به گزارش ایسنا، سید محمد بهشتی رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در نشست پژوهشی "نوروز؛ میراث‌صلح، تنوع فرهنگی و فرهنگ مدارا " با اشاره به تقسیم‌بندی میراث فرهنگی به ملموس و غیرملموس، نوروز را میراثی غیرملموس و غیرمادی خواند و گفت: بخش مادی میراث‌فرهنگی به دلیل لمس شدن‌اش به نظر ماندگارتر می‌آید و از قدمت بیشتری برخوردار است ولی در زمینه حفاظت باید گفت که آثار ملموس بیشتر حفظ می‌شوند، می‌توان این‌را یک فریبکاری دانست.
نوروز میراث ناملموس ماندگاری
او در ادامه نوروز را نیز میراث ناملموس ماندگاری دانست که نمی‌توان آن را تاریخ‌گذاری کرد و گفت: در مورد میراث ناملموس نمی‌توانیم تاریخی قائل شویم. آنچه به حوزه غیر ملموس میراث فرهنگی مربوط می‌شود عمر بسیار طولانی‌تری خواهد داشت و جان سخت‌تر است، به راحتی دستخوش تغییر و تحول نمی‌شود در حالی‌که در صورت ظاهر ضربه پذیرتر و گسترده‌تر به نظر می‌رسد.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در قید حیات بودن آثار ناملموس از دیگر ویژگی‌های این آثار دانست وادامه داد: این آثار هنوز نفس می‌کشند، به همین دلیل در پژوهش‌هایمان روی یک موجود زنده مطالعه می‌کنیم که باید صدای قلبش را بشنویم، چون بخش زنده فرهنگ است.
او با بیان اینکه در بین تمام آنچه به عنوان آثار غیر ملموس می‌شناسیم، مواردی متمایز نیز وجود دارند، بیان کرد: این خاصیت در آثار ملموس نیز وجود دارد و برخی از این آثار خصوصیت‌هایی دارند که به واسطه آنها خود را به رخ بقیه می‌کشند.
بهشتی تخت‌جمشید و میدان نقش‌جهان که در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده‌اند را از آثاری دانست که با دارا بودن این خصوصیت در ترازوی فرهنگ وزن سنگین‌تری دارند و کیفی‌ترند.
وی با اشاره به اینکه آنچه ما تحت عنوان آثار فرهنگی تاریخی می شماریم نسبت به فرهنگ مظهریت دارند، مظهر فرهنگی را چیزی دانست که فرهنگ درآن به ظهور در می‌آید و ادامه داد: مظاهر فرهنگی آیینه‌هایی پیش روی فرهنگ هستند که وقتی به آنها می‌نگریم فرهنگ‌مان را در آنها می‌بینیم.
نمایش تمامی فرهنگ ایرانی در نوروز
او با بیان اینکه در بین تمامی این مظاهر فرهنگی برخی آیینه‌های قدی‌اند و فرهنگ تمام قدتر در این آیینه‌ها قابل مشاهده‌اند، نوروز را یکی از مظاهر تمام‌قد دانست که همه‌ی فرهنگ ایرانی در آن به نمایش درمی‌آید.
بهشتی ابراز امیدواری کرد: رگ و ریشه‌های فرهنگ را خود آگاه کنیم تا از آنها بهره‌مند شویم، در غیر اینصورت از آنها برخورداریم و این دو متفاوت‌اند، چون می‌توانیم گنجی در خانه داشته باشیم و از گرسنگی بمیریم .
داریوش هم در 2500 سال پیش دغدغه نجات ایران از خشکسالی را داشت
به نقل از پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ محمدرضا کارگر،مدیرکل امور موزه‌ها نیز در سخنانی با اشاره به این نکته که مشکلات امروز مانند کم‌آبی، جنگ، خشکسالی و بحران جمعیت موضوعات جدیدی نیستند، گفت:حتی در 2500 سال پیش هم داریوش دغدغه نجات این سرزمین از خشکسالی را داشته است.
او مهمترین سرمایه‌گذاری که اکنون ایران می‌تواند داشته باشد را مربوط به حوزه فرهنگ دانست و افزود: چون ایران در هر جایی از جهان که منظر موقعیت فرهنگ و میراث فرهنگی حضور پیدا کند دارای جایگاه ویژه‌ای است.
او با اشاره به این نکته که فرهنگ به رغم وجود نفت در حوزه اقتصادی تاثیرگذار است، گفت: این در حالی است که در حوزه نفت رقبای بسیاری برای ایران وجود دارند.
کارگر درباره تاثیر تداوم فرهنگ در دستیابی به توسعه پایدار گفت: علت دوام ایران در طی چندین هزار سال، داشته‌های فرهنگی‌اش بوده و با تکیه بر این داشته‌ها و به‌رغم همه مشکلات و چالش‌های موجود در این سرزمین و برخورد با دیگر فرهنگ‌ها موفق شده فرهنگی را خلق کرده و به وجود آورد.
او افزود: اگر ایرانیان موفق به حفظ هویت ملی خود شده‌اند، به دلیل ممارستی بوده که با این سرزمین وجود داشته و انقطاعی در روند و استمرار این فرهنگ و تمدن به وجود نیامده و همیشه این سرزمین به سمت بالندگی پیش رفته است.
وی تاکید کرد: اگر این فرهنگ همیشه پایدار بماند همیشه راه‌حل‌ها را برای ما بیان خواهد کرد و در چهارچوب این فرهنگ هرگز مخاطره‌ای به عنوان برخورد به وجود نمی‌آید و به طور حتم صلح دستاورد حتمی این فرهنگ خواهد بود چرا که این فرهنگ نحوه مذاکره و گفتگو با سایر فرهنگ‌ها را آموخته است.
کارگر با بیان اینکه فرهنگ ما فارغ از تعصبات، در برخورد با سایر فرهنگ‌ها از ملایمت برخوردار بوده، تاثیر گرفته و تاثیرگذار بوده است و این تاثیرپذیری حکم پیوند را دار، هشدار داد: اگر مسیر فرهنگی که چندین هزار سال آن را تمرین کرده و به عنوان یک میراث بسیار با ارزش است را از دست بدهیم، نمی‌دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد.
مدیرکل امور موزه‌ها با اشاره به خطر آلزایمر گفت: اگر روزی این جامعه از خود بپرسد که "کی هستیم؟، "چه فرهنگی داریم؟"، "چه فرهنگی باید داشته باشیم؟"، در آن زمان هر چیزی ممکن است برای این کشور، مردم و سرزمین یک مشکل و خطر جدی باشد.
تاثیر سواد فرهنگی در حفظ فرهنگ
او به نقل از یونسکو گفت که «جامعه باید حافظه خود را نسبت به فرهنگش حفظ کند که به آن سواد فرهنگی گفته می‌شود.» و ادامه داد: آموزش لازمه ایجاد سواد فرهنگی است و هر چیزی را انسان باید از طریق آموزش بیاموزد.
کارگر با تاکید بر نقش موزه‌ها در افزایش سواد فرهنگی گفت: موزه‌ها باید مردم را نسبت به فرهنگ خودشان آگاه کنند.
کارگر در ادامه به تلاش اکوموزه‌ها برای حفظ فرهنگ اشاره و تاکید کرد: امروز با توجه به شرایط و ارتباطات جهانی و سیاست‌های منطقه‌ای و شرایط خاص ایران، برای حفظ فرهنگ به تلاش مضاعف نیاز داریم .
او نقش مراکزی مثل پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه را برای عبور از این برهه تاریخی و حفظ فرهنگ اعم از فرهنگ عمده و خرده فرهنگ ها بسیار مهم دانست و با اشاره به وجود تنوع فرهنگی در ایران گفت: متاسفانه برخی به اشتباه فکر می‌کنند تنوع فرهنگی نوعی تهدید برای این سرزمین محسوب می‌شود این در حالی است که همه تابع فرهنگ ایران هستیم و همه فرهنگ‌های موجود بخشی از فرهنگ بزرگ ایرانی است.
مدیرکل امور موزه‌ها ایجاد موزه‌های مردم شناسی و اقوام را نماد "وحدت در کثرت و کثرت در وحدت " در زمینه تنوع فرهنگی دانست.
او نوروز را یکی از موضوعات مهم مشترک با رفتارهای نسبتا یکسان در بین همه فرهنگ‌ها در کشور دانست و افزود: توجه به نوروز، توجه به میراث و فرهنگ و داشته‌ای بسیار زییایی ما است.
وی گفت: اگر بتوانیم فرهنگ خود را حفظ کرده و استمرار دهیم به طور حتم مسیر توسعه را به ما نشان خواهد داد و معضلات و مشکلات را از بین خواهد برد همانطور در طول تاریخ مردم به پشتوانه این فرهنگ غنی مسیر توسعه را طی کرده‌اند.
نوروز یک زمان تقویمی است
فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به ثبت جهانی نوروز در یونسکو با مشارکت 12 کشور گفت: نوروز برای زنده ماندن حوادث بسیاری را پشت سرگذاشته است.
او با اشاره به تقویمی بودن نوروز گفت: نوروز تنها یک مناسبت اعتباری برای دید و بازدید و صلح و صفا نیست بلکه زمانی است که شب و روز برابر می‌شوند و ناگزیر مردم باید این زمان تقویمی برای کشت و کار و غیره استفاده کنند.
نظری افزود: امروزه کارکرد تقویمی و نجومی و کیهانی نوروز دچار تغییر شده و تنها به حفظ آیین و رسم هایی که عمدتا جنبه اجتماعی و مردم شناسی دارند محدود شده و تقلیل پیدا کرده است.
او یکی دیگر از این تغییرات در مصداق‌ها و عناصر فرهنگ ایرانی را در زبان فارسی دانست و گفت: با ورود اعراب به ایران، این زبان در دیوان و دربار به حاشیه رفته و تنها بین مردم باقی می‌ماند تا این که خاندان سامانی تلاش می‌کنند شرافت اصلی زبان فارسی را برگردانند و در آن زمان تفسیر ترجمه طبری به فارسی برگردانده می‌شود.
نظری، پرستاری از طبیعت، صلح، گفتگو، تنوع فرهنگی و حفظ حقوق دیگران را از پیام‌های نوروز دانست و گفت: این در حالی است که امروزه بیشترین آسیب‌ها به طبیعت را در روزهای نوروز شاهد هستیم.
نوروز موسیقی موزون است
حمید تنکابنی، رییس مرکز اسناد فرهنگی آسیا- پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نیز در صحبت‌هایی با طرح این پرسش که "چه آیین‌هایی در فرهنگ متنوع جهان در تاریخ ماندار بوده‌اند و از فراز و فرودهای تاریخی گذشته و هنوز گسترش یافته و بخشی از نیازهای روحی و فرهنگی جامعه معاصر را برطرف می‌کنند؟"، کارکرد اجتماعی، انعطاف پذیری، پویایی و چند وجهی بودن را از رازهای ماندگاری آیین نوروز دانست.
او با اشاره به وجود 21 مولفه به عنوان ویژگی‌های شخصیت نوروز، از صلح، مهرورزی، بخشندگی، امیدزایی، شادی آفرینی، نرم خویی، خوش خلقی، شور زندگی، نوشدن حال ها، غبارروبی کهنه ها، اعتدال گرایی، تطهیر از آلودگی جسم و ذهن و روان، تقویت ارتباطات اجتماعی با صله رحم به عنوان برخی از این ویژگی‌ها نام برد.
تنکابنی نوروز را یک موسیقی جهانی دانست که سازهای مختلف جهان را بیان می‌کند و ارکستر و موسیقی موزونی است که با نزدیکی به بهار شکل می‌گیرد و با طبیعت منطبق است.
پیام یک پیشکسوت مردم‌شناسی
محمد میرشکرایی، رئیس سابق پژوهشکده مردم‌شناسی و از مردم‌شناسان پیشکسوت پیامی در این مورد نوشته بود که توسط فرزندش شبان میرشکرائی قرائت شد.
میرشکرایی در پیام خود علاوه بر شادباش به مناسبت فرارسیدن نوروز گفت: «سالها در گذر است،بعضا روزهایی که در شرایطی متفاوت نوروز را پاس داشتیم و سهم خود را به عنوان مهمترین نهاد فرهنگی در بازشناسی، پاسداری و احیا آیین های نوروز ادا کردیم نزدیک به دو دهه می‌گذرد. جمع همکارانم در پژوهشکده مردم شناسی، نشیب و فرازهای پرداختن به نوروز را تا به امروز بی شک با دل و جان لمس کرده و به یاد دارند.»
وی در پیام خود ابزار خرسندی کرد که نتیجه این تلاش‌های همه جانبه، به ثبت جهانی نوروز انجامید و امروز همچنان کشورهای دیگری متقاضی پیوستن به این پرونده ارزشمند هستند.
این پیشکسوت مردم شناسی همچنین افزود: بسیار خرسندم که امروز نهادهای دولتی و مردمی همراه و همگام یکدیگر برای حفاظت و پاسداری از این میراث ناپدیدار کهن خود در گوشه گوشه این سرزمین پر گهر تلاش می‌کنند، میراث ناپدیداری که در سراسر سرزمین‌های امروز و جهان ایرانی در هنگامه باز زنده شدن طبیعت جشن گرفته می‌شود.
او ابراز امیدواری کرد: این حاصل نیکو سرآغازی برای پرداختن به دیگر جشن‌ها و مصادیق میراث ناپدیدار ایران باشد.
*رگزاری همایش بین المللی نوروز در سال آینده
علیرضا حسن‌زاده، رئیس پژوهشکده مردم شناسی بااشاره به برگزاری همایش بین‌المللی نوروز در اسفند آینده بیان کرد: کوشش کرده‌ایم تا به سهم خود اهمیت نوروز را در ایران ،سرزمین‌های نوروزی و فراتر از آن در جهان نشان دهیم .
او با اشاره به اینکه همایش بین‌المللی نوروز اسفند ماه سال آینده برگزار می‌شود، افزود: نگاهی به این عنوان نشان می‌دهد بر مبنای گفتمان میراث فرهنگی که مرتبط با مفاهیم کلیدی همچون همگرایی، تنوع فرهنگی، فرهنگ مدارا و میراث صلح، کوشش کرده‌ایم اهمیت نوروز را در ایران، سرزمین‌های نوروزی و فراتر از آن در جهان به سهم خودمان نشان دهیم.
او با اشاره به وجود گنجینه‌ای بسیار غنی از سراسر ایران درباره نوروز در پژوهشکده مردم شناسی گفت: پژوهشکده مردم‌شناسی، تمرکز فراوانی روی نوروز داشته و ثبت نوروز در زمان استاد محمد میرشکرایی اتفاق افتاد و حداقل 10عنوان کتاب در این حوزه چاپ و چهار همایش ملی و بین‌المللی با این موضوع برگزار شده است .
رییس پژوهشکده مردم شناسی با تأکید بر جایگاه علوم مرتبط با میراث فرهنگی گفت: علوم مرتبط با میراث فرهنگی هچون مردم‌شناسی،زبان‌شناسی و باستان‌شناسی در دوره معاصر نه تنها در میراث فرهنگی بلکه فراتر از آن در تمامی آثار اساتید مختلف جایگاه بسیار مهمی در تعمیق خودآگاهی انسان ایرانی نسبت به ثروت فرهنگی اش داشته است.
حسن زاده با بیان اینکه کوششی که علوم مرتبط با میراث فرهنگی در ارتباط با این حوزه انجام می دهد نوعی به سمت فرهنگ به مثابه ثروت پایدار می‌رود و این آن چیزی است که در دوره معاصر می‌بینیم، افزود: از این نظر در کنار اقتصاد گردشگری که خیلی مهم است از اقتصاد میراث سخن می‌گوییم چیزی که در پژوهشکده مردم شناسی نام اقتصاد فیروزه‌ای را برآن نهاده‌ایم، ترکیب آسمان و طبیعت،باورها،فرهنگ و آنچه از غنای طبیعت داریم .
حسن زاده با تاکید بر اینکه نمی‌توان روی میراث فرهنگی قیمت گذاشت، بنابراین به آن ثروت پایدار می‌گوییم، افزود: اگر بخواهید بزرگان میراث فرهنگی را در شکل گیری گفتمان فرهنگی حذف کنیم چیزی از خودآگاهی ما نسبت به فرهنگی که ازش برخورداریم، نمی‌ماند .
او افزود: علوم مرتبط با میراث فرهنگی در حوزه اقتصاد میراث ،اقتصاد ثروت پایدار و تعمیق خودآگاهی نقش بسیار مهمی در جامعه ما دارد.
دیدو بازدید از مولفه های اصلی آیین نوروز
بهروز عمرانی معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در این نشست ، نوروز را جشنی دانست که با نوشدن جهان در پیوند است.
او افزود :اَکیتو نام مراسم جشنواره بهار در بین‌النهرین باستان است که سومریها آن را برداشت جو و کاشت جو همچنین بابلی‌ها سرآغاز سال جدید می‌نامند، در تقویم بابلی ماه مارس یا آوریل به عنوان نیسانو شناخته می‌شود از آنجایی که این جشن در روزهای اولیه سال بابلی برگزار می‌شود،می‌توان آن را جشن سال نو نامید. این جشن در بابل در دونقطه یکی در معبد مردوک و دیگری در خانه سال نو در شمال شهر بابل برگزار می‌شد. هرساله این مراسم مذهبی از دروازه ایشتار(نبوکدنصرII را که پادشاه بابل نو) در شهر بابل به مناسبت برداشت جو آغاز می‌شده افزود : در ساخت دروازه ایشتار از آجرهای لعابدار با طرح ردیف اژدها، گاو و شیرها استفاده شده بود.
او گفت : مهرداد بهارو کتایون مزداپور ریشته اَکیتو را در داستان گیلگمش و الهه ایشتار می‌جویند، ایشتار الهه عشق و تموز(تابستان) آنگاه که به دنیای مردگان زیرزمین می‌شود زمین از سبزه تهی و از باروری می‌افتد.
عمرانی افزود: بازگشت ایشتار به روی زمین درگرو جانشینی او در دنیای مردگان است و این جانشین همسر او دموزی است که با لباس قرمز و دایره و ساز، نی لبک نیمی از سال به دنیای مردگان تبعید می‌شود، این اتفاق همزمان با اعتدال بهاری و اعتدال پاییز صورت می گرفته است.
وی با بیان اینکه نوروز ریشه در تاریخ و فرهنگ مادارد و به نوعی آفرینش را تمثیل می‌کند گفت:هدف از برگزاری جشن‌ها نزدیکی افراد جامعه، موانست آنان، تمرکز نیرو، اتحاد و اتفاق بوده است.
به گفته او، نوروز از نظر علمی و نجومی روزی است که آفتاب در برج حمل می‌تابد و روز و شب باهم برابر می‌شوند روزی که طبیعت از خواب زمستانی بیدار و زندگی نو در زمین آغاز می‌شود.
معاون پژوهشی پژوهشگاه با بیان اینکه مردم بابل از دوران‌های بسیار قدیم جشن بهار را روز اول سال وعمدتا در اعتدال بهاری تحت عنوان "آکیتو" برگزار می‌کردند، بیان کرد: به نظر می‌رسد کوروش در نیمه دوم قرن ششم پیش از میلاد پس از فتح بابل نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کرد .
او گفت :برخی از پژوهشگران (هرتسفلد، گریشمن و پرادا) مدعی هستند که تخت جمشید برای انجام مراسم نوروز ساخته شده و برخی دیگر هرگونه مدرکی برای جشن گرفتن نوروز در دوره هخامنشی را انکار می‌کنند.
عمرانی تأکید کرد: به اعتقاد "جان هینلز" تخت جمشید مرکز اجرایی آیین‌ها بوده است و از نظر "مری بویس" تخت جمشید دعایی مفصل و طولانی که در زبان سنگ ادا و نوعی رویای هخامنشی است، از روز نوروز و زندگی نواست که در سنگ به یادگار گذاشته شده است.
