانی ها به پایان رسیده است و غربی ها قبلاً همۀ این راه ها را رفته اند. اگر قرار است ایران کاری بکند؛ آن کار تقلید است.
انقلاب اسلامی حق تجربه کردن را به ما داد. هرچقدر خرابکاری کنیم، باز خودمان تجربه می کنیم و می آموزیم. تکنسین های ایرانی حتی اجازه نداشتند به موتور هواپیما نزدیک بشوند یا به آن دست بزنند، چه برسد به اینکه اوراقش کنند و این گونه تجربه کسب کنند یا مهندسی معکوس انجام دهند. برای کار روی مسائل هسته ای ایران، آمریکایی ها تصمیم می گرفتند.
انقلاب این عزت و کرامت را برای ما قائل شد و به ما حق تجربه کردن داد. هیچ ملتی بدون تجربه کردن رشد نمی کند. ایران حتی حق انتخاب سران و دولتمردان خود را نداشت. حتی شاه مملکت را بیگانگان تعیین می کردند.
در جامعۀ امروز چه مؤلفه هایی ما را در تحقق دستاوردهای مورد تأکید حضرت امام (ره)، انقلاب و قانون اساسی یاری می کنند؟
اینکه آرمان های انقلاب را حفظ کنیم. این قاعدۀ عقلی است که برای دوام هرچیز، باید علل پیدایش آن دوام داشته باشد. بنابراین برای پایدار ماندن و تداوم این انقلاب و این عزت، باید آرمان هایی به وجودآورندۀ این انقلاب پایدار بمانند. انقلاب سه رکن دارد که باید پایدار بماند. اولی استقلال است که دربارۀ آن توضیح داده شد. دومی آزادی است؛ به این معنا که هیچ کس ارباب ما نیست. توجه بفرمایید که آزادی صرفاً در مقیاس فردی مورد توجه نیست، بلکه آزادی در مقیاس ملی و اجتماعی مدنظر است، زیرا اگر آزادی در مقیاس ملی و اجتماعی وجود نداشته باشد، آزادی فردی نیز وجود نخواهد داشت. بنابراین در استقلالی که عرض شد، بنابر فرمایش حضرت آقا، آزادی در مقیاس ملی مطرح است؛ یعنی دیگران برای شما تصمیم نمی گیرند و برای ما تعیین تکلیف نمی کنند. ما ملتی آزاد هستیم که برمبنای باورها، اعتقادات و قوانین خود برای خود و کشورمان تصمیم می گیریم. دستیابی به این دو اصل استقلال و آزادی، جز در قالب نظام جمهوری اسلامی برای این کشور میسر نیست. براساس تجربۀ تاریخی خود در دنیا و مدل فرهنگ این کشور، به ما ثابت شده است که در پناه جمهوری اسلامی، عزت و استقلال و آزادی این کشور حفظ خواهد شد.
