عوامل موثر بر رشد کودکان شامل نژاد، عوامل هورمونی،تغذیه،عوامل جسمی و روانی هستند. از میان این عوامل ، هورمون ها اهمیت ویژه ای دارند. هورمون های موثر در رشد، گوناگون هستند: هورمون تیروئید ،هورمون رشد ، هورمون های استروژن ، آندروژن.
این روزها شایعه شده که قد ایرانیان رو به کاهش گذاشته. این گفته، هر پدر و مادری را به صرافت می اندازد که مراقب مسائل رشدی فرزند خود باشد و هرگونه عامل ناخواسته و تاثیرگذار که جلوی رشد کودکش را می گیرد از بین ببرد.
در عین حال همیشه پدر و مادرها می خواهند فرزندانشان قد بلندتری داشته باشند چرا که فکر می کنند قد بلند نشانه سلامت است ودر ورزش و همین طور زمینه های مختلف زندگی به موفقیت بیشتر منجر خواهد شد.برای همین سراغ چند متخصص رفتیم تا ببینیم بچه ها برای داشتن قد مناسب نیاز به چه مراقبت هایی دارند.
توصیه به مادران
شیر مادر کامل ترین و مهم ترین منبع غذای کودک در 6 ماه اول است. بعد از (6) ماه می توانید به او غذای مکمل هم بدهید. تا (3) سالگی کودکتان سعی کنید (6-5)وعده در روز به او غذا بدهید و در غذای او از شیر مادر، میوه ،سبزی های زرد ،نارنجی، سبز کدو حلوایی و ... طالبی ،خرما ،آلو، زردآلو و ... استفاده کنید.
اگر کودکتان به بیماری مبتلا شد،باید برای جبران رشد به تعویق افتاده اش یک وعده اضافی به او غذا بدهید.سعی کنید به کودکتان ابراز علاقه و عشق کنید ،زیرا بهبود عاطفی عاملی موثر بر رشد جسمی و ذهنی است.
هورمون تیروئید
هورمون تیروئید تاثیرات خود بر رشد را از دوران جنینی شروع کرده و تا (3) سالگی ادامه میدهد به دلیل این که این هورمون نمی تواند از جفت عبور کند، اگر در مراحل جنینی اختلالی در تولید این هورمون به وجود آید نوزاد از بدو تولد دچار کم کاری تیروئیدی و در نتیجه عقب ماندگی رشد جسمی و مغزی خواهد شد.امروزه یکی از آزمایش های مهم بدو تولد اندازه گیری هورمون تیروئید است.
هورمون رشد (GH)
هورمون رشد از غده ای در مغز به نام هیپوفیر پیشین ترشح می شود. این هورمون باعث رشد بیشتر و تقویت استخوان ها خواهد شد و مهم ترین عامل افزایش قد، در دوران رشدی هر فرد است.اگرچه میزان تولید هورمون رشد در بدن کاملا به مغز وابسته است اما می توان با روش هایی تولید این هورمون را در مغز افزایش داد.
برای افزایش ترشح هورمون رشد،سعی کنید کودک تان خواب کافی در طول شبانه روز داشته باشد وعده های غذایی کم حجم و متعددتری به فرزندتان بدهید.زیرا خوردن غذاهایی که دارای قند بالا هستند سبب ترشح انسولین بیشتر شده در نتیجه این قند تبدیل به چربی شده واضافه وزن کودک تان را سبب خواهد شد و در نهایت تولید هورمون رشد در بدن کودک متوقف خواهد شد.
استانداردهای طبیعی برای قد کودکان
(95)درصد نوزادان کامل قدی بین (55-45) سانتی متر دارند که دریک سال اول زندگی (30-25) سانتی متر افزایش قدی خواهند داشت.در سال دوم میزان رشد بدن کاهش یافته و حدود (4) سانتی متر در سال است.
در سنین قبل از مدرسه هر سال افزایش قد ثابت است و (8-6)سانتی متر در سال است. یعنی کودک (3) ساله قدی حدود (91) سانتی متر و کودک (4) ساله قدی حدود (101) سانتی متر خواهد داشت.
از (4) سالگی تا شروع سنین بلوغ رشد قدی کودک (7-5)سانتی متر است. در نوجوانی رشد قد بسته به جنسیت کودک تغییر می کند. متوسط افزایش قد در دختران (12-8)ساله (8)سانتی متر و در پسران (14) ساله (10) سانتی متر در سال است.
این تغییرات ابتدا با طویل شدن اندام ها شروع شده و با افزایش طول قطر تنه همراه است. لازم به ذکر است رشد طولی عمومی بین (22-17) سالگی با بسته شدن صفحات رشدی و یکنواخت شدن استخوان ها پایان می یابد.
دلیل اختلالات رشدی
از دیگر اختلالات رشد ، انحراف استخوان ها از زوایه های طبیعی مثل انحراف زانوها است که باید به طورجدی تحت درمان قرار گیرد. عوامل موثر براین بیماری وراثت ،تغذیه نامناسب ،عدم ورود کلسیم کافی به بدن و کمبود ویتامین هایی مانند ویتامین D در سنین رشد است که برای جبران آنها می توان از لبنیات و آفتاب کافی بهره برد.
بیخود مرا نکشید
رشد قدی تابع عوامل مختلفی است که وراثت مهم ترین آنهاست. اگر در بررسی های عوامل موثر بر رشد ، سایر عوامل به غیر از وراثت ،درحال طبیعی قرار داشته باشند، باید از دست کاری بی مورد مثل داروهای هورمونی خودداری کرد. به خصوص که گاهی افزایش هورمون رشد در دوران بلوغ باعث افزایش قدی بیش از حد معمول می شود.
کوتاهی قد به خاطر مشکل تغذیه
کوتاهی قد در کشورهای درحال توسعه به دلیل کمبودهای تغذیه ای به نسبت دیگر کشورها بیشتر مشاهده می شود.عوامل مختلفی روی قد تاثیر می گذارند از جمله قد ،نژاد و سلامت کلی اجتماع. در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سوء تغذیه و کوتاهی قد نسبت به سال های ابتدایی انقلاب بهبود قابل توجهی یافته اما هنوز در شرایط مطلوب قرار نگرفته.
هر پدر و مادری باید بداند که فرزندش از لحاظ تغذیه ای ،سلامت و رشد و نمو در چه شرایطی قرار دارد. به والدین توصیه می شود از مراکز بهداشتی درمانی منحنی رشدی فرزند خود را بخواهند. البته در کمال تاسف باید متذکر شد این مراکز مانند سابق قد و وزن بچه ها را به طور مرتب و دقیق اندازه نمی گیرند که نقش نظارت وزارت بهداشت بر کار این گونه مراکز باید پررنگ تر شود.
همچنین مراکز بهداشتی باید به مادران آموزش دهند که برای رسیدن به قد و وزن متناسب کودک، چه ترفندهای تغذیه ای و بهداشتی را پیاده کنند.تعادل در تغذیه کودک بسیار مهم است و از روی همین منحنی ها است که می توان کمبودهای تغذیه ای کودک را شناخت و اقدامات مکمل را به منظور بهبود تغذیه او انجام داد.
توصیه هایی برای قد کشیدن فرزندتان
بچه ام چند وجبی باشد سالم است؟
1-وزن
وزن یک نوزاد طبیعی و به موقع دنیا آمده بین (3/5-2/5) کیلوگرم است. شما می توانید وزن کودک خود را با فرمول های زیر مقایسه کنید و دریابید که کودکتان رشد طبیعی دارد یا خیر.
2(سن شیرخوار به ماه +9) =12 ماهگی -3 ماهگی
8+(2×سن کودک به سال)=6 سالگی -2 سالگی
2/(5-(7×سن کودک به سال))=6 سالگی -12 سالگی
2-قد
قد نوزاد سالم به موقع دنیا آمده حدود (50) سانتی متر است .نوزاد به مرور تا یک سالگی (25) سانتی متر افزایش قد خواهد داشت .برای مقایسه قد کودک خود با استانداردهای سلامت می توانید از فرمول زیر کمک بگیرید:
77+(6×سال)=اندازه طبیعی کودک (2 تا12) سال
3-دورسر
دورسر یک نوزاد سالم وبه موقع دنیا آمده حدود (35) سانتی متر است .سپس در سه ماهه اول (6)سانتی متر در سه ماهه دوم (3)سانتی متر و در (6) ماهه دوم (3)سانتی متر به دور سر او اضافه خواهد شد.
بد نیست بدانید ابعاد کودک دائما در حال رشد است. بنابراین با داشتن این اطلاعات مختصر می توان ارزیابی دقیقی از وضعیت سلامت کودک خود داشت. توصیه می کنیم شما والدین در اولین سال تولد هر ماه فرزندتان را توزین کنید و به محض این که احساس کردید رشد فرزندتان کند شده یا لاغری محسوس را در کودک خود دیدید، حتما به پزشک مراجعه کنید و توصیه های بهداشتی و پزشکی او را مو به مو اجرا کنید .
لازم به یادآوری است که سرعت رشد وزنی به مراتب سریع تر از سرعت رشد قد و دور سر است .علاوه بر عوامل فوق الذکر رشد کودک به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی یعنی شرایط اقتصادی، موقعیت جغرافیایی ،نژاد، وضعیت فرهنگی و بهداشتی خانواده مهم است. یعنی اگر شما دوقلوهای همسان داشته باشید هریک را در شرایط محیطی مختلف بزرگ کنید ،رشد جسمانی و روانی آنها متفاوت است.
منحنی رشد مخصوص کودک خود را بکشید
هدف اصلی از به کاربردن منحنی های رشد پی بردن به روند رشد کودک است که وزن کودک خود شاخص بسیار گویایی از سوءتغذیه کودک است.مطابقه با استانداردهای جهانی کودک زیر (3) سال باید هر (2) ماه افزایش وزن نداشته باشد، رشد کودک دچار اختلال شده ،توصیه می کنیم کودک زیر یک سال را هر ماه،کودک (2-1)سال را هر (2) ماه و کودک (3-2) ساله را هر سه ماه وزن کنید.
«روی» عنصرمسئول سوخت و سازی بدن
به طور کلی مقدار روی موجود در بدن (2/5 -1/5) گرم است که بخش قابل توجهی از این مقدار در بافت عضلانی، استخوان ها و کبد تجمع یافته و مقداری از آن هم در مو، ناخن و پوست است.د رکشور ما کمبود روی شایع است و دیده شده کودکانی که کوتاهی قد تغذیه ای داشته اند با مکمل روی رشد بهتری کرده اند.
منابع روی: به طور کلی منابع غذایی که حاوی پروتئین هستند منبع خوبی از روی هم هستند.جگر و انواع گوشت قرمز، گوشت سفید هم روی دارد اما نه به اندازه گوشت قرمز، تخم مرغ، لوبیا، عدس ،غلات سبوس دار، لبنیات، مغزهای گردو، بادام ،فندق و... سعی کنید بیشتر از منابع حیوانی استفاده کنید زیرا جذب روی از منابع حیوانی به مراتب ساده تر از منابع گیاهی است .شیر مادر هم شامل مقادیر قابل توجهی روی است که قابلیت جذب بالایی هم دارد.
رشد با افزایش طو ل استخوان
افرادی که مراقبت کودک را برعهده دارند باید آشنایی دقیقی با الگوهای رشد طبیعی داشته باشند تا هرگونه انحراف از این الگوها را به سرعت شناسایی و تحت کنترل قرار دهند. دراین رابطه منحنی های رشدی که روی کارت های بهداشتی مراکز بهداشت رسم می شوند کمک چشمگیری به والدین کودک می کنند.
رشد طولی کودکان از طریق افزایش طول استخوان هاست که به وسیله صفحات رشد استخوانی صورت می گیرد. عملکرد این صفحات رشد،تحت تاثیر تغذیه و هورمون های متعددی از جمله هورمون رشد، هورمون جنسی، هورمون تیروئید و انسولین است.
علاوه بر این هورمون های متعدد،آسیب های موضعی مثل شکستگی ها، عفونت های استخوانی ، ضربه های کوچک و مداوم هم می تواند تاثیرات به سزایی بر رشد استخوان ها داشته باشد.
منبع: نشریه شهرزاد
