در سفر به شهر محلات علاوه بر دیدن مناظر طبیعی زیبا می توان با دیدار از بناهای تاریخی به جا مانده، با گذشتگان این سرزمین دیداری تازه کرد. یکی از این بناهای باستانی به جا مانده در محلات، آتشکده آتشکوه است. این آتشکده در 12 کلیومتری غرب دلیجان قرار دارد و در نزدیکی روستای آتشکوه نیمور، واقع در استان مرکزی قرار دارد. آتشکده آتشکوه یکی از بزرگ ترین بقایای باستانی به جا مانده در استان مرکزی است. شهر محلات با توجه به عظمت قابل تصور آتشکده آتشکوه، پذیرای یکی از برترین آتشکده های زرتشتیان زمان خود در جهان بوده است. قدمت این آتشکده به دوره ساسانیان باز می گردد و مورد مطالعه دقیق کارشناسان خارجی مانند آندره گودا قرار گرفته است. آتشکده آتشکوه محلات، بعد از بررسی های فراوان در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و به شماره 311 ثبت گردید. این مقاله درباره تاریخچه آتشکده آتشکوه و معماری آتشکده آتشکوه است.
محلات دیدنی و آتشکده آتشکوه
این مقاله درباره تاریخچه آتشکده آتشکوه و معماری آتشکده آتشکوه است. شهر محلات که با چشمه های آب گرم خود شهره است و سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند یکی از مهم ترین بناهای باستانی مربوط به دوره ساسانی را نیز در خود جای داده است. آتشکده آتشکوه که در 5 کیلومتری جاده نیمور به محلات قرار دارد و بسیار به نیمور نزدیک است. این بنا که متاسفانه در حال تخریب است در یک منطقه سرسبز واقع است و بنای چهار طاقی آن با ستون های سنگی و استوانه ای فوق العاده دیدنی است. اتاق های سر پوشیده داخل آتشکده، محل بر افروختن آتش مقدس زرتشتیان بوده و تا قرن چهارم هجری رونق داشته و برقرار بوده است. ابن فقیه همدانی آتشکده آتشکوه را بنایی برابر با معبد آناهیتا کنگاور و ایوان کسری می داند. در دهه 1310 که هوتوم شیندار و آندره گودار روی بنای آتشکوه محلات مشغول کار بودند فرضیه هایی ارائه دادند. گودر از همان بررسی های اولیه به این نتیجه می رسد که با یک آتشگاه طرف است. نقشه ای با تصورات ذهنی خود می کشد شامل دیوارهای محاطی و دهلیزهای داخل آن اما پس از چندی با توجه به اکتشافات جدید تمام آن نقشه ها را رد می کند و ادعا می نماید بنای آتشکوه، یک بنا جهت راه یابی است. از نظر گدار ترکیب این اثر باستانی بسیار عجیب است چرا که وحود یک شبستان بسیار بزرگ گنبد دار باز برایش توجیه پذیر نبوده است. گنبدی که پایه هایش بر ستون های پنهان در دیوار استوار است. این آتشکده رو به ویرانی همان طور که گفته شد در 5 کیلومتری مسیر نیمور به دلیجان قرار دارد. راهی که به سوی معادن سنگ آتشکوه می رود. فاصله این مکان با محلات تنها 13 کیلومتر است. با گذر 5 دقیقه از کمربندی دلیجان به سمت غرب می توان تابلو کوچکی را رویت نمود که نشان دهنده وجود آتشکده است. آتشکوه به دلیل قرار داشتن روی تپه ای کم ارتفاع از دور نیز نمایان است ولی برای دیدن آتشگاه باید از سمت جنوب غربی روستا از جاده ای خاکی عبور کرد تا از میان مزارع زیبای گندم ستون های بلند آتشگاه را دید. روستای آتشکوه کمتر از 10 خانوار جمعیت دارد. در کنار آتشکده، درخت چناری با قدمت بسیار نیز با صلابت و ارتفاع زیاد ایستاده است. آتشکده که وسعتی برابر با 600 متر مربع دارد در کنار رودخانه ای به نام آتشکوه بنا شده است. ارتفاع بنا 40 متر و 28 سانتی متر و پهنای آن در قسمت غربی 25 متر است. بخش شرقی پهنای بیشتری دارد و مقدار آن به 60 متر و 12 سانتی متر می رسد. دو تالار شرقی و غربی و یک راهرو، سه قسمت اصلی تشکیل دهنده این بنا است. تالار شرقی که به نظر تالار اصلی باید باشد محل قرار گرفتن آتشدان و محلی برای نیایش بوده است که خود شامل یک تالار مربع شکل با اضلاع 12 متر و 60 سانتی متر است. چهار ستون شش متری که از سنگ و ساروج شناخته شده است نگهدارنده ای مستحکم برای طاق این تالار هستند. گنبد و طاق این بنا را بر گرده استوار خود تحمل می کنند. تالار اصلی با راهرویی به طول 10 متر و 30 سانتی متر به تالار غربی وصل می شود. دیوارهای ساخته شده از سنگ و ساروج، دیوارهای شمالی و جنوبی این تالار را تشکیل می دهند که 1 متر و 40 سانتی متر عرض و 5 متر و 60 سانتی متر پهنا دارند. دو ستون به قطر 3 متر و 40 سانت و 4 متر و 40 سانت در دو طرف ورودی اصلی سر پا ایستاده اند و با ایجاد یک نیم دایره برج دیده بانی را تشکیل داده اند. در اطراف این دو ستون که ستون های اصلی هستند دو ستون دیگر به طول 2 متر و 30 سانت و 2 متر 20 سانت وجود دارند. چهار ستون نیز در بخش غربی وجود دارند که به احتمال قوی این ورودی ها دارای سقف و طاق و سر در بوده اند. راهرو اصلی تالار مربع شکل، واقع در بخش شرقی آتشکده به تالار غربی مستطیل شکل منتهی می شود. راهرویی که 7 متر طول دارد و 2 متر و هشتاد سانت عرض آن است. با تاسف فراوان به دلیل مرمت های غیر کارشناسان و استفاده از ساروج نامناسب بافت برخی ستون ها از بین رفته است و اصالت بنا با بند کشی های سیمانیتخریب شده است اما با همه این اتفاقات، سفر به محلات و ایستادن در کنار ستون هایی با عظمت و ارتفاع 6 متر خالی از شکوه و لطف نیست. این مقاله درباره معماری آتشکده آتشکوه و تاریخچه آتشکده آتشکوه است.
