ابتدا جوامع غربی در ساختار فعالیتهای اقتصادی خود از الگوی همکاری و هماهنگی پیروی می‌کردند. این قالب حقوقی هم‌اکنون بر بسیاری از فعالیتهای اقتصادی احاطه پیدا کرده و از این نظر در بسیاری از کشورها از جمله ایران، الگوهای زندگی اجتماعی و اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. در نتیجه شرکت یا بنگاه اقتصادی، نهادی اقتصادی-علمی است و چنان در اقتصاد و فرهنگ اجتماعی ما رسوخ کرده است که هرگونه تغییری در حدود و ثغور فعالیت شرکت یا بنگاه اقتصادی به‌معنای تغییر بنیادی در ساختار اجتماع فعلی است. ازجهتی نیز پیشرفت تکنولوژی مستلزم آن بود تا ثروت در ساختارهای بزرگ گرد هم آید؛ درعین‌حال نیازمند یک نظام مالکیت خصوصی نیز بود تا این ثروت قابلیت نقل و انتقال سریع را داشته باشد. به‌وجودآمدن شکل مدرنی از شرکت یعنی بازار بورس اجازه تحقق هر دو هدف را داده است. در این مقاله با حقوق بورس و ساختار سازمانی آن آشنا می‌شوید.
ساختار بازار اوراق بهادار
طبق مواد 2 تا 19 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب آذر 1384) ساختار بازار اوراق بهادار می‌تواند به شرح زیر طبقه‌بندی شود:
- شورای عالی بورس و اوراق بهادار؛
- سازمان بورس و اوراق بهادار؛
- بورس اوراق بهادار (بورس)؛
- هیئت داوری.
شورای عالی بورس
«شورای عالی بورس» تصویب سیاست‌های کلان بازار را برعهده دارد و اهم وظایف آن اتخاذ تدابیر جهت ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار، صدور مجوز فعالیت بورس‌ها و… است.
سازمان بورس و اوراق بهادار
«سازمان بورس و اوراق بهادار» مؤسسه عمومی غیردولتی و دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل است. هیئت‌مدیره‌ی سازمان متشکل از پنج عضو است که مهم‌ترین وظایفشان عبارت‌اند از تهیه‌ی آیین‌نامه‌های لازم برای اجرای قانون، تدوین دستورالعمل‌های اجرایی، تصویب اساس‌نامه بورس‌ها و… .
بورس اوراق بهادار
«بورس اوراق بهادار» بازاری متشکل و خودانتظام است که در آن اوراق بهادار توسط کارگزاران دادوستد می‌شود. بورس در قالب شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شود و به اجرای سیاست‌های کلی تعیین‌شده توسط شورای عالی و سازمان بورس و اوراق بهادار می‌پردازد. پذیرش اوراق بهادار در بورس طبق دستورالعملی است که به پیشنهاد هر بورس و به‌تصویب سازمان می‌رسد.
هیئت داوری
«هیئت داوری» مرجع حل اختلافات بین کارگزاران بورس، بازارگردانان و سایر اشخاص ذیربط ناشی از فعالیت حرفه‌ای آنهاست.
بورس‌های اوراق بهادار، به‌عنوان محل معامله‌ی اوراق بهادار، همه‌روزه شاهد خریدوفروش خرد و کلان سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار از قبیل اوراق مشارکت، اوراق حق تقدم و اوراق مشتقه است. بورس ها نیز محل معاملات برخی از انواع کالاها هستند؛ به‌گونه‌ای که قیمت جهانی بسیاری از کالاهای مهم از قبیل فلزات صنعتی، فلزات گران‌بها، نفت، محصولات پتروشیمی، گندم، شکر و… از طریق معاملات بورسی تعیین می‌شود.
به‌دلیل ویژگی‌های خاص این بورس‌ها، معاملاتی که در آن صورت می‌گیرد، از چهارچوب‌ها و قواعد خاصی پیروی می‌کند که بر همین اساس می‌توان گفت که نظام حقوقی خاصی بر این بازار حاکم است؛ لذا می‌توان مجموعه این اصول و قواعد را در چهارچوب شاخه‌ای از حقوق با عنوان «حقوق بورس» بررسی کرد. بر همین اساس می‌توان به‌صورت خلاصه حقوق بورس را مجموعه‌ی قواعد و مقررات حاکم بر ساختار و معاملات بورس‌ها، یعنی بازارهای متشکل و همچنین شیوه‌ی رسیدگی به تخلفات، اختلافات و جرایم بورسی تعریف کرد.
شرکت بورس
در شرکت بورس که به‌صورت سهامی عام است، اعضا صرفاً سهامداران بورس محسوب می‌شوند و حق معامله در بورس مذکور جدا از مالکیت سهام بورس درنظر گرفته می‌شود. در ابتدا، به اعضای سازمان سهام مشخصی تحویل داده می‌شود و این افراد صاحبان قانونی سازمان تلقی می‌شود. سپس سازمان مزبور از طریق بخش خصوصی و به‌ویژه از طریق سرمایه‌گذاران خارج از سازمان اقدام‌به افزایش سرمایه می‌کند.
مقررات شرکت بورس
مقررات گوناگونی بر شرکت بورس در ایران حاکمیت دارند و مسئولیت‌های حقوقی شرکت در قبال اشخاص ثالث را مشخص می‌کنند، از جمله: مقررات قانونی مصوب مجلس شورای اسلامی، مصوبات شورای بورس، مصوبات سازمان بورس، قانون مدنی و مقررات عمومی دیگر.
تعدد قوانین حاکم دو نتیجه در پی دارد:
- مفهوم تشکل خودانتظام تحقق پیدا نمی‌کند؛
- مسئولیت شرکت بورس اوراق بهادار و اختیارات آن مبهم و تعریف‌نشده باقی می‌ماند و شرکت بورس نمی‌تواند نسبت‌به تعیین حدومرزهای مسئولیت‌های خود در قبال اشخاص ثالث اعم از خریدار و فروشنده و کارگزاران آنها اقدام کند.
این درحالی است که با تعریف و تبیین مفهوم تشکل خود انتظام و تفویض وضع مقررات تصویب‌شدنی توسط سازمان به‌وسیله‌ی شرکت بورس، مسئولیت‌های شرکت بورس روشن خواهد شد، حدود تعامل شرکت بورس با سازمان بورس مشخص خواهد شد و دادگاه‌ها از مقررات بورس و حدود اختیارات و صلاحیت شرکت بورس تصور بهتری پیدا خواهند کرد.
در ساختار مالکیتی شرکت بورس مالکیت از آن اشخاص حقوقی یا حقیقی غیرعضو است. اعضا می‌توانند عضویت خود را به سهامداری شرکت بورس تبدیل کنند یا حقوق خود را به اشخاص غیرعضو بفروشند. در اغلب بورس‌ها اعضای آن مالکیت سهام خود را در شرکت حفظ کرده‌اند. همچنین قانون‌گذار در ماده‌ی 54 قانون بازار سرمایه سهامداران را محدود می‌کند. به‌طور مثال حداکثر سهام قابل‌خرید برای اشخاص در بورس جمهوری اسلامی ایران 5٫2 درصد تعیین شده است.
شرکت بورس اوراق بهادار یک شرکت خصوصی با انحصار طبیعی به‌معنای انحصاری در مفهوم عامیانه است. در این شرکت روابطی ازجمله: رابطه‌ی شرکت بورس و سازمان بورس، روابط شرکت بورس و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، روابط با کارگزاران خریدار و فروشنده، روابط قراردادی شرکت بورس با اشخاص ثالث و روابط قانونی شرکت بورس با نهادهای دیگر، نظیر اداره‌ی مالیات، سازمان حمایت از سرمایه‌گذار خارجی و… جریان دارد.
این مجموعه صوتی پرطرفدار را از دست ندهید
مانند یک حقوق‌دان قراردادی حرفه‌ای تنظیم کنید
16000تومان
8000تومان
