حرف‌ها زیادند، آمارها زیادتر؛ وقتی صحبت از معضلات زنان و کودکان در شرایط بحران می‌شود، همه معادلات تغییر می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زنان در بحران، آسیب‌پذیرتر از مردان هستند.
به گزارش ، شهروند نوشت: اگر باردار باشند که شرایط‌شان وخیم‌تر می‌شود و مشکلات فرهنگی و اجتماعی را هم اگر به آن شرایط اضافه کرد، بحران شدیدتر می‌شود. همه اینها با جزییات بیشتر در پنجمین همایش مادرانه جمعیت امام علی(ع) مطرح شد. همایشی که محوریتش، مشکلات زنان باردار و نوزادان در شرایط بحران بود و در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی(ع)، نخستین سخنران این همایش بود. او به ضرورت ارایه طرح مادرانه در مناطق زلزله‌زده استان کرمانشاه پرداخت: «متاسفانه شاهد نابرابری وضع زنان در جامعه به‌ویژه در مناطق محروم هستیم. نابرابری در فرصت‌ها که شامل خروج سریع دختران از چرخه آموزش، بی‌توجهی به کودکان به‌ویژه دختران و به‌تبع آن، نبود اعتمادبه‌نفس و خودباوری در میان دختران، همچنین نداشتن استقلال اقتصادی و نبود فرصت شغلی برابر درآمد با مردان از مصادیق این نابرابری‌هاست.
در شرایط حاد و بحرانی مثل وقوع بلایای طبیعی عواقب این تبعیض‌ها بیشتر جلوه‌گر می‌شود و زنان در چنین شرایطی بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند.» او ادامه داد: «امروز در جامعه شاهد ناآگاهی زنان به حقوق خودشان حتی در بین اقشار تحصیلکرده هستیم. به دلیل فقدان خودباوری و نداشتن مشارکت اجتماعی، زنان طبقه محروم عموما سهمی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خود ندارند و متاسفانه سیستم حمایتی اجتماعی مناسبی هم برای حمایت از آنها وجود ندارد، مثلا به جای احقاق حقوق بی‌منت تأمین اجتماعی از زنان سرپرست خانوار در قالب سیستم تأمین اجتماعی، گاهی شاهد حمایت‌های صدقه‌گونه و با منت از این زنان هستیم.» رحیمی در همین ارتباط به زلزله کرمانشاه اشاره کرد و گفت که بخش بزرگی از مشکلاتی که زنان در بحران زلزله کرمانشاه با آن روبه‌رو بودند، موضوع‌های بهداشتی، بارداری و زایمان، احساس ناامنی و انجام وظایف روزمره، مدیریت فرزندان در شرایط کاملا متفاوت بحرانی، سوء‌تغذیه و ناتوانی در مطرح‌کردن نیازهای زنانه به دلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی منطقه است.
براساس اعلام مدیرعامل جمعیت امام علی(ع)، بنا بر تحقیقات انجام‌شده، میزان اضطراب و افسردگی در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه، هم از لحاظ عمق و هم کمیت در بین زنان به نسبت مردان بیشتر بوده است: «شاید یکی از دلایل این اتفاق این باشد که مردان با تعاملات اجتماعی امکان برون‌ریزی احساساتشان را داشتند، درحالی که زنان از چنین امکانی بی‌بهره بودند.» رحیمی این را هم به حرف‌هایش اضافه کرد که بیشترین داوطلبان کمک به زلزله‌زده‌های جمعیت امام علی(ع) هم از میان زنان بودند: «داوطلبان زن، با توجه به برقراری ارتباط بهتر و راحت‌تر با زنان و کودکان گرفتار منطقه توانستند نقشی درخور توجه ایفا کنند.»
شناسایی ٧٠٠ زن باردار زلزله‌زده در کرمانشاه
پس از صحبت‌های رحیمی بود که گزارشی از فعالیت‌های جمعیت امام علی (ع) در مناطق زلزله‌زده ارایه شد؛ در این مدت ٣٠٠ روستای زلزله‌زده و ٧٠٠ زن باردار از سوی اعضای جمعیت شناسایی شدند. همچنین ٨٠٠ زن و کودک هم ویزیت شدند. اعضای این جمعیت همچنین در مدت کمک‌رسانی، ٨میلیون دارو توزیع کردند.
مریم حبیب‌زاده از اعضای فعال طرح مادرانه جمعیت امام علی(ع)، سخنران بعدی بود. او به چگونگی ایجاد این طرح در سال ٩١ پرداخت و علت آن را نیاز جمعیت وسیعی از زنان کشور ازجمله زنان سرپرست خانوار، زنان روستایی، زنان مناطق حاشیه‌نشین، زنان درگیر اعتیاد، دختران فراری و... به کمک و حمایت و همچنین اهمیت دوران بارداری و سلامت مادر و جنین دانست. به گفته او، هدف این طرح، حمایت از کودکان از دوران جنینی و ارایه خدمات در سه سطح خدمات خیریه‌ای، آگاهی‌بخشی و تغییرات بنیادین ساختاری برای ایجاد شرایط بهتر برای زندگی زنان است: «امیدواریم در آینده به شرایطی برسیم که در آن مشکلات زنان مناطق محروم به‌طور کامل مطرح شود و کف خدمات برای ایشان انجام گیرد و همچنین الگویی مناسب برای کمک‌رسانی بهتر به زنان در زمان بحران به وجود آید.» حمید نظری، مشاور بشردوستی در سازمان ملل متحد، هم نفر بعدی بود که پیشنهاد داد به جای استفاده از واژه بحران، از واژه بلایای طبیعی استفاده شود، با این توضیح که: «آنچه را که امروز به‌عنوان درس آموخته، پس از شرایط بحران درک کردیم، باید از قبل به واسطه مطالعه کتاب‌های راهنما و استفاده از تجربیات گذشته، حتی در سطح بین‌المللی می‌دانستیم.» او به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و پروتکل‌های افزوده‌شده به آن اشاره کرد: «این کنوانسیون کشورهای عضو را به رعایت موارد آن متعهد می‌کند که بخشی از آن مربوط به مسائل زنان باردار و رفع انواع تبعیض از زنان در جنگ‌ها و شرایط بحرانی است. اجرای این مصوبات قطعا برعهده دولت‌هایی است که این قرارداد را امضا کردند و یکی از وظایف مهم «ان‌جی‌او» مطالبه‌گری از دولت در این زمینه‌هاست.»
حمید حدادی که روانشناس است هم، سخنران دیگر این همایش بود. او به طرح مسائل روانشناختی در منطقه زلزله‌زده پرداخت و بزرگترین معضلات زنان را مسأله بارداری و اختلالات روانی ناشی از آن دانست: «حتی در جوامع توسعه‌یافته هم بارداری دوران پرمخاطره‌ای برای زنان است و شایع‌ترین اختلالات روانشناختی بارداری براساس طبقه‌بندی سازمان بهداشت جهانی، اختلال افسردگی و پس از آن وسواس است. افسردگی قبل و بعد از زایمان در جهان شایع است که هم پایه‌های فیزیولوژیک و نورولوژیک دارد و هم فاکتورهای اجتماعی و رویکردهای حمایتی در آن دخیل است. افسردگی زنان باردار در سه‌ماهه اول بارداری در جوامع توسعه‌یافته نیز دیده می‌شود ولی در جوامع توسعه‌نیافته این افسردگی به واسطه نگرانی از چگونگی به دنیاآوردن فرزند و نحوه پرورشش ادامه پیدا می‌کند.» به گفته این روانشناس، مشکل بعدی زنان و کودکان در این مناطق بیش برانگیختگی یا «PTSD» بود، به‌طوری که هر لحظه گوش به زنگ و منتظر وقوع زلزله‌ای دیگر بودند و محرکاتی برایشان تداعی‌کننده حادثه بود، مثل صدای پارس سگ یا صدای برخورد قطرات باران بر سقف کانکس: «مسأله دیگر سوگواری بود که در این منطقه به واسطه ساختار قومی و عشیره‌ای مرگ یک‌نفر منجر به سوگوارشدن یک طایفه یا عشیره می‌شود و در این بین به افراد متخصصی نیاز است تا در این مناطق حضور پیدا کنند. در یکی از مراحل پنجگانه سوگ شامل احساس گناه، سرزنش و تنبیه خویش به واسطه حس گناه و پرخاش و درماندگی که در آن خطر اقدام به خودکشی به‌عنوان تنها راه باقیمانده برای فرد آسیب‌دیده مطرح می‌شود، مداخله کنند.»
بحران بیماری در انتظار زلزله‌زده‌های کرمانشاه
رامین نظری، رابط جمعیت امام علی در سرپل‌ذهاب و جعفر دانش‌پرور نماینده جمعیت در کرمانشاه هم در این همایش حضور داشتند. آنها گزارشی از بحران در مناطق زلزله‌زده استان کرمانشاه ارایه کردند. نظری یکی از معضلات منطقه زلزله‌زده را در حوزه سلامت و بهداشت عمومی عنوان کرد؛ مثل کمبود پزشک و نداشتن بیمه مناسب، چراکه بیشتر ساکنان آن منطقه از بیمه سلامت ایرانیان برخوردار هستند و به دلیل این‌که بودجه آن تأمین نشده، بیشتر مراکزدرمانی از پذیرش آن خودداری می‌کنند.» او فاضلاب و انباشت زباله را معضل بعدی دانست، با این توضیح که: «حفر چاه‌های کم‌عمق و بازی کودکان در محل انباشت فاضلاب‌ها به زودی و با رسیدن فصل گرما در منطقه گرمسیر سرپل ذهاب بحران بیماری‌های متعدد را همراه خواهد داشت و تهدیدی برای سلامت ساکنان است. مشکل دیگر، شکل‌گیری بدون برنامه‌ریزی کمپ‌ها در روزهای اولیه حادثه و ادامه‌یافتن اسکان در آن مناطق و تراکم بالای جمعیت در آن است که مشکلات فراوانی را ازجمله نبود امنیت و رعایت حریم خصوصی برای افراد ایجاد کرده است.»
او به مشکلات اقتصادی منطقه ازجمله تشدید بیکاری هم اشاره کرد: «بیشترین قشر آسیب‌دیده، کسبه محلی هستند که به دلیل توزیع کالاهای اهدایی به مردم، دچار رکود شده‌اند. مشکل اینجاست که انگیزه مردم برای بازگشت به زندگی در منطقه زلزله‌زده کاهش یافته است. مردم می‌بینند که کمک‌ها بدون هیچ برنامه‌ای برایشان فرستاده می‌شود و همین هم شده تا انگیزه کارکردن را از دست بدهند و خانه‌نشین شوند.» به اعتقاد او، زمان آن رسیده که دولت و سمن‌ها، برنامه‌های طولانی‌مدتی برای تشویق مردم به بازگشت به خانه‌های قابل تعمیر و ایجاد انگیزه کار و تلاش داشته باشند.
کرمانشاه بیش از ٤٠ محله حاشیه‌نشین دارد
جعفر دانش‌پرور، نماینده جمعیت امام علی در کرمانشاه اما به موضوع عمیق‌تری اشاره کرد؛ زلزله اجتماعی در کرمانشاه: «این زلزله در منطقه ما، زندگی‌های زیادی را لرزانده و تباه کرده است. مادران در این منطقه حق انتخاب ندارند، هزاران کودک در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند و زندگی در این مناطق، آثار وحشتناکی به آنها تحمیل کرده است. نوزادانی که معتاد به دنیا می‌آیند، سپس وارد چرخه کار می‌شوند و در نوجوانی درگیر بزه و اعتیاد می‌شوند. دختران هم به اسم ازدواج با مردانی بسیار بزرگتر از خود، فروخته می‌شوند و این چرخه معیوب ادامه می‌یابد.» او ادامه داد: «در کرمانشاه بیش از ٤٠ محله حاشیه‌نشین وجود دارد. یعنی حدود یک‌سوم مردم شهر در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند. کرمانشاه دارای نرخ بیست و چند‌درصدی بیکاری است، رتبه چهارم طلاق را دارد، در سرقت رتبه‌اش پنجم است، نرخ دوم خودکشی را دارد.»
