ماهنامه نزدیک - ثمانه اکوان: جوایز ادبی مهم دنیا، به دلیل استمرار و نیز معیارهای مشخص انتخاب شده‌اند و تقدیر از آثار و نویسندگان هرکدام به این دلیل که سلایق خاصی را بی‌توجه به فرامتن‌های سیاسی - تبلیغاتی و... پوشش می‌دهند، جایگاهی تثبیت شده یافته‌اند؛ و به این دلیل هم برنده شدن اثر یا نویسنده‌ای در آنها می‌تواند در حکم اعتبار و افتخاری بزرگ برای آنان محسوب شود و به عبارت بهتر برنده را در مدت زمانی کوتاه بدل به یک برند در حرفه‌اش کند...
ارزش نقدی برخی جوایز ادبی آنچنان قابل توجه است که مابقی عمر نویسنده را تضمین می‌کند و این خود می‌تواند مرهمی بر دغدغه‌های فکری نویسنده شده و او را در خلق دیگر آثار برجسته و ماندگار کمک کند. اما همه چیز این جوایز در مبلغ جوایز نقدی خلاصه نمی‌شود. در واقع فارغ از جایزه نقدی بیشترین سود برخی جوایز از مطرح شدن نام نویسندگان به واسطه این جایزه‌ها و به تبع آن فروش بیشتر آثار و بالا رفتن میزان ترجمه آثار به نویسندگان می‌رسد.
مطلبی که در پی می‌آید، نگاهی دارد به برخی از مطرح‌ترین جایزه‌های بین‌المللی کتاب و ادبیات...
نوبل ادبیات
تاسیس: 1910
کشور: سوئد
دایره انتخاب: بین المللی
معیار انتخاب: مجموع کارهای نویسنده ای که بیشترین نزدیکی را به تعریف بنیاد نوبل از کار ایده آل دارد. در واقع این جایزه نه به یک اثر، بلکه به یک عمر تلاش نویسنده اعطا می شود.
جایزه: مدال طلا، دیپلم افتخار از سوی پادشاه سوئد و مقداری پول که بستگی به میزان درآمد بنیاد نوبل در سال گذشته اش دارد.
محور انتقادات: تعریف کار ایده آل از سوی این بنیاد تعریف مشخص و دقیقی نیست. به شدت سیاسی است و مانند نوبل صلح بر اساس تفکرات و جهت گیری های نویسنده و نه کیفیت آثار او، برنده را انتخاب مین کنند. بیشتر بر روی کارهایی تمرکز دارد که به زبان انگلیسی نوشته و یا اصولا در کشورهای غربی بالاخص حوزه اسکاندیناوی منتشر شده اند. یکی دیگر از انتقادات به این جایزه آن است که تعدادی از نویسندگان سرشناس که آثار آنان با اقبال مردم و منتقدان مواجه شده اند، هرگز این جایزه را دریافت نکردند.
جنجالی ترین برندگان جایزه: «وینستون چرچیل» سیاستمدار بریتانیایی به خاطر نوشته هایش به ویژه «جنگ جهانی دوم» در سال 1953 برنده این جایزه شد.
«اورهان پوهاک» نویسنده ترک که گفته می شود به خاطر موضع گیری سیاسی ضد حکومتی اش این جایزه را دریافت کرده است.
«باب دیلان» آهنگساز آمریکایی که اعطای جایزه به او بحث های زیادی را به وجود آورد. او مدت ها از دریافت جایزه خودداری کرد.
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: آناتول فرانس، رومن رولان، ویلیام باتلر ییتز، جورج برنارد شاو، توماس مان، یوجین اونیل، تی اس الیوت، ویلیام فالکنر، برتلند راسل، ارنست همینگوی، آلبر کامو، جان اشتاین بک، ژان پل سارتر، میخائیل شولوخوف، ساموئل بکت، پابلو ترودا، هاینریش بل، سال بلو، گابریل گارسیا مارکز، نجیب محفوظ، ژوزه ساراماگو، گونتر گراس، هارولد پینتر، اورهان پاتوک، دوریس لسینگ، هرتا مولر، آلیس مونرو، کازوئو ایشی گورو
میزان اهمیت جایزه : جایزه نوبل مهم ترین جایزه ادبی در سراسر دنیاست.
جایزه بوکر (من بوکر)
تاسیس: 1986
کشور: انگلستان
دایره انتخاب: در ابتدا بریتانیا و از سال 2005 بین المللی
معیار انتخاب: تا سال 2015 این جایزه هر ساله به یک رمان انگلیسی زبان که در بریتانیا چاپ شده بود اعطا می شد اما از آن سال با تغییر قوانینی که صورت گرفت، تمام آثاری را که به زبان انگلیسی چاپ می شود شامل می شود. همچنین به آثار دیگر کشورها که به زبان انگلیسی ترجمه شده باشد، جایزه تعلق می گیرد که در صورت برنده شدن، جایزه نقدی بین نویسنده و مترجم تقسیم می شود.
جایزه: 50 هزار پوند
محور انتقادات: هیئت تعیین کننده نامزدهای این جایزه معمولا به فساد متهم می شوند. داشتن نگاه امپریالیستی و یا نفوذ بیش از حد نویسندگان و داوران آمریکایی در این جایزه در سال های اخیر از دیگر مواردی هستند که جنجال های زیادی را در این خصوص به پا کرده اند.
جنجالی ترین برندگان جایزه: سلمان رشدی
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: کازوئو ایشی گورو، مارگارت اتوود
میزان اهمیت جایزه: رکورد بالاترین میزان جایزه نقدی ادبی جهان از سال 2002 متعلق به این جایزه است.
دیگر جوایز بوکر: بوکر علاوه بر جایزه اصلی، بخش های دیگری از جمله بوکر روسی، بوکر عربی و بوکر آسیایی نیز دارد. گفتنی است بوکر عربی با همکاری امارات متحده عربی راه اندازی شده است. در بخش بوکر آسیایی از ایران کتاب «زوال کلنل» نوشته محمود دولت آبادی یک بار کاندید این جایزه شده است.
جایزه گوته
تاسیس: 1927
کشور: آلمان
دایره انتخاب: ادبیات به زبان آلمانی
معیار انتخاب: جایزه عموما به نویسندگان ادبیات آلمانی اعطا می شود ولی چندین بار به افرادی که آثار خلاقانه در زمینه های علمی داشته اند تعلق گرفته است. این جایزه تا سال 1955 به صورت سالانه اعطا می شد و بعد از آن به صورت سه سالانه برگزار می شود.
جایزه: مدال گوته
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: زیگموند فروید، توماس مان، اینگمار برگمان، هرمان هسه
جایزه هانس کریستین اندرسن
تاسیس: 1956
کشور: دانمارک
معیار انتخاب: این جایزه در واقع دو مقام ادبی متفاوت دارد. اولین جایزه به افرادی که خدماتی طولانی در زمینه کتاب کودکان از جمله طراحی، نویسندگی و ترجمه ادبیات کودکان داشته اند اهدا می شود و جایزه دوم که «جایزه ادبی هانس کریستین اندرسن» نامیده می شود از سال 2010 به راه افتاده و جایزه ای است که هر دو سال یک بار به بهترین نویسنده ادبی که آثاری شبیه آثار هانس کریستین اندرسن بنویسد ارائه می شود.
جایزه: در بخش اول نشان هانس کریستین اندرسون، مدال طلایی با ضرب چهره اندرسون و در بخش دوم 500 هزار کرون (حدود 90 هزار دلار) و یک مجسمه برنزی
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: هاروکی موراکامی، پائولو کوئلیو، ایزابل آلنده و جی کی رولینگ از برندگان این جایزه هستند. در سال 2014 این جایزه به سلمان رشدی تعلق گرفت.
در بخش اول این جایزه (بخش کودکان) از ایران، هوشنگ مرادی کرمانی برای این جایزه در سال 1992 نامزد شد و در سال 1974 نیز تصویرگر کتاب کودکان، فرشید متقالی برنده این جایزه شد.
میزان اهمیت جایزه: بخش اول این جایزه که مربوط به کودکان است به نوبل ادبیات کودکان معروف است و یکی از مهم ترین جوایز ادبی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در تمام دنیا به حساب می آید. این جایزه توسط ملکه دانمارک به برندگان اهدا می شود.
جایزه فرانتس کافکا
تاسیس: 2001
کشور: جمهوری چک
دایره انتخاب: بین المللی
معیار انتخاب: ویژگی انسانی داشتن و ارتباط اثر با ترویج تحمل و مدارای فرهنگی، ملی، زبانی و مذهبی، شخصیت وجودی و داشتن کاراکتری که فراتر از زمان باشد و توانایی اثر در نشان دادن و شهادت تاریخی دادن در مورد زمانه ای که در آن زندگی می کنیم.
جایزه: 10 هزار دلار آمریکا، دیپلم افتخار و تندیس برنزی
محور انتقادات: توجه بیشتر به کشور چک و همچنین آثار فرانسوی زبان.
جنجالی ترین برندگان جایزه: هاروکی موراکامی
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: پیتر هانتکه، ایوان کلیما، فیلیپ رات، مارگارت آتوود
میزان اهمیت جایزه: به دلیل این که در دو سال مختلف (2004 و 2005) برندگان جایزه فرانتس کافکا توانستند جایزه ادبی نوبل را نیز از آن خود کنند، این جایزه و معیار انتخاب های آن به یکی از مهم ترین رویدادهای ادبی قبل از نوبل تبدیل شد.
جایزه پولیتزر
تاسیس: 1917
کشور: آمریکا
دایره انتخاب: آمریکا
معیار انتخاب: آثار برتر در زمینه روزنامه نگاری مطبوعاتی، روزنامه نگاری آنلاین، ادبیات و تولید موسیقی که در 21 بخش متفاوت به صورت سالانه به برندگان اهدا می شود.
جایزه: در بخش روزنامه نگاری مدال طلا و در باقی بخش ها 15 هزار دلار نقد .
محور انتقادات: دو هیئت ژوری و هیئت جایزه پولیتزر به انتخاب آثار می پردازند. برای سال های متوالی اختلافات بین این دو هیئت باعث می شد هیئت ژوری کتاب ها و نویسندگانی را برای دریافت جایزه به هیئت جایزه معرفی کند، اما هیئت جایزه بدون توجه به آنها، کتاب و نویسنده جدیدی را برای دریافت جایزه در نظر بگیرد. این مسئله باعث به وجود آمدن جنجال های زیادی در این خصوص شده است.
جنجالی ترین برندگان جایزه: در سال 1941 «ارنست همینگوی» توسط هیئت ژوری انتخاب شد اما با دخالت ریاست دانشگاه کلمبیا با این توضیح که ممکن است بین محتوای جنسی رمان و این دانشگاه ارتباطی وجود داشته باشد، هیئت جایزه پولیتزر این تصمیم را رد کرد و در آن سال جایزه ای اعطا نشد.
در سال 1974 توماس پینچن توسط هیئت ژوری بخش داستانی انتخاب شد ولی باز هم هیئت جایزه پولیتزر این تصمیم را رد کرد و در آن سال هیچ جایزه ای اعطا نشد. کتاب «ریشه ها» نوشته الکس هیلی بعد از دریافت جایزه ویژه پولیتزر به اتهام کپی برداری از دو کتاب در دادگاه مورد بررسی قرار گرفت که در یکی از این پرونده ها تبرئه شد ولی اتهام کپی کردن قسمت هایی از کتاب «کورلندر» به اثبات رسید و هیلی ملزم به پرداخت جریمه 650 هزار دلاری شد. هیلی این اتفاقات را دسیسه چینی علیه خود به خاطر روایت موفقیت آمیز ظلم های تاریخی به سیاهان برشمرد.
تنها برنده ایرانی این جایزه، جهانگیر رزمی است که عکس های او از صحنه اعدام های دسته جمعی مخالفان جمهوری اسلامی در کردستان 1358 باعث شد تا وی موفق به دریافت این جایزه شود. رزمی پس از 27 سال سکوت در 2006 اعلام کرد که عکس های مشهور اعدام در کردستان را او گرفته است. بیش از این، وی تنها برنده ناشناس در تاریخ این جایزه به شمار می رفت.
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را در بخش داستانی دریافت کرده اند: مارگارت میچل (برباد رفته)، جان اشتاین بک (خوشه های خشم)، ارنست همینگوی (پیرمرد و دریا)، ویلیام فالکنر (چپاولگران)، هارپرلی (کشتن مرغ مقلد)، سال بلو (هدیه هومیولت)، الکسس هیلی (ریشه ها)، جان کندی تول (اتحادیه ابلهان)، جومپا لاهیری (مترجم دردها).
جایزه ادگار آلن پو
تاسیس: 1954
کشور: آمریکا (نیویورک)
معیار انتخاب: این جایزه هر سال در 22 بخش به بهترین آثار سال گذشته اهدا می شود. از جمله این بخش ها، بهترین برنامه تلویزیونی، فیلم، تئاتر، نمایش رادیویی، فیلم خارجی و ... در بخش ادبیات نیز این جایزه به بهترین آثار آمریکایی در حوزه ادبیات داستانی رازآلود و ادبیات غیر داستانی، در سال گذشته تعلق می گیرد.
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: استیون کینگ، ریموند چندلر، آگاتا کریستی
میزان اهمیت جایزه: این جایزه مهم ترین جایزه ادبی و فرهنگی در زمینه ادبیات رازآلود در آمریکاست.
جایزه ادبی زنان
تاسیس: 1996 (این جایزه تا سال 2006 به نام جایزه ادبیات داستانی اورنج شناخته می شد و از آن سال به نام جایزه ادبیات داستانی بیلیز شناخته می شود.)
کشور: بریتانیا
دایره انتخاب: رمان نویسندگان زن انگلیسی زبان
معیار انتخاب: این جایزه در واقع اعتراض به برنده نشدن ادبیات زنان و نویسندگان زن در جایزه های مهم بین المللی مانند «نوبل» و «من بوکر» ایجاد شد. این جایزه به بهترین رمان نوشته شده توسط زنان به زبان انگلیسی و انتشار یافته در بریتانیا اهدا می شود.
جایزه: 30 هزار پوند پول نقد و تندیس برتری
محور انتقادات: این که در این جایزه مردان نویسنده به کل کنار گذاشته شده اند انتقادات زیادی را متوجه موسسان این جایزه کرده است. برنده جایزه «من بوکر» در سال 1990 که یک زن بود بیان کرده است که جنسیت عامل مهمی در این جایزه است و به همین دلیل از فرستادن کارهای خود برای هیئت انتخاب کننده آثار خودداری کرد. در سال های آغازین نظریه پرداز و روزنامه نگار استرالیایی، «جرمن گریز» در مورد این جشنواره ادعا کرد که «این جایزه در ابتدا تنها به نویسندگان زیبا (نه شایسته) تعلق می گیرد.»
این جشنواره از طریق حساب کاربری توئیتر خود اقدام به نظرسنجی در مورد تاثیرگذارترین نویسنده زن کرد که در این میان «هارپر لی» از آمریکا رتبه اول را کسب کرد و «جی کی رولینگ» رتبه چهارم را از آن خود کرد. نویسندگان آثاری چون «جین ایر»، «بلندی های بادگیر»، «غرور و تعصب» نیز در این لیست قرار گرفتند.
جایزه پن (ارنست همینگوی)
تاسیس: 1976
کشور: آمریکا
دایره انتخاب: نویسندگان تازه کار در ادبیات آمریکا
معیار انتخاب: آثار برتر در زمینه داستان کوتاه و یا رمان که نویسنده آن تا به حال هیچ کتابی منتشر نکرده است. این جایزه توسط «بنیاد ارنست همینگوی» و خانواده او و با همکاری بنیاد پن از انگلستان به نویسندگان تازه کار آمریکا اعطا می شود.
جایزه: 35 هزار دلار پول نقد
معروف ترین نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده اند: جومپا لاهیری (مترجم دردها)، آتوسا مشفق برای رمان «الین» نیز توانسته است این جایزه را کسب کند.
