ایران‌درسکوی چهارم نانوفناوری جهان؛ سرمایه گذاری یک هزارم دنیا

"نانو فناوری مساوی است با آینده"این توصیفی است که صاحب نظران و محققان از نانو فناوری به عنوان محور آینده جهان ارائه کرده اند. دانشمندان درسراسر جهان براین باورند که تسخیر کنندگان علم و فناوری در آینده، در سه گروه فناوری اطلاعات، نانو فناوری وزیست فناوری خلاصه می شوند. اهمیت علم نانو به حدی است که متخصصان رشته های مختلف بدون گرایش به مباحث نانو در دهه های آینده فرصتی برای رشد نخواهند داشت. چرا که فناوری نانو با ماهیت چند رشته ای خود، سیمای جهان را به سرعت تغییر خواهد داد بنابراین در آینده نه چندان دور؛ مرز بندی میان کشورها بر مبنای میزان توانمندی آن ها در این عرصه و سهمی است که از تولیدات نانو فناوری جهان دارند.

سال 1382 اولین گام هادر ایران برای ورود به عرصه فناوری نانو برداشته شد و طی آن، با تشکیل ستاد توسعه فناوری نانو متشکل از نمایندگان شش وزارتخانه، اساس فعالیت درحوزه نانو فناوری آغاز شد و با پیشرفت جهشی در این عرصه محققان کشورمان موفق شدند پیش اززمان تعیین شده به اهداف پیش بینی شده در سند توسعه فناوری نانودست پیدا کنند. با وجود همه این پیشرفت ها و کارنامه درخشان علمی ایران در حوزه نانو؛ تخصیص نیافتن اعتبارات کافی دراین بخش؛ از مهم ترین چالش های پیش روی توسعه فناوری نانو درکشور به شمار می رود و بودجه ای که از سوی دولت به توسعه فناوری نانو اختصاص پیدا می کندتنها یک دهم نیاز است. از سوی دیگر، همکاری نکردن برخی بخش های صنعتی و به عبارت دقیق تر شرکت های خصولتی در به کارگیری محصولات نانویی ایرانی، پاشنه آشیل توسعه این فناوری درکشور به شمار می رود.این چالش ها در شرایطی در مسیر پیشرفت ایران در این عرصه قد علم کرده است که چنان چه برای رفع آن ها چاره اندیشی نشود کشور های دیگر گوی سبقت را از ما خواهند ربود وما به ناچار باید جایگاه خود را به دیگران واگذار کنیم. به سراغ دکتر سعید سرکار دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو رفتیم تا ضمن بررسی وضعیت ایران در عرصه فناوری نانو؛ چالش های پیش روی این حوزه را نیز بررسی کنیم. وی گفت: ورود به موقع ایران درعرصه فناوری نانو؛ همگام با کشورهای پیشرفته جهان و اقداماتی که درزمینه ترویج و توسعه منابع انسانی انجام شده؛ چارچوب قوی برای توسعه این فناوری، تجاری سازی وصنعتی سازی آن در کشور ایجاد کرده است.

تربیت بیش از30هزار نیروی متخصص درحوزه نانو

سرکار با بیان این که ارتقای کیفیت زندگی مردم و تولید ثروت با استفاده از فناوری نانو دو هدف مهم و ماموریت ستادنانو بوده است، افزود:دست یابی به این هدف به مقدماتی از جمله تربیت نیروی متخصص و ایجاد زیر ساخت ها نیاز داشت که خوشبختانه این زیرساخت ها در کشور فراهم شدبه طوری که اکنون بیش از 30 هزار نیروی متخصص نانو در سطح کار شناسی ارشد به بالا در کشور تربیت شده اندکه بنیه علمی ارزشمندی محسوب می شوند.

وی تصریح کرد: مطابق سندده ساله دوم توسعه فناوری نانومصوب هیئت دولت؛ بایدبه سمت توسعه فناوری وصنعتی سازی وعرضه محصولات جدید در بازار گام برداریم که خوشبختانه دراین زمینه ها نیز برنامه ریزی هاوسرمایه گذاری خوبی انجام شده است به طوری که دراین بخش شانه به شانه کشورهای پیشرفته در زمینه تولید علم و توسعه فناوری جلو می رویم و همه تلاش ما این است که به بازارهای بین المللی ورود کنیم و صادرات محصولات نانویی ایران را افزایش دهیم.

رسوخ فناوری نانو در 10 حوزه صنعتی

سرکار اظهار کرد: هم اکنون فناوری نانو در 10حوزه صنعتی کشوراز جمله صنایع دارو سازی، نساجی، خودرو، نفت و پتروشیمی، ساختمان، کشاورزی و... رسوخ پیداکرده و علاوه بر کاهش هزینه های تولید و ایجاد ارزش افزوده، بنا به اذعان فعالان بخش صنعت، موجب ارتقا و افزایش سطح کیفی محصولات صنعتی نیز شده است. وی افزود: خوشبختانه تاکنون صنایع استقبال خوبی نشان داده اند و بدون شک با توسعه این فناوری در بخش صنعت، میزان رقابت پذیری در صنایع ما افزایش خواهد یافت وبازار محصولات صنعتی توسعه پیدا خواهد کرد اما چنان چه صنایع از قابلیت های این فناوری نوظهور در تولید و بهینه سازی محصولات استفاده نکنند، در آینده بسیاری از بازارها را از دست خواهند داد.

عرضه380محصول ایرانی مبتنی برفناوری نانو به بازار

دکتر سرکار با اشاره به فعالیت 170 شرکت نانویی در ایران گفت: این شرکت ها تاکنون 380 محصول در زمینه های بهداشت وسلامت، دارو، تجهیزات آزمایشگاهی، تجهیزات ساختمانی، خودرو، نساجی، محصولات خانگی و...تولید و پس از تایید وارد بازار کرده اند که طبیعتا بازار 80 میلیونی ایران برای محصولات "های تک " بازار کوچکی است. بر این اساس، برنامه ریزی ها وتلاش های زیادی در حال انجام است تا بتوانیم جای خود را در بازار های جهانی بازکنیم و جایگاه قابل قبولی را در این عرصه به دست آوریم و این می تواند گام موثری برای بین المللی شدن شرکت های ایرانی باشد.

صادرات محصولات نانویی ایران به 54 کشور دنیا

وی با بیان این که حرکت به سمت تجاری سازی محصولات نانویی با نگاه صادراتی در سال های اخیر توسط ستاد نانو آغاز شده است، تاکید کرد: هم اکنون محصولات نانویی ایران به 54 کشور دنیا صادر می شود. خوشبختانه شرکت های فعال ایرانی در عرصه نانو تاکنون فعالیت های موثری برای حضور در بازار های جهانی انجام داده اند هر چند هنوز در ابتدای راه هستیم اما با این وجود، جغرافیای صادرات ما جغرافیای گسترده ای است به طوری که محصولات نانویی ما اکنون به 54 کشور دنیا صادر می شود اما میزان صادرات یعنی 35 میلیون دلار برای محصولات مبتنی بر نانو در مقیاس جهانی، پذیرفتنی نیست و باید به چندین برابر مقدار فعلی افزایش پیدا کند، از این رو در نظر داریم همان طور که در تولید علم نانو به جایگاه چهارم دنیا دست یافتیم و توانستیم در مقطعی از زمان به رشد سالانه 100 درصدی برسیم، در زمینه اقتصاد نانو نیز این پیشرفت را تجربه کنیم.هرچند فرایند ورود به بازار های جهانی و این که ایران را در عرصه "های تک" به رسمیت بشناسند ومحصولات ما را باور کنند، فرایند زمان بری است و بایداعتماد سازی بیشتری انجام شود اما با این حال محصولات ما به کشور های پیشرفته ای مانندکره جنوبی، چین، استرالیا، مالزی، روسیه و حدود 12 کشور اروپایی و آمریکای لاتین و کشور های آفریقایی صادر می شودکه نشان می دهد چشم انداز خوبی را از این نظر در پیش داریم.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو همچنین به برخی فعالیت های انجام شده در حوزه صادرات محصولات نانویی اشاره کرد وافزود: هم اکنون درچین چند خط تولید انبوه راه اندازی کرده ایم و صادرات به چین تا پایان سال 2017 حدود 5,5 میلیون دلار بوده است و در 20 حوزه مختلف، از صادرات محصولات و فروش دانش فنی با چین همکاری می کنیم و کره جنوبی نیز خط تولید نانوالیاف خود را به ارزش 350 هزار دلار از ایران خریداری کرده است.

رشد100 درصدی ایران در اقتصاد نانو

وی با بیان این که ایران رشد 100 درصدی دراقتصاد نانو دارد، افزود: ازسال92که بیشترین توجه ما بر گسترش اقتصاد نانومتمرکز شده است، رشد100درصدی رادراقتصاد نانوتجربه کرده ایم به طوری که براساس جدید ترین آمارها در سال 95فروش شرکت های نانویی ایران حدود 700 میلیاردتومان برآورد شد که امیدواریم درسال 96 رقم اقتصادما به 1400میلیارد تومان برسد وسال های آتی نیز با همین شتاب، شاهد رشد فروش محصولات مبتنی بر فناوری نانو و توسعه اقتصاد نانو باشیم.

سرکار تصریح کرد: امروز قصد داریم نقش فناوری های نوین در توسعه صنعتی بنگاه های اقتصادی را پر رنگ تر کنیم، به همین منظور افزایش ظرفیت سنتز و تولید مواد اولیه نانو در دستور کار قرار گرفته است به طوری که هم اکنون بیش از 95 درصد این مواد، فناوری بومی دارد و برای برخی کاربردهای صنعتی به صورت انبوه تولید می شود.

بخش خصولتی گلوگاه اقتصاد دانش بنیان

دکتر سرکار با اشاره به این که بخش خصوصی در زمینه استفاده از فناوری نانو همکاری خوبی با شرکت های نانویی دارد،تصریح کرد: هم اکنون گلوگاه ما و گلوگاه اقتصاد کشور بخش های خصولتی هستند که چنان چه منافع شان ایجاب کنددولتی وگرنه خصوصی اندو متاسفانه بخش زیادی از اقتصاد کشور نیز دردست این هاست و عمده نگاهشان به خریدهای خارجی است و برای جذب فناوری داخلی از خود مقاومت نشان می دهند وهیچ حرف شنوی هم از دولت ندارند. در حالی که ما با دیگر بخش ها مشکل چندانی نداریم؛ دستگاه های دولتی از دولت حرف شنوی دارند بنابراین چنان چه با بخشنامه ودستورملزم به انجام کاری شوند، آن را انجام می دهند. بخش خصوصی هم اگرمنافعش دربه کار گیری یک فناوری باشدقطعا به دنبال آن خواهد رفت،بنابراین متاسفانه مشکل کنونی ما تنها با بخش های خصولتی است که دست رد به سینه فناوری داخلی می زنند در حالی که گلوگاه اقتصاد کشور و اقتصاد دانش بنیان به شمار می روند.

بودجه نانوی ایران؛کمتر از یک دهم نیاز

میزان سرمایه گذاری دولت درعرصه نانو، از جمله نکاتی است که همواره مورد نقد کارشناسان وصاحب نظران این حوزه بوده است، چرا که میزان سرمایه گذاری پایین دولتی در این بخش هیچ گاه متناسب باتوان و ظرفیت موجود دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان کشور نبوده است به طوری که به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، بودجه ای که از سوی دولت به حوزه فناوری نانو اختصاص پیدا می کند، کمتر ازیک دهم نیاز است وبه هیچ وجه با میزان سرمایه گذاری کشورهای دیگرقابل مقایسه نیست.

با بودجه فعلی نانو، دو سوم ظرفیت کشور بالفعل نمی شود

وی گفت: در حالی که انتظار داریم حجم سرمایه گذاری دولت در حوزه فناوری نانو سالانه حداقل 200میلیارد تومان باشد اما متاسفانه آن چه محقق می شود، بسیار کمتر از این و تنها یک دهم نیاز است و بدیهی است با این بودجه فعلی، حدوددو سوم توان ما بالفعل نمی شود و تنها می توانیم از یک سوم ظرفیت موجود استفاده کنیم. دکتر سرکار تصریح کرد: سال 96 بودجه ای حدود 60 میلیارد تومان به ستاد نانو اختصاص پیداکرد که تنها 55 درصد آن محقق شده و دولت قول داده است آن را جبران کند. به گفته وی، اقتصاد دانش بنیان فنداسیون اقتصاد مقاومتی است و اگر در این زمینه سرمایه گذاری شود، در آینده رشد چشمگیر اقتصادی خواهیم داشت اما متاسفانه هم اکنون بودجه ای که به حوزه فناوری نانو اختصاص داده می شود، هیچ تناسبی با فعالیت های این حوزه ندارد. طی مطالعه ای که درستاد نانو انجام شده است، شرکت های نانویی در سال 95حدود 700 میلیارد تومان فروش داشته اند و حدود 21میلیارد تومان نیز به دولت مالیات داده اند و این درآمدی است که علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم وغیر مستقیم ازسوی این شرکت ها؛ برای دولت ایجاد شده است ضمن آن که محصولات تولیدی این شرکت ها علاوه بر رفع نیازهای کشور؛ به خارج از کشور نیز صادر شده اند و از این نظر نه تنها از خروج ارز از کشور جلوگیری شده است؛ بلکه ارز آوری هم داشته اند. بنابراین وقتی تمامی این مسائل را کنار هم قرار دهیم، می بینیم بودجه ای که دولت به این بخش اختصاص می دهد هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است که سود آن به دولت باز می گردد اما متاسفانه مسئولان ما هنوز به این جمع بندی نرسیده اند که سرمایه گذاری در حوزه فناوری های پیشرفته بازدهی بسیار بالایی دارد.

سرکار اضافه کرد: در تمام دنیا، دولت هادر حوزه فناوری های پیشرفته سرمایه گذاری های کلانی انجام می دهند و زمانی که ماشین پیشرفت به حرکت درآید، بازدهی حاصل از آن نصیب دولت وکشورمی شود. سرمایه گذاری در بخش توسعه صنعتی وحمایت ازشرکت های دانش بنیان به منابع بیشتری نیازدارد. اکنون بحث اشتغال تخصصی و وجود متخصصان بیکار به معضلی برای کشور تبدیل شده است درحالی که سرمایه گذاری درعرصه "های تک"؛ مانند نانو می تواند بخش زیادی از این مشکل را برطرف کند. وی با بیان این که امروز سرما یه گذاری بخش خصوصی در حوزه نانو چندین برابر سرمایه گذاری دولت است، گفت: بخش خصوصی سالانه حدود 150 میلیارد تومان در حوزه نانو سرمایه گذاری می کندکه بسیار فراتر از بخش دولتی است و حدود سه برابر بخش دولتی برآورد می شود.

میزان بالای سرمایه گذاری دنیا

به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، اکنون میزان سرمایه گذاری ایران با سرمایه گذاری بخش دولتی درجهان به هیچ وجه قابل مقایسه نیست به طوری که میزان سرمایه گذاری دولتی در حوزه نانو حدود 15 میلیارد دلار است اماسرمایه گذاری ما در این حوزه از سوی دولت به 20 میلیون دلار هم نمی رسد و این یعنی هزار برابر کمتر ازسرمایه گذاری دنیا! با این حال ایران با وجود همه مشکلات ناشی از کمبود بودجه، شانه به شانه دنیا در حال حرکت است و این به دلیل وجود نیروی انسانی خوب و زیر ساخت هایی است که با وجود همه مشکلات در کشور ایجادشده است. وی با مرور میزان سرمایه گذاری کشور های پیشرفته در عرصه نانو افزود: آمریکا حدود دومیلیارد دلار، ژاپن یک میلیارد دلار، چین 1,2 میلیارد دلار، آلمان واتحادیه اروپاو انگلیس هم حدود 1.2 میلیارددلار وکره جنوبی 700 میلیون دلار در این حوزه سرمایه گذاری می کنند.

تلاش برای تصاحب سهم 2درصدی اقتصاد نانوی جهان

دکتر سرکار با اشاره به چشم انداز ترسیم شده درسند ده ساله دوم توسعه فناوری نانو و برنامه های آتی کشور در این حوزه می گوید: هم اکنون سهم ایران در اقتصاد نانوی جهان بسیار ناچیز است اما آن چه درسند ده ساله دوم توسعه فناوری نانو هدف گذاری شده است، افزایش میزان اقتصاد فناوری نانویی ما به 2درصد جهانی است. البته پیش از این، باتوجه به این که کشورمان یک درصد جمعیت جهان را دارد ما این سهم را یک درصد تعیین کرده بودیم اما مقام معظم رهبری طی دیداری که اعضای ستاد با ایشان داشتند، فرمودند با توجه به ظرفیت بالای کشور در این حوزه و وجود نیروهای مستعد، باید هدف گذاری کشور بر رسیدن به سهم 2 درصدی اقتصاد نانوی جهان باشد.

سهم 5,7 درصدی ایران درتولیدعلم نانوی جهان

وی با بیان این که اکنون ایران حدود 5,7 درصد تولید علم نانوی جهان را در اختیار دارد، تصریح کرد: طبیعتا با این جایگاه، دست یابی به سهم 2درصدی اقتصاد نانوی جهان نیز ممکن است اما لازمه اش این است که حمایت ها و میزان سرمایه گذاری ها افزایش یابد.

جعبه جادویی نداریم!

سرکار اظهار کرد: امروز میزان سرمایه گذاری ایران در حوزه نانو یک هزارم دنیاست، سرمایه گذاری 20میلیون دلاری ایران در مقایسه با سرمایه گذاری حدود 20 میلیارد دلاری جهان یعنی یک هزارم و این فاجعه است. ما هم جعبه جادویی نداریم که بخواهیم با این سرمایه گذاری اندک 2درصد میزان اقتصاد نانوی جهان را داشته باشیم در حالی که سرمایه گذاری ما به دو هزارم دنیا هم نمی رسد.