به همین بهانه در گفت‌وگویی با دکتر احمدرضا ناظری، دکترای شنوایی‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به این موضوع مهم پرداخته‌ایم.
غربالگری اختلالات شنوایی در نوزادان تا چه اندازه اهمیت دارد؟
شنوایی یکی از حواس پنجگانه انسان‌هاست که از نظر ارتباط مهم‌ترین حواس است و عدم سلامت کامل شنوایی، منجر به اختلال ارتباطی می‌شود و نظام ارتباطی زندگی فرد را مختل می‌کند. بنابراین ما مجبور هستیم که در اولین زمان ممکن پس از تولد اختلال شنوایی را با هر کمیت و کیفیتی که وجود دارد شناسایی کنیم. این هدف امکاناتی را می‌طلبد که این امکانات در حال حاضر از نظر تکنولوژیکی فراهم است. بنابراین اعتقاد ما بر این است که در اولین ساعت‌های زندگی یک نوزاد باید وضعیت سلامت شنوایی او بررسی و مشخص شود. در حال حاضر یک برنامه تحت عنوان برنامه جامع غربالگری شنوایی نوزادان در ایران که انجام آن در کشورهای توسعه‌یافته متعددی در دنیا به‌صورت یک الزام درآمده است در آستانه تحقق است. این کار اهمیت زائدالوصفی دارد به این دلیل است که ما با تشخیص زودرس اختلال شنوایی و شروع به موقع اقدامات توانبخشی از عوارض بعدی آن که در حیطه اختلالات زبان و گفتار رخ می‌دهد، پیشگیری می‌کنیم.
سوال: اختلالات شنوایی می‌تواند منجر به اختلالات زبان و گفتار شود؟
بله! قطعا. ما همیشه گفته‌ایم که گفتار و شنوایی لازم و ملزوم یکدیگر هستند. اگر فرد شنوایی خوبی داشته باشد گفتار خوبی هم دارد و اگر به هر اندازه نقص شنوایی وجود داشته باشد به همان اندازه نیز نقص در تکامل و شکل‌گیری گفتار به وجود خواهد آمد. بنابراین باید نسبت به این موضوع حساسیت ویژه‌ای داشت.
گفتید برنامه غربالگری باید در اولین ساعات پس از تولد انجام شود. این کار به چه ترتیب انجام می‌شود؟
به خاطر فناوری نوینی که امروزه فراهم شده است ما قادریم تا قبل از ترخیص نوزاد از بیمارستان یک آزمون غربالگری شنوایی انجام دهیم و با این آزمون مشخص می‌کنیم که وضعیت حلزون گوش که ارگان گیرنده صدا در سیستم شنوایی است به چه شکل است. این آزمون عملکرد حلزون را برای ما تایید می‌کند که آیا سلول‌های مویی که در داخل حلزون شنوایی قرار دارند کار خودشان را به خوبی انجام می‌دهند یا خیر. یکی از زیبایی‌های سازوکار شنوایی این است که ارگان گیرنده آن که حلزون است علاوه بر انتقال صدا و تبدیل آن به انرژی الکتریکی، خودش ایجاد انرژی می‌کند. ما با این آزمون این انرژی را ثبت می‌کنیم. وقتی دستگاه انرژی را ثبت کند یعنی حلزون گوش نوزاد کار می‌کند و شنوایی او سالم است.
کمی درمورد این بررسی‌های تکمیلی توضیح می‌دهید؟
برنامه غربالگری جامع نوزادان 3 مرحله دارد؛ مرحله اول غربالگری است که نوزادان سالم و نوزادانی که نیاز به بررسی بیشتری دارند مشخص می‌شوند. در مرحله دوم نوزاد وارد فاز تشخیصی می‌شود. در این مرحله به‌وسیله تکنولوژی‌هایی که در این زمینه وجود دارد و بدون نیاز به پاسخ مستقیم کودک، وضعیت شنوایی او را تقریبا با 95 درصد دقت ارزیابی می‌کنیم.
این مرحله زمان‌بر است؟ و آیا مشکلاتی برای نوزاد ایجاد نمی‌کند؟
نه، زمان لازم در این فاز حدود نیم ساعت تا 45 دقیقه است. منتهی نوزاد باید آرام و ترجیحا خواب باشد زیرا این تست‌ها باید در شرایط آرامش کودک انجام شود. البته امروزه فناوری‌هایی وجود دارد که حتی این نیاز را هم مرتفع کرده است اما ما می‌توانیم از داروهای خواب‌آور که با نظارت اساتید بیماری‌های اطفال و نوزادان تجویز می‌شود نیز استفاده کنیم.
و فاز سوم؟
فاز سوم که فاز خیلی مهمی است، فاز مداخله نام دارد. حال نوزادی که در فاز دوم مورد ارزیابی کامل شنوایی قرار گرفته و مشخص شده است که دچار اختلال شنوایی غیرقابل درمان است وارد فاز مداخله می‌شود و باید توانبخشی شنوایی را به دلیل اهمیت گفتار و زبان که در ابتدا به آن اشاره کردم، برای او شروع کنیم. این فاز معمولا با سمعک شروع می‌شود و اغلب کودکان به سمعک پاسخ می‌دهند و در روند توانبخشی شنوایی به خوبی جریان شکل‌گیری گفتار و زبان مدیریت می‌شود. گروه اندکی هم هستند که کاهش شنوایی آنها خیلی شدید است و متاسفانه قوی‌ترین سمعک‌ها نیز برای آنها کارآمد نیست. در این صورت از فناوری دیگری تحت‌عنوان کاشت حلزون استفاده می‌کنیم که خوشبختانه کشور ما یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در این زمینه است. بنابراین این نوید را به خانواده‌ها می‌دهیم که از این پس پدیده‌ای به اسم کودک کر و لال نخواهیم داشت.
میزان موفقیت درمان کاشت حلزون چقدر است؟
میزان موفقیت هر دو درمان، هم استفاده از سمعک و هم کاشت حلزون بسیار عالی است و ما نظام توانبخشی شنوایی بسیار کارآمدی در این زمینه داریم.
آیا والدین به راحتی می‌پذیرند که کودکشان از سمعک استفاده کند؟
سوال بسیار خوبی پرسیدید. یکی از دشواری‌های کار ما همین است و آن زمانی است که به والدین می‌گوییم که کودک شما دچار کاهش شنوایی است و باید از سمعک استفاده کند. ولی ما در یک روند مشاوره‌ای درست، والدین را راهنمایی کرده و اطلاعات لازم را به آنها منتقل می‌کنیم. خوشبختانه والدین خیلی زود می‌پذیرند که نوزاد یا کودکشان باید از سمعک استفاده کند.
سه مرحله‌ای که به آن اشاره کردید نهایتا تا چه زمانی باید تشخیص و انجام داده شوند؟
پروتکل‌ها در کل دنیا این‌طور می‌گویند که ما باید تا 3 ماهگی کودک به تشخیص رسیده باشیم و تا 6 ماهگی مرحله مداخله را برای کودکانی که مشکل دارند، شروع کرده باشیم. زیرا ما برای شکل‌گیری زبان و توانمندی گفتار و ارتباط، یک زمان طلایی یا دوره بحرانی داریم. اگر از این زمان عبور کنیم دیگر سیستم عصبی مرکزی پذیرنده خوبی برای تغییر نیست. به همین دلیل همه کارها را باید تا 3 سالگی انجام دهیم. بنابراین مهم‌ترین پیامم به والدین این است که هر چه سریع‌تر فرآیند توانبخشی شنوایی کودکشان را شروع کنند تا به نتیجه بهتری برسیم.
والدین به چه علامت‌هایی از نظر شنوایی نوزادشان باید مشکوک شوند تا پی به کاهش شنوایی او ببرند؟
معمولا پاسخ‌های اولیه نوزاد به سروصدا پاسخ‌های رفلکسیو است. یعنی تا یکی، دو ماهگی نوزاد به صداهای بلند و ناگهانی واکنش نشان می‌دهد مثلا پلکش را باز می‌کند یا می‌بندد، پاهایش را جمع می‌کند و... از 2 ماهگی به بعد پاسخ‌ها به‌صورت جهت‌یابی است و تا حدی قادر است چپ و راست یا بالا و پایین را جهت‌یابی کند و هر چه سنش بالاتر می‌رود این جهت‌یابی دقیق‌تر می‌شود. اما نکته‌ای که وجود دارد و والدین آن را جدی نمی‌گیرند این است که از قان و قون و صداهایی که کودک از خود درمی‌آورد نمی‌توان به وضعیت شنوایی او پی برد زیرا این امر در کودکان کم‌شنوا و سالم فرق چندانی نمی‌کند. گاهی والدین براساس همین صداها فکر می‌کنند کودکشان سالم است و مشکلی ندارد. در حالی که اهمیت دادن به پاسخ‌های رفلکسیو و پاسخ‌های جهت‌دار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند به والدین در تشخیص کم‌شنوایی او کمک کند.
منبع : دکتر احمدرضا ناظری، دکترای شنوایی‌شناسی
