نقد فیلم The Handmaiden: پس از دیدن بسوزان

پیش از هر چیز، بگذارید نگاهی به موفقیتهای بین‌المللی فیلم «کنیز» The Handmaiden یعنی آخرین ساخته پارک چان ووک Park Chan-wook بیندازیم. نمایش فیلم در جشنواره فیلم کن با استقبال گرم منتقدان مواجه شد و پس از آن، در فصل جوایز موفق شد در بسیاری از جشنواره‌های مهم آمریکا و انجمن‌های ایالتی جوایز مختلفی را درو کند. علاوه بر جایزه‌های جانبی مانند بهترین فیلم‌برداری و بازیگری و…، «کنیز» The Handmaiden بارها جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را در جشنواره‌های متعددی ازجمله انجمن منتقدان واشنگتن، انجمن منتقدان تورنتو کانادا، انجمن منتقدان سان‌فرانسیسکو، انجمن آنلاین منتقدان نیویورک، انجمن منتقدان لس‌آنجلس، دالاس، شیکاگو، بوستون و… دریافت کرده است و در آخرین افتخار این فیلم موفق به دریافت جایزه بفتا 2018 برای بهترین فیلم به زبانی غیر از انگلیسی گردید و «فروشنده» فرهادی رو از سر راه برداشت. همه این جوایز و افتخارات احتمالاً هر تماشاگری را کنجکاو تماشای فیلم می‌کند و کنجکاوتر هم می‌شود اگر بداند که فیلم‌خوره‌ها در IMDb آی.ام.دی.بی 8٫2 از 10 به فیلم نمره داده‌اند و امتیاز آن در متاکریتیک هم 84 از 100 است؛ اما کنجکاوی ترانگیزترین نکته درباره فیلم «کنیز»، برای تماشاگر حرفه‌ای سینما کارگردان آن و کارنامه فیلم‌سازی‌اش است. هرکسی که اولد‌بوی (Oldboy (2003 را دیده باشد، احتمالاً با شنیدن نام پارک چان ووک، روزشماری می کند تا «اولدبوی» دیگری را ببیند.
تجربه این انتظار برای تماشای «کنیز»، توقع از چان ووک و از طرف دیگر ‌مواجهه با فیلم و تماشایش، بسیار یادآور «هشت نفرتانگیز» تارانتینو است. «هشت نفرتانگیز» هم به شکلی مشابه پس از هیاهوی بسیار بالاخره به نمایش درآمد. شروع فیلم با موسیقی درخشان موریکونه، تیتراژی که ادای دینی به «دکتر ژیواگو» لین فقید بود و پانزده دقیقه آغازین فیلم، تماشاگر را میخکوب کرد اما در ادامه هرچه جلوتر رفت، نفرت‌انگیزتر و معمولی‌تر شد. انگار نه انگار که تارانتینو و خلاقیتی که تماشاگر در او سراغ دارد پشت دوربین ایستاده است.
فیلم «کنیز» هم درست روندی مانند «هشت نفرتانگیز» تارانتینو دارد. شروعی میخکوب کننده و در ادامه آن، خرده داستان‌هایی که با پرداخت ویژه و خلاقه‌ای که از چان ووک می‌شناسیم پیوند خورده است و نوید تماشای تریلر روانکاوانه جذابی را می‌دهد؛ اما هرچه جلوتر می‌رود، مانند آدامسی کهنه بیشتر کش می‌آید و چسبده و بی‌مزه تر می‌شود!
با مقایسه‌ای گذرا میان نمونه‌های خوب و مرعوب‌کننده‌ای از تریلرهای روانکاوانه/جنسی سال‌های اخیر مانند «نقشه ستارگان» Maps to the Stars دیوید کراننبرگ و یا «دختر فراری»Gone Girl دیوید فینچر، به‌راحتی می‌توان پی برد که «کنیز» تا چه اندازه سطحی نگرانه، دم‌دستی و اخته است.
به‌خصوص در موضع جنسیتی که اتخاذ می‌کند و در نمایش نوعی از فمینیسم افراط‌گرایانه و جهانی که در آن مردها همه آدم بد داستان هستند و زن‌ها لطیف و رؤیایی و البته بازیچه مردان. موضع فمنیستی «کنیز» درست چنین کیفیت نازلی دارد و مثلاً با آثار زن‌سالارانه تهمینه میلانی قابل‌مقایسه است. جهان مطلق و سیاه‌وسفیدی که بر مظلومیت زنان و خوی وحشی مردان تمرکز می‌کند و به برای آنکه جدی گرفته شود و روشنفکرانه هم به نظر بیاید، دست به هرزه‌نگاری می‌زند.
نمایش عریان روابط، بی‌آنکه لزومی داشته باشد و یا بر مسیر داستان و درک مخاطب از فیلم کوچک‌ترین تأثیری داشته بگذارد، تنها زمان فیلم را پر می‌کند و چشم‌چرانی و هوس تماشاگر را تحریک تا کمی دوست‌داشتنی‌تر جلوه کند. فیلم‌های ساختارشکنی مانند «آبی گرم‌ترین رنگ است» blue is warmest color عبدالطیف کشیش و حتی «عشق» Love گاسپار نویه که به نمایش بی‌پرده و بی‌واسطه‌ای از روابط انسانی چنگ می‌زنند و باوجودی که بسیار گستاخانه‌تر از «کنیز»اند، مانند این فیلم مستهجن نیستند. نمایش وجوه جنسیتی در فیلم‌های یادشده متناسب با منطق فیلم و هدف آن تصویر شده‌اند و در فهم تماشاگر از فیلم مهم‌اند اما «کنیز» تنها در جهت‌نمایشی تصنعی و سانتی‌مانتال از عواطف عاطفی زنان از این وجوه سود می‌برد.
بزرگ‌ترین و جدی‌ترین ضعف فیلم اما نه در ادعاهای بزرگ‌تر از دهان و فاز روشنفکرانه و مد روزش در حمایت از فمینیسم که در روایت و فیلم‌نامه آبکی آن است. بگذارید برگردیم به «هشت نفرت‌انگیز»؛ تصورش را بکنید اگر آن پیچ الکن داستانی در اواسط فیلم اتفاق نمی‌افتاد تا تارانتینو مجبور نباشد به خاطر سوراخ‌های داستان و سکته‌های روایتش با صدایش وارد فیلم شود و پس از آن اتفاقات چند ساعت قبل از آغاز فیلم و ورود تبهکاران به خانه و تصرف آن را نمایش دهد و اگر به‌جای آن با روایتی خطی و مستقیم و کمتر حراف ماجرا را با روند طبیعی‌اش نشان می‌داد، چقدر تعلیق فیلم بیشتر می‌شد و نتیجه‌اش گیراتر و هیجان‌انگیزتر از آب درمیامد. گره‌های دراماتیک بی‌منطق این‌چنینی به همین شکل در پیش‌خدمت هم وجود دارد و نحوه روایت فیلم و سیر نمایش حوادث و لو دادن اطلاعات به تماشاگر درست مانند آنچه درباره «هشت نفرتانگیز» گفته شد، بی‌خودی است و نه‌تنها به غافلگیری مخاطب کمکی نمی‌کند که او را خسته و دل‌زده از تماشا مجدد نماها و رویدادهایی می‌کند که یک‌بار پیش‌تر دیده و تماشای مجدد آن چیزی بر دانسته‌هایش به آن شکل اضافه نمی‌کند.

همان‌قدر که «هشت نفرتانگیز» در دیالوگ‌نویسی و وراجی شخصیت‌ها الکی حراف و بی‌مزه است، فیلم «کنیز» هم به شکلی دیگر و ازنظر بصری و نمایش رویدادها و پس‌وپیش و پشت پرده آن‌ها پرحرف و اضافه گوست. داستان دوم که چیزی نزدیک به یک‌سوم فیلم را به خود اختصاص می‌دهد، در پانزده دقیقه قابل شکل‌گیری بود بی‌آنکه چیزی از دست برود. شیفتگی بیش‌ازاندازه کارگردان به فیلم و دستمایه‌اش و عشق‌بازی زیاده از حد او با هر پلان و با هر رویداد باعث شده تا تماشاگر خیلی زودتر از آنچه که او گمان می‌برد دستش را بخواند و سر از ماجرا دربیاورد. مقایسه‌اش کنید با تریلری مانند گان گرل که باپیچه‌ای داستانی غافلگیرکننده و به‌جایش تماشاگر را هرلحظه بیش‌ازپیش مسحور جهان خود می‌کند.
فیلم «کنیز» احتمالاً می‌تواند یکی از بدترین فیلم‌های مطرح‌شده و بی‌جهت تحویل گرفته‌شده سال 2016 باشد. هرچند که لجاجت میان کارگردان و دولت کره جنوبی به شکلی باعث شد تا کره،«کنیز»را به‌عنوان نماینده‌اش به اسکار معرفی نکند، اما اگر تمشک طلایی، بخش بدترین فیلم خارجی زبان هم داشت این فیلم می‌توانست از گزینه‌های اصلی دریافت آن باشد.
در کنار همه این نقطه‌ضعف‌ها، فیلم‌برداری و نورپردازی فیلم خیره‌کننده است. سکانسی در نیمه پایانی فیلم هست که دختر ارباب و خدمتکارش از خانه فرار کرده‌اند و در مزارع سرسبز می‌دوند. نور گرم، صمیمی و خیال‌انگیز خورشید بر چهره‌شان منعکس می‌شود و آن‌ها از ته دل می‌خندند. این از معدود سکانس‌های خوب و ویژه ایست (بیشتر به واسطه فیلم‌برداری و نورپردازی خیره‌کننده) که می‌تواند تجربه سخت و طاقت‌فرسای تماشای فیلم را کمی تلطیف کند شاید که خاطره خوبی که با پارک چان ووک و «اولد‌بوی»اش داریم، از ذهن‌ نرود.

کپی برداری و نقل این مطلب به هر شکل از جمله برای همه نشریه‌ها، وبلاگ‌ها و سایت های اینترنتی بدون ذکر دقیق کلمات “منبع: بلاگ نماوا” ممنوع است و شامل پیگرد قضایی می شود.