جلوه های شادی معصومین علیهم السلام

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

1- تکبیر و تهلیل گفتن

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

زَینُوا اعْیادَکم بِالتّکبیر^{^[1]}

اعیادتان را به اللّه اکبر گفتن زینت کنید.

خود آن حضرت، هنگامی که از خانه به سمت مصلی بیرون می رفت از منزل تا مصلّی با صدای بلند

«اللّه اکبر و لا اله الّا اللّه»

می فرمود.^{^[2]}

2- پوشیدن لباس پاکیزه

از بعضی از روایات استفاده می شود که ائمه معصومین علیهم السلام در زمان های خاصّی چون عید غدیر و بعضی از اعیاد اسلامی، در لباس و پوشش خود تغییری ایجاد می کردند و لباس شادی بر تن می نمودند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

لازم است شخص مؤمن در روز غدیر، پاکیزه ترین و مناسب ترین لباس خود را بپوشد.^{^[3]}

امام رضا علیه السلام درباره روز عید غدیر فرمود:

یومَ لُبْسِ الثِّیابِ ونَزْعِ السَّوادِ^{^[4]}

این روز، روز کندن لباس سیاه و پوشیدن لباس مناسب است.

این شیوه درباره روز نهم ربیع- چنانکه گذشت- نیز نقل شده است.

و در روایتی «معلی بن خنیس» درباره نوروز از امام صادق علیه السلام چنین نقل می کند:

و ألْبِسْ أَنْظَفَ ثِیابِک^{^[5]}

پاکیزه ترین لباس هایت را بر تن کن.

امام رضا علیه السلام در عید غدیر، وضع اطرافیان خود را تغییر می داد و وضع تازه ای در آنان ایجاد می کرد.

«معلی بن خنیس» از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمود:

إِذَا کانَ یوْمُ النَّیرُوزِ فَاغْتَسِلْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِیابِک وَ تَطَیبْ بِأَطْیبِ طِیبِک وَ تَکونُ ذَلِک الْیوْمَ صَائِما^{^[6]}

هنگامی که عید نوروز فرا رسید، غسل کن و پاکیزه ترین لباس هایت را بر تن کن و به خوشبوترین عطرها خود را معطر کن و در این روز، روزه داشته باش.

3- تبسم و لبخند

امام علی علیه السلام فرمود:

کانَ ضَحِک النَّبِی صلی الله علیه و آله و سلم التَّبَسُّمَ فَاجْتَازَ ذَاتَ یوْمٍ بِفِتْیةٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ إِذَا هُمْ یتَحَدَّثُونَ وَ یضْحَکونَ بِمِلْ ءِ أَفْوَاهِهِمْ فَقَالَ یا هَؤُلَاءِ مَنْ غَرَّهُ مِنْکمْ أَمَلُهُ وَ قَصَرَ بِهِ فِی الْخَیرِ عَمَلُهُ فَلْیطَّلِعْ فِی الْقُبُورِ وَ لْیعْتَبِرْ بِالنُّشُورِ وَ اذْکرُوا الْمَوْتَ فَإِنَّهُ هَادِمُ اللَّذَّات^{^[7]}

خندیدن پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم همان تبسم بود و روزی به جوانان انصار گذر کرد که گفتگو می کردند و از پر دهان خود می خندیدند و فرمود: ای شما حاضران هر که از شماها آرزویش او را فریب داده و در کار خیر کوتاهی کرده سری به گورها کشد و از زنده شدن در قیامت عبرت گیرد، مرگ را یاد کنید که شکننده هر لذت و خوشی است.

امام رضا علیه السلام فرمود:

روز غدیر، روز تبسم بر مؤمنین است، کسی که در این روز به روی برادر مؤمن خود، تبسم کند، خداوند در روز قیامت نظر رحمت بر او می افکند.^{^[8]}

4- تبریک و تهنیت گفتن

تبریک و تهنیت گفتن از برجسته ترین آداب هر عیدی است. و در اسلام نیز سنّت تبریک و تهنیت در مناسبت هایی مانند عید غدیر، جایگاه ویژه ای دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر تبریک گفتن در چنین روزی، تأکید می ورزید و به مردم می فرمود:

هَنّئونی، هَنّئونی

مرا تبریک بگویید! مرا تبریک بگویید.

5- شادی کردن

امام علی علیه السلام فرمود:

وأظْهِرُوُا السُّرُورَ فی مُلاقاتِکمْ^{^[9]}

در برخوردهایتان، شادی را آشکار کنید.

امام صادق علیه السلام فرمود:

روز غدیر، روز خوشحالی و شادی است.^{^[10]}

6- دعا و روزه

«شیخ طوسی» روایت کرده است که توقیعی به دست «قاسم بن علای همدانی» وکیل امام حسن عسکری علیه السلام رسید مبنی بر اینکه روز سوم شعبان، سالروز ولادت امام حسین علیه السلام روزه بدارد و این دعا را بخواند:

الّلهُمَّ انِّی اسْئَلُک بِحَقِ الْمَولُودِ فی هذا الْیوْم^{^[11]}

و نیز در دهم رجب، سالروز تولد امام جواد علیه السلام به دعای مخصوصی سفارش شده است. ^{^[12]}

7- نماز

از اعمال اعیاد اسلامی، «نماز و عبادت» است؛ در روز جمعه به نماز جمعه و در عید فطر و قربان، نماز مخصوص عید وارد شده است.^{^[13]}

8- عطر زدن

ازجمله سنّت های پسندیده که همیشه مطلوب است، خصوصا در ایام عید و شادی، «عطر زدن» است. امام صادق علیه السلام فرمود:

کانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم ینْفِقُ عَلَی الطِّیبِ أَکثَرَ مِمَّا ینْفِقُ عَلَی الطَّعَام^{^[14]}

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای عطر بیش از طعام، بها می داد و بیشتر پولش را خرج آن می کرد.

امام صادق علیه السلام فرمود:

تَطَیبْ بِاطْیبِ طیبِک^{^[15]}

با خوشبوترین و بهترین عطرها خود را معطر کن.

«ام سلمه» می گوید: در شب عروسی حضرت زهرا علیها السلام به فاطمه علیها السلام عرض کردم آیا نزد شما بوی خوشی یافت می شود که برای خود ذخیره کرده باشی؟ حضرت فرمود: آری، سپس شیشه عطری را آورد و مقداری از آن را به کف دستم ریخت، آن چنان بوی خوش داشت که هرگز نظیرش را نیافته بودم.^{^[16]}

9- اطعام طعام

«فیاض بن محمد طوسی» می گوید: در یکی از سال ها روز عید غدیر به حضور امام رضا علیه السلام شرفیاب شدم، دیدم گروهی در خدمت حضرت هستند، حضرت آنان را برای افطار در خانه اش نگه داشت و به خانه های آنان نیز طعام، لباس، انگشتر و کفش فرستاد.^{^[17]}

«مرحوم علّامه مجلسی» می نویسد: در یکی از سال ها که روز عید غدیر مصادف شده بود با روز جمعه، حضرت علی علیه السلام بعد از نماز جمعه با فرزندان و گروهی از شیعیانش به منزل امام حسن علیه السلام جهت اطعامی که حضرت بدین مناسبت برایشان تدارک دیده بود، رفتند.^{^[18]}

یکی از سنت های اسلامی در شادی ها، سنّت «ولیمه» است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

لَا وَلِیمَةَ إِلَّا فِی خَمْسٍ فِی عُرْسٍ أَوْ خُرْسٍ أَوْ عِذَارٍ أَوْ وِکارٍ أَوْ رِکاز^{^[19]}

ولیمه و میهمانی جز در پنج چیز نیست: عروسی، تولد نوزاد، ختنه اولاد، خرید خانه و مراجعت از زیارت خانه خدا.

پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم هنگام تزویج میمونه دختر حارث، ولیمه داد.^{^[20]} حضرت علی علیه السلام برای عروسی حضرت زهرا علیها السلام مهاجرین و انصار را دعوت کرد، برای آنها طعام و ولیمه داد.^{^[21]}

10- انفاق و کمک به فقرا

یکی از برنامه های اعیاد اسلامی، کمک و دستگیری از فقرا و نیازمندان است؛ مثلًا در عید فطر، با زکات فطره و در عید قربان، با دادن گوشت قربانی و در سایر اعیاد نیز با صدقات انجام می شود.

امام علی علیه السلام در خطبه عید فطر فرمود:

وَ أَدُّوا فِطْرَتَکمْ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِیکمْ وَ فَرِیضَةٌ وَاجِبَةٌ مِنْ رَبِّکمْ^{^[22]}

زکات فطره خود را بپردازید زیرا زکات فطره سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و فریضه واجب الهی است.

11- تغییر ذائقه و تنوع

یکی از مظاهر شادی معصومان علیهم السلام ایجاد تنوع در غذا و میوه است از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمودند:

أَطْرِفُوا أَهَالِیکمْ فِی کلِّ جُمْعَةٍ بِشَی ءٍ مِنَ الْفَاکهَةِ وَ اللَّحْمِ حَتَّی یفْرَحُوا بِالْجُمُعَة^{^[23]}

برای خانواده هایتان در هرجمعه مقداری میوه و گوشت خریداری نمایید تا با خوردن میوه و غذاهای خوشمزه در روز جمعه خوشحال شوند.

12- صله و بخشش

الف) در جریان ولیعهدی امام رضا علیه السلام شعرا هر کدام به نوبت، اظهار وجد و سرور نموده و اشعاری را که در مناقب امام رضا علیه السلام سروده بودند، در مجلس خواندند. «ابونواس» خود را به امام رضا علیه السلام رسانید و سلام کرد و جواب شنید و عرض کرد یابن رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلم چند بیتی سروده ام و دوست دارم که آنها را از من بشنوید. امام اجازه داد. ابونواس شروع به خواندن اشعار خود کرد که سه بیت آن از این قرار است:

مُطَهَّرُونَ نَقِیاتٌ جُیوبُهُمْ

تُتْلَی الصَّلَاةُ عَلَیهِمْ أَینَمَا ذُکرُوا

مَنْ لَمْ یکنْ عَلَوِیاً حِینَ تَنْسُبُهُ

فَمَا لَهُ فِی قَدِیمِ الدَّهْرِ مُفْتَخَرٌ

فَأَنْتُمُ الْمَلَأُ الْأَعْلَی وَ عِنْدَکمْ

عِلْمُ الْکتَابِ وَمَاجَاءَتْ بِهِ السُّوَر^{^[24]}

آنها هستند پاکان و پاکدامنانی که هر جا نام ایشان برده می شود، درود و سلام بر آنها فرستاده می شود.

کسی را که نسبت به کسی می دهند، اگر علوی نباشد برای او در این روزگار افتخاری نیست.

شما هستید آن گروه بلند پایه و علم کتاب و آنچه در سوره های قرآن آمده است، نزد شماست.

امام به او فرمود: «شعری درباره آنان گفته ای که تاکنون هیچ کس نگفته است». آنگاه رو به غلام خود نمود و فرمود: «آیا نزد تو از مخارج چیزی مانده است؟»

عرض کرد: بلی، سیصد دینار.

حضرت فرمود: «آن را به ابونواس بده و شاید او این مبلغ را کم بشمارد، لذا این اسب را هم برای او بفرست».

ب) مرحوم شیخ مفید می نویسد: «از جمله شاعرانی که بر امام رضا علیه السلام وارد شدند، «دعبل بن علی خزاعی» شاعر معروف اهل بیت علیهم السلام بود و چون بر آن حضرت وارد شد، عرض کرد: ای پسر پیامبر! من قصیده ای گفته ام و با خود عهد کرده ام که پیش از این که برای شما بخوانم، برای دیگری آن را نخوانم، حضرت به او دستور داد بنشیند تا اینکه مجلس خلوت شود، آنگاه فرمود: «قصیده ات را بخوان». پس قصیده ای را آغاز کرد که ابیات ابتدایی آن چنین است:

مَدَارِسُ آیاتٍ خَلَتْ عَنْ تِلَاوَةٍ

وَ مَنْزِلُ وَحْی مُقْفِرُ الْعَرَصَاتِ

أَرَی فَیئَهُمْ فِی غَیرِهِمْ مُتَقَسِّماً

وَ أَیدِیهُمْ مِنْ فَیئِهِمْ صِفْرَات

مدرسه های آیات قرآنی، از تلاوت قرآن خالی مانده و خانه وحی الهی از سکنه خالی شده است.

می بینیم مال اختصاصی فرزندان رسول خدا در بین مخالفین تقسیم شده و عزیزان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دستشان از اموالشان خالی است.

«دعبل» چون از خواندن اشعار خود فارغ شد، حضرت برخاست و سپس به وسیله خادم خود، ششصد دینار برایش فرستاد و از کمی آن عذر خواست.^{^[25]}

ج) در زمان خلافت «عبدالملک مروان»، سالی پسرش «هشام» به حج رفت و در حال طواف، به حجر الأسود رسید و خواست استلام حجر کند، امّا از کثرت جمعیت نتوانست و کسی هم به او اعتنایی نکرد، در این هنگام، امام سجاد علیه السلام در حالی که طواف می کرد، به حجرالأسود رسید، مردم به ملاحظه هیبت و جلالت آن حضرت، از حجرالأسود دور شدند تا آن حضرت استلام کند، هشام از ملاحظه این صحنه، غضبناک شد. مردی از اهل شام چون این عظمت و جلالت را مشاهده کرد، از هشام پرسید: این شخص کیست که مردم به او این چنین احترام می گذارند؟ هشام برای اینکه اهل شام آن جناب را نشناسند، گفت من او را نمی شناسم!!

«فرزدق شاعر» در آنجا حاضر بود، گفت من او را خوب می شناسم.

مرد شامی گفت: یا ابافراس! او کیست؟ فرزدق گفت:

هَذَاالَّذِی تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ

وَ الْبَیتُ یعْرِفُهُ وَ الْحِلُّ وَ الْحَرَمُ

هَذَا ابْنُ خَیرِ عِبَادِ اللَّهِ کلِّهِمْ

هَذَا التَّقِی النَّقِی الطَّاهِرُ الْعَلَمُ

إِذَا رَأَتْهُ قُرَیشٌ قَالَ قَائِلُهَا

إِلَی مَکارِمِ هَذَا ینْتَهِی الْکرَمُ

این کسی است که مکه، گام هایش را می شناسد، خانه خدا و حل و حرم او را می شناسد.

این فرزند بهترین بندگان خداست، این شخصیت، مظهر تقوا، پاکی و سرشناس است.

هر زمانی که قریش او را ببینند می گویند: ویژگی ها و نیکی های اخلاقی و بزرگواری او به نهایت خود می رسد

«هشام» خشمگین شد و دستور داد او را حبس کنند، وقتی خبر به حضرت علی بن الحسین علیه السلام رسید، حضرت دوازده هزار درهم برای فرزدق فرستاد و از او معذرت خواست و فرمود: اگر بیشتر از این می داشتم صله بیشتری می دادم. فرزدق آن مال را ردّ کرد و پیغام داد: من این شعر را به خاطر صله نگفته ام بلکه به جهت خدا و رسول صلی الله علیه و آله و سلم گفتم. حضرت دوباره آن مال را برای او فرستاد و پیغام داد که به حق من قبول کن و فرزدق قبول نمود.^{^[26]}

کمیت ابن زید اسدی شاعر شیعی زمان امام سجّاد و امام باقر چون قصیده هاشمیات را سرود به بصره آمد و نزد فرزدق رفت و قصیده اش را خواند. فرزدق او را تحسین کرد. کمیت به مدینه رفت و خدمت امام باقر علیه السلام شرفیاب شد و اشعار خود را برای آن حضرت خواند، امام باقر علیه السلام فرمود ای کمیت اگر نزد من مالی بود تو را صله می دادم لکن از برای توست آن عبارتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به حسّان ابن ثابت فرمودند:

لازِلْتَ مُؤَیدا بِرُوحِ الْقُدُسِ ما ذَببتَ عَنّا اهْلَ الْبَیتِ^{^[27]}

همیشه مؤید باشی به روح القدس به جهت دفاع و حمایت از اهل بیت علیهم السلام.

و در روایت دیگر آمده است که «صاعد» مولای کمیت گفت با کمیت خدمت امام باقر علیه السلام رفتم کمیت قصیده ای را در مدح اهل بیت علیهم السلام ایراد کرد. حضرت فرمود:

الَّلهُمَّ اغْفِرْ لِلْکمَیتِ الَّلهُمَّ اغْفِرْ لِلْکمیتِ^{^[28]}

خدیا کمیت را بیامرز خدایا کمیت را بیامرز سپس هزار دینار و مقداری لباس به او بخشید کمیت پول را قبول نکرد و جامه را به جهت تبرک و تیمّن قبول نمود.

ه) در حالات حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آمده است: روز عیدی که مردم به دیدن آن حضرت آمده و هدایایی آورده بودند، آخرین نفر آنها پیرمرد فقیری بود که پیش آمد و عرض کرد: من هدیه ای ندارم جز چند بیت شعر که جدّم درمدح جدّت گفته است. پس آن شعر را خواند، حضرت فرمود: «هدیه تو را قبول کردم». سپس تمام هدایایی که برای او آورده بودند، به آن پیرمرد بخشید.^{^[29]}

13- توسعه زندگی

حضرت علی علیه السلام روز عید غدیر، خطاب به افرادی که در مسجد کوفه حاضر بودند، فرمود:

خدا شما را رحمت کند! به خانه هایتان بروید و خانواده های خود را شاد نمایید.

امام رضا علیه السلام فرمود:

خداوند کسی را که روز عید غدیر، بر عیال خود توسعه دهد، رحمت می کند و او را از آتش دوزخ دور می گرداند.^{^[30]}

14- همایش

گردهمایی یکی از اعمال و آداب روزهای عید است. امام علی علیه السلام فرمود:

وَ اجْمَعُوا یجمَع اللَّهُ شَمْلَکم^{^[31]}

در روز عید غدیر گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانی و پراکندگی برهاند.

15- هدیه دادن

یکی از سنت های نیکو در اعیاد اسلامی هدیه دادن است. امام رضا علیه السلام فرمود:

أَفْضِلْ عَلَی إِخْوَانِک فِی هَذَا الْیوْم^{^[32]}

در این روز (عید) به برادرانت بخشش کن.

16- نیکی و احسان

احسان و نیکی، یکی دیگر از آداب اعیاد اسلامی است. امام علی علیه السلام فرمود:

به یکدیگر نیکی کنید که خداوند الفت میان شما را پایدار سازد و نیکی در این روز موجب افزایش مال و عم می شود.

امام صادق علیه السلام فرمود:

وَ اکثِر بِرَّهُم^{^[33]}

در روز غدیر به برادران ایمانی ات بسیار نیکی کن.

17- دید و بازدید

دید و بازدید یکی از آداب روزهای عید و روزهای شادی است، این سنّت مردم را شاداب تر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشه دارتر می کند و در روایات مورد توجه قرار گرفته است. ^{^[34]}

پی نوشت ها

[1] . میزان الحکمه، ج 7، ص 133.

[2] . کنز العمال، خ 1801 و 18104- خ 24095.

[3] . میرزا جواد آقا تبریزى، المراقبات، ص 217.

[4] . بحارالانوار، ج 98، ص 354.

[5] . همان، ج 56، ص 92. میزان الحکمه، ج 7، ص 132.

[6] . بحارالانوار، ج 56، ص 100 و 92. میزان الحکمه، ج 7، ص 132. حدائق، ج 13، ص 38.

[7] . همان، ج 73، ص 59.

[8] . المراقبات، ص 257.

[9] . الغدیر، ج 1، ص 287.

[10] . همان، ص 284.

[11] . منتهى الآمال، ج 1، ص 281.