توقف کامل برداشت چوب از جنگل های هیرکانی

هزار پیچ و هزار خم، هزار فراز و هزار فرود، هزاران فشار و لابی و اتهام و رفتن ها و برگشتن های ممتد و زمین خوردن ها و برخاستن ها در راهی که برخی فعالان و علاقمندان جنگل‌ها در سال های ابتدای انقلاب در پی آن بودند و عاقبت همین چند روز پیش میسر شد.

به گزارش به نقل از روزنامه قانون، در خاطرات معصومه ابتکار که در کتاب «خوشه های شهریور» منتشر شده، حکایت تلاش، شکست ها و لابی های بسیاری را دراین راه می خوانیم. تلاش هایی برای نجات جنگل های شمال ایران که قبل از اجرایی شدن، ناکام می ماند و با لابی‌های مسئولان بر باد می رفت. این راه سختی بود که باید سی واندی سال تلاش و مجاهدت، آن را به نتیجه می‌رساند.اگرچه مصوبه «توقف بهره برداری چوب از جنگل های شمال» ایران آبان سال گذشته از سوی وزیر جهاد کشاورزی ابلاغ و لازم الاجرا شد؛ اما در یک حرکت اعجاب آور از سوی مجلس، ناگهان این قانون چهار سال به تعویق افتاده و به سال 1400 موکول شد. یعنی در جنگل‌های شمال تا چهار سال دیگر به روی بهره برداران چوب باز می‌ماند و این، معنای خوبی نداشت.

جالب این بود که حتی برخی نمایندگان که در ابتدای مطرح شدن طرح موسوم به تنفس، پرچمداری آن را عهده دار شدند و همه جا با افتخار خود را از طرفداران و عاملان اصلی تصویب آن می دانستند، ناگهان و طی چند هفته با یک چرخش 180 درجه ای در مقابل اجرای طرح و معاونت امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور به عنوان یکی از عاملان اصلی طرح، ایستاده و در برابر شخص نوبخت و تمام طرفداران «تنفس» موضع گرفتند.آن‌ها شاید بتوانند هزارویک ایراد و اشکال از طرح «توقف بهره برداری چوب از جنگل های هیرکانی» موسوم به «تنفس» بگیرند و ده ها اگر واما بر آن بیفزایند یا روی ترش کنند و شانه بالا بیندازند و آن را یک طرح نصفه ونیمه، بی ثمر و پرابهام عنوان کنند؛ حتی می توانند از اساس با آن مخالف باشند و آن را یک طرح غیرکارشناسی بنامند؛ اما اگر منصف باشند هرگز نمی‌توانند نگویند که این کار با تمام نقص هایش، یک پیروزی بزرگ از یک نبرد «پلنگ افکن» بین دو نحله فکری بود، در مملکتی که مردمانش عادت کرده اند به خوردن هر سرمایه طبیعی، آنقدر که تمام شود؛ از پول نفت تا چوب جنگل و تا آخرین برگ های درختان چندمیلیون ساله هیرکانی.

عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری کشور، یکی از افرادی است که سال هاست برای به نتیجه رسیدن این مصوبه تلاش کرده و آن را به ثمر نشانده است. او از سختی های کار گفت و از نامهربانی هایی که در این راه دیده است؛ حمایت ها و دلگرمی های زیادی را هم نمونه آورد. از حمایت های مقام معظم رهبری گرفته تا دانشگاهیانی که همواره از «طرح تنفس» دفاع کردند و جنگلبان هایی که برای مبارزه با تخریب جنگل، خون دادند.

معاون امور جنگل سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری کشور درباره اجرای ابلاغیه شماره 020/20917 مورخ 95/8/1 درباره خاتمه قراردادهای طرح های جنگلداری برای توقف بهره برداری از جنگل های شمال گفت:« به تازگی یک برنامه زمانی را به استان های شمالی که طرح های جنگلداری در آن‌ها اجرا می شد، دادیم. به عنوان مثال تا پایان سال 95 ، 15 قرارداد ما با سطحی معادل با 140 هزار و432 هکتار خاتمه داده می شد. ما بر اساس دستور وزیر جهادکشاورزی نمی توانستیم ادامه قرارداد را تمدید کنیم. تعداد 110 قرارداد برای طرح های جنگلداری داشتیم و به همین دلیل هم در اجرای آن ابلاغیه، یک برنامه زمانی دادیم که از خرداد شروع می شد. برای پایان خرداد سال 96 به عنوان مثال هشت قرارداد در سطح 58 هزار و623 تا آخر که پایان اسفند سال جاری بود. در مجموع جمع کل برای خاتمه قراردادها، 950 هزار و310 هکتار عرصه ای است که در قالب طرح های جنگلداری در شمال کشور مدیریت می شد و باید خاتمه قرارداد پیدا می کرد؛ البته ما دو قرارداد در استان گیلان برای شرکت شفارود داریم که هدف، زراعت چوب بود و صنوبرکاری شده بود که آن‌ها را خاتمه ندادیم؛ چرا که آن صنوبرها به سن دیرزیستی رسیده‌اند و باید به بهره‌برداری آن‌ها ادامه می دادند».

او با اعلام اینکه برداشت چوب از جنگل‌های شمال به طور کلی از پایان سال 96 ممنوع شد، گفت:« می توانیم اعلام کنیم که اقدامات مختلفی را انجام دادیم؛ از جمله عدم واگذاری جدید طرح‌های جنگلداری با هدف اقتصادی و با بیلان بهره برداری، عدم تمدید قراردادهای منقضی شده طرح‌های جنگلداری، انجام مذاکرات متعدد با مجریان طرح ها با موضوع «نحوه اتمام قراردادها» که نشست های متعددی را نیز در این راستا داشتیم». نوبخت، ساماندهی وجابه جایی ناظران طرح های جنگلداری، ممنوعیت ایجاد هرگونه جاده جدید در جنگل‌های شمال برای بهره برداری، ارائه برنامه کوتاه‌مدت حفاظتی با تدوین و ابلاغیه شرح خدمات و فرم تیپ قراردادهای حفاظتی را نیز از جمله اقدامات انجام شده ذکر کرد که انجام و به استان ها اعلام شده است. او تاکید کرد که ارائه برنامه توسعه زراعت چوب داده شده است».

جنگل را رها نکرده ایم

نوبخت با یاداوری این نکته که شاید برخی بر این گمان هستند که ما جنگل را از دست مجریان گرفته و به حال خود رها کرده ایم، گفت:« این گونه نیست؛ ارزیابی فیزیکی و ریالی تمامی طرح های جنگلداری فعلی به منظور خاتمه قراردادها را تا انتهای اسفند نیز انجام می دهیم. تدوین شرایط و ضوابط انتخاب مجری طرح مدیریت پایدار جنگل را انجام داده ایم». او همچنین اضافه کرد که بازنگری و تصویب شرح خدمات تهیه طرح تفصیلی مدیریت حوضه های آبخیز و طرح نیمه تفصیلی مدیریت پایدارجنگل های شمال با تشکیل نشست های متعدد فنی و تخصصی با حضور اساتید دانشگاه، موسسه تحقیقات، نماینده سازمان محیط زیست و صاحب نظران با همکاری شورای عالی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در معاونت امر جنگل انجام شده است.

اخذ ردیف بودجه اختصاصی

معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری همچنین گفت:«آغاز فعالیت کارگروه تدوین دستورالعمل تهیه طرح مدیریت پایدار جنگل پس از تدوین شرح خدمات، اکنون آغاز شده است؛ خاتمه قراردادها انجام شده و اکنون مشغول اخذ ردیف بودجه اختصاصی «طرح توقف بهره برداری چوب از جنگل های شمال» از محل منابع هزینه ای در سال 96 با اعتبار مصوب 68 میلیارد تومان که متاسفانه 20 میلیارد و اندی اش به ما رسیده، هستیم. اگر بخواهیم این روند را به درستی مدیریت کنیم باید رقمی که برای حفاظت از جنگل های شمال کشور از نظر کارشناسی رسیده و نیاز داریم، برای مدیریت جنگل در سال 97 تخصیص داده شود». نوبخت گفت:«اکنون نیز تا این لحظه تعداد قابل توجهی قرارداد کوتاه مدت حفاظتی را با شرکت‌کنندگان با سیر مراحل قانونی انجام داده ایم».

سرانجام یک کار بزرگ

این دانش آموخته رشته جنگل در ادامه با تاکید بر اینکه این‌ها کارهای بزرگی بود که سازمان جنگل ها،مراتع و آبخیزداری کشور توانست در سال 96 انجام بدهد، گفت:«توقف بهره برداری چوب از جنگل های شمال بحث ساده ای نبود؛ ما این را می دانستیم ولی آن را آغاز کردیم چون اعتقاد قلبی مان بود. برخی از نزدیک ترین افراد، مقابل مان ایستادند و حتی با پیغام وپیامک، اظهار تاسف کردند برای دانشگاهی که من در آن تحصیل کرده ام. حتی نمایندگانی که ابتدا به تصویب این طرح کمک می کردند در وسط راه ما را تنها گذاشتند و برخی نیز مقابل مان ایستادند».

به گفته نوبخت جنگل های هیرکانی سالانه حدود 14.75میلیون تُن به ارزش اقتصادی 11800 میلیاردریال را جذب می کنند. میزان اکسیژنی که جنگل های شمال کشور تولید می کند، 5010 میلیون کیلوگرم است. با توجه به اینکه بر اساس آمارها هر هکتار جنگل 2.5 تُن اکسیژن تولید می‌کند و قیمت هر کیلوگرم اکسیژن در سال 96 در بازار ایران برابر چهار تا پنج هزارتومان بود، این رقم بسیار قابل توجه است. حتی اگر قیمت اکسیژن را 2500 تومان یعنی نصف قیمت بازار حساب کنیم، عدد 5010 را در 2500 تومان ضرب کنیم، ارزش اکسیزنی که جنگل های شمال کشور تولید می کند 12هزارو525 میلیارد تومان بوده که رقم بسیار بالایی است. از سوی دیگر، هر هکتار جنگل، اکسیژن مورد نیاز 10 نفر را تولید می کند؛ بر این اساس اکسیژن مورد نیاز 20 میلیون و40 هزارنفر ایرانی توسط جنگل های شمال تولید می شود. او تاکید می کند:« به میزان جذب گردوغبار که در کتاب های درسی نیز آمده نگاه کنید. هر هکتار جنگل در سال به طور متوسط 68 تُن گردوغبار را جذب می کند. میزان گرد وغباری که جنگل های شمال کشور جذب می کنند، با توجه به ریزگردهایی که ما داریم 136 میلیون و 272 هزار تُن است . با احتساب اینکه سطح جنگل های شمال دو میلیون و چهار هزارهکتار است، اگر این رقم را در 68 تُن ضرب کنید به این رقم می رسید».

ذخیره آب و مقابله با سیلاب

معاون امور جنگل سازمان متولی جنگل ها،مراتع و آبخیزداری کشور با اشاره به میزان آبی که این جنگل ها به طور متوسط در خودشان جذب و ذخیره وبه تدریج رها می‌کنند، می گوید:« این آب برابر با 2500 مترمکعب در هر هکتار است. حتی جنگل های مخروبه نیز با رقم 500 مترمکعب در هر هکتار، این کارکرد را دارند. ما اگر متوسط جذب آب برای جنگل ها را 1500 مترمکعب در نظر بگیریم در دو میلیون و چهار هزارهکتار ضرب کنیم، رقمی در حدود سه میلیارد و 6 میلیون متر مکعب آب که جنگل های شمال کشور در طول سال به تدریج در خودش ذخیره کرده و در طی سال نیز در بخش های شمالی و جنوبی البرز رها می کند؛ در صورتی که بزرگ ترین سد کشور یعنی کارون 3 طی چند سال جمع آوری آب، سه میلیون مترمکعب آب، ذخیره کرده است». او درباره اهمیت این جنگل ها برای نیمی از تمدن ایران یادآوری می کند:« در بخش های شمالی وجنوبی البرز نیمی از تمدن ایران زندگی می کنند و اگر این جنگل ها از دست برود، تمدن و حیات این جمعیت نیز از دست خواهد رفت. از سوی دیگر ما اکنون نوسانات مختلف اقلیمی را داریم که شامل گرم شدن زمین و کمبود بارندگی است؛ این پدیده باعث شده که ما در جنگل های کشور آفاتی را داشته باشیم که ممکن است مانند «شب‌پره شمشاد» طغیان کنند». نوبخت با اشاره به اینکه از سال 70 تاکنون 67 نوع گزارش بیماری ها و آفات مختلف را در جنگل های شمال کشور داریم؛ همچنین اگر مناطق اکوتون(مرز بین جنگل ومرتع)بروید، مشاهده می کنید که برخی از پوشش های جنگلی ما به صورت طبیعی برای اینکه نسل خودشان را حفظ کنند از آن حداکثر نقاط ارتفاعی که معرف آن هستند بین 400 تا 600 متر بالاتر رفته اند، تاکید بر ضرورت حفظ این جنگلها دارد». از سوی دیگر او تاکید می کند:« بر این اساس ما به عنوان یک ایرانی وظیفه داریم که پوشش گیاهی کشورمان را حفظ کنیم. در بحث«تنفس جنگل» ما اعتقادی کار کردیم و بر اساس کارکردهای بسیار زیاد جنگل برای انسان و زمین و دیگر موجودات، باید از جنگل ها محافظت کنیم وآن‌ها را به عنوان سرمایه های حیات برای نسل آینده نگه داریم». این دانش آموخته جنگل با تشکر ویژه از حامیان «طرح تنفس» می گوید:«عزیزانی که به صورت کلان برای کشور تصمیم می گیرند، در این راه به ما کم کردند و پشت مان بودند. مقام معظم رهبری، ریاست محترم جمهور، وزیر محترم کشاورزی و روسای سازمان جنگل ها ومراتع و آخیزداری کشور هم در گذشته و هم در حال حاضر».

تقابل بخشی از بدنه کارشناسی سازمان

او در عین حال تاکید می کند که در رساندن طرح تنفس جنگل های شمال به نتیجه، برخی که انتظار داشتیم کمک‌مان کنند نه تنها کمک نکردند بلکه باعث می شدند حتی گاهی ناخواسته، ترمز هم بگیریم. برخی از بدنه سازمان هم متاسفانه چندان همراهی نکردند؛ اما آن‌هایی که توانستند این کار را انجام دهند قوی تر بودند.نوبخت می گوید:« 9 ماه است که توانسته ایم پرونده تنفس جنگلی را که سه سال به نوعی داشتند روی آن کار می کردند و به دلایل مختلف سرانجامی نداشت، به نتیجه برسانیم. اکنون نیز به حمایت نیاز داریم تا بتوانیم به بهترین شکل، جنگل های کشور را مدیریت کنیم. حمایت از جنبه های مختلف به‌خصوص اعتباری لازم است تا بتوانیم به وظیفه خود در برابر حفاظت از جنگل ها عمل کنیم».نوبخت تاکید کرد :« الان در خوزستان، میلیاردها تومان بودجه می گذاریم تا پوشش گیاهی را برای مقابله با ریزگردها ایجاد کنیم. پس چرا در شمال، از این پوشش طبیعی محافظت نکنیم و بگذاریم که از دست برود؟» او افزود:« برنامه های دیگری نیز مانند مشارکت دادن مردم و جوامع محلی به صورت پایلوت در این مقطع هست که نمی شود یکباره تمام این کارها را انجام داد و باید فرهنگ سازی بشود. همه باید یاد بگیریم که منابع طبیعی یک باغ بزرگ مشترک، برای تمام مردم ایران و حتی جهان بوده و به دست ما سپرده شده است. از اصحاب رسانه و کسانی که در سطح ملی حمایت کردند و پشت ما را خالی نکردند تشکر می کنم».

تحریکات مخالفان طرح تنفس

نوبخت در ادامه با اشاره به اینکه متاسفانه اکنون در شمال کشور هر اتفاقی برای مجریان طرح های جنگلداری می‌افتد، به پای «طرح تنفس» گذاشته می شود، گفت:« به عنوان مثال چندی پیش یکی از شرکت ها به دلایل مختلف از جمله عدم پرداخت مالیات، حسابش مسدود شده بود و به مدت دو ماه نتوانست حقوق کارگران خود را بپردازد. مسئولان این شرکت، گناه را بر گردن طرح تنفس انداختند و کارگران را علیه این طرح، تحریک کردند یا در یکی از شهرستان‌ها جابه جای نیروهای غیربومی به جای بومی توسط یک مدیر، به شیوه ای انجام می شود که این عدم مدیریت، مردم محلی را ناراضی می کند. این منصفانه نیست». او تاکید کرد:« اگر نتوانیم بودجه لازم برای اجرای طرح تنفس را تامین کنیم در برخی از استان ها به صورت تجمعی حجم قابل توجهی درختان شکسته-افتاده به صورت اجتماعی داریم که می توانیم درختان را بیرون ببریم. در این فضاها نیز باید نهالکاری شده و عملیات احیایی صورت بگیرد. در این مناطق نیز محاسبه های لازم را برای مقامات مافوق خودمان انجام داده ایم».