هفته نامه سلامت - دکتر فرنوش ابراهیم زاده، متخصص داخلی- عضو هیات علی دانشگاه علوم پزشکی مشهد: نوروز، عید باستانی ایرانیان است که تقارن آن با بهار طبیعت هرچه بیشتر بر شکوه و زیبایی آن می افزاید. کنار شکوه طبیعت و جدا شدن از سرمای زمستان، مجالی است برای گذران اوقاتی خوش کنار عزیزان، اما این مهم جز با توجه به اصول مهم سلامت محقق نمی شود و گاهی تغییرات برنامه غذایی، سفر، مصرف بیشتر تنقلات و... زمینه ساز بروز ناراحتی های مختلفی می شود که لذت این دوران را از بین می برد.
در این میان، برخی بیماری ها شیوع بیشتری دارند که توجه به علل زمینه ساز و اقدام مناسب می تواند به رفع بهتر و سریع تر آنها کمک کند.
افزایش آمار بیماری های 4 گانه در تعطیلات عید
1. سوءهاضمه: سوءهاضمه بیماری ای است که با احساس ناراحتی عمومی بدن؛ درد معده، نفخ و سنگینی، سرگیجه، حالت تهوع و رنگ پریدگی همراه است که می تواند منجر به استفراغ نیز شود. درواقع این مشکل زمانی اتفاق می افتد که معده نتواند انرژی لازم برای هضم مواد غذایی داشته باشد. مصرف غذاهای چرب و شیرین، مشروبات الکلی و مصرف تنقلات فراوان دوران تعطیلات از جمله عوامل کاهش روند هضم و اختلال سیستم گوارش هستند. برای پیشگیری از سوءهاضمه توصیه می شود از پرخوری بپرهیزید و حتی الامکان در مهمانی ها به دلیل مصرف میوه، شیرینی و آجیل، غذاهای سبک میل کنید و در فواصل بین غذاها مقدار کافی آب بنوشید. نوشیدن قهوه و چای نیز پس از صرف غذا می تواند زمینه ساز این ناراحتی باشد.
2. میگرن: خستگی، کم خوابی، استرس، از جمله عواملی هستند که می توانند زمینه ساز سردرد و حتی میگرن در بعضی افراد شوند. گرچه مصرف مسکن ها اولین و بهترین راه حل به نظر می رسد باید توجه داشت مصرف خودسرانه داروها قطعا برای سلامت عوارض دارند. معمولا با تشخیص علت سردرد و رفع آنها، وضعیت فرد بهبود می یابد. استراحت کافی و پرهیز از سر و صدا در این باره بسیار موثر است.
3. التهاب معده ای- روده ای (گاستریت): این بیماری که منشاء ویروسی یا باکتریایی دارد معمولا در صورت مصرف خوراکی های آلوده فرد بیمار منتقل می شود. کاهش اشتها، دردهای شکمی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد و تب خفیف مهم ترین علائم آن است که به طور کلی پس از 24 ساعت برطرف می شود. برخی ویروس ها و عفونت های روده ای مانند نوروویروس، روتاویروس و... و باکتری هایی مانند استافیلوکوک لورئوس و باسیل سرئوس باعث استفراغ به ویژه در اطفال، سالمندان و افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی خواهندشد.
در صورت ابتلا بهتر است بیمار تا 24 ساعت حجم کمی غذای سبک و مایعات بخورد زیرا معمولا غذای سنگین و زیاد باعث استفراغ می شود. برای بهبود سریع تر توصیه می شود از مصرف لبنیات، آب مرکبات ،گوشت ها و غذاهای ادویه دار، سبزیجات خام، غذاهای چرب و انواع شیرینی پرهیز کند. اگر بیمار با رعایت این نکات بهبود نیابد حتما لازم است توسط پزشک متخصص معاینه شود و در صورت نیاز دارو مصرف کند.
4. اسهال: یکی دیگر از مشکلات شایع دوران تعطیلات به خصوص در سفر، اسهال است که معمولا نوزادان و کودکان، سالمندان و افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی را در گیر می کند. ابتلا به ویروس های زمینه ساز این ناراحتی ها از طریق آب و مواد غذایی آلوده انتقال می یابد. به زمان بروز اسهال نیز باید توجه داشت. مثلا زمانی که فرد بلافاصله پس از صرف غذا در رستوران یا پیک نیک دچار اسهال می شود،
ممکن است به علت عوامل عفونی ناشی از مصرف گوشت و مرغ آلوده، همبرگر نیمه پخته، مصرف پلو که دوباره گرم شده، تخم مرغ خام یا پنیر آلوده باشد. توصیه می شود در شرایطی که آب لوله کشی تصفیه شده در دسترس نیست حتما از بطری های آب معدنی استفاده یا حداقل آب حوشانده شود. این نکته به خصوص در زمان مسواک زدن مورد توجه نیست، در حالی که می تواند یک زمینه جدی انتقال عوامل بیماری زا باشد. شست و شوی مرتب دست ها با آب و شوینده های ضدعفونی کننده نیز ضروری خواهدبود.
5. مسمومیت غذایی: خطر مسمومیت های غذایی طی دوران تعطیلات و مهمانی ها بیشتر می شود زیرا بیرون ماندن طولانی غذاها در دمای محیط زمینه رشد و تکثیر باکتری ها و میکروبهای بیماری زا را فراهم می کند. برای پیشگیری از احتمال این خطر، باید چند اصل مهم را از زمان تهیه غذا تا سرو آن رعایت کرد؛ دست ها و وسایل آشپزی را مرتب بشویید و تمیز نگه دارید، هیچ وقت مواد غذایی پخته را روی سطوحی که خوراکی های خام مانند گوشت و سبزیجات آماده می شود، نگذارید و باقی مانده غذاها را فورا در یخچال قرار دهید. همچنین به خاطر داشته باشید همیشه گوشت را برای یخ زدایی در یخچال بگذارید.
نسخه های 6 گانه برای حفظ سلامت در تعطیلات
1. پرهیز از پرخوری: معمولا طی تعطیلات نوروز برنامه غذایی روزانه تغییر می کند و مصرف زیاد آجیل، شیرینی و میوه و گاهی غذاهای چرب و سنگین پای ثابت مهمانی ها خواهدشد. حال آنکه این پرخوری و یا به عبارت بهتر بدخوری ها منشاء ناراحتی ها گوارشی مانند سوءهاضمه، ریفلاکس و دل دردهای کم و بیش شدید می شود. علاوه بر اینها، چنین رویه ای زمینه ساز چاقی و افزایش وزن می شود که پس از تعطیلات باید زحمت بیشتری برای رسیدن به تناسب اندام کشید. مهم ترین اصل برای پیشگیری در این زمینه رعایت تعادل همیشگی تغذیه است و آنچه به راحتی قابل اجراست، توجه به احساس گرسنگی و سیری است.
برای اینکه این احساس به درستی شکل بگیرد باید به آرامی غذا خورد زیرا مغز حدود 20 دقیقه زمان لازم دارد تا احساس سیری را اعلام کند. یک راهکار مثبت دیگر اینکه مقدار سهم پیش غذا، غذای اصلی، دسر، نوشیدنی و... را کم کنید زیرا مصرف میوه، شیرینی و آجیل به خصوص در چند مهمانی پیش از صرف غذا، قطعا نیاز بدن را به دریافت مواد غذایی کاهش می دهد. همچنین جایگزینی نیمی از بشقاب غذا با سالاد و سبزیجات ایده خوبی برای حفظ سلامت گوارش در این مدت است. به خاطر داشته باشید معمولا در مهمانی ها غذاها و خوراکی های مختلفی سرو می شود اما شما مجبور نیستید مزه همه آنها را بچشید.
2. تحرک و دوری از تنبلی: می توان از تعطیلات برای کسب قوا و رفع خستگی های کاری استفاده کرد اما مطمئنا به معنای تنبلی و بی تحرکی نیست. گرچه توصیه همیشگی متخصصان این است که حداقل روزی 30 دقیقه پیاده روی داشته باشند یا اینکه 3 روز در هفته به مدت 45 دقیقه یا یک ساعت تمرینات استقامتی انجام دهید. بهتر است در این مدت تحرک بیشتری داشته باشید. چنین رویه ای نه تنها باعث احساس بهتر جسمی و روانی و غلبه بر استرس ها و نگرانی ها می شود، بلکه سوخت و ساز کالری دریافتی نیز در این مدت بهتر خواهدشد.
3. کاهش مصرف نوشابه های گازدار: متاسفانه هنوز هم در بسیاری از مهمانی ها نوشابه های گازدار پرطرفدارترین نوشیدنی محسوب می شود، در حالی که تاثیرات جدی بر سلامت دارد. قند فراوان این نوشیدنی ها یکی از علل مهم پوسیدگی دندان ها، اضافه وزن و افزایش زمینه ابتلا به دیابت است. همچنین این نوشیدنی ها مانع جذب کلسیم در استخوان ها می شوند و به تدریج فرد را مستعد ابتلا به پوکی استخوان می کنند.
کافئین موجود در نوشابه ها حالت وابستگی در فرد ایجاد می کند و به همین دلیل تمایل به مصرف را بیشتر خواهد کرد. آب همیشه بهترین و سالم ترین نوشیدنی است که می توان برای تنوع گاهی همراه با کمی لیموترش میل کرد. دوغ های بدون گاز و شربت های گیاهی هم نوشیدنی های سالمی برای مهمانی ها هستند.
4. پیش بینی ابتلا به بیماری ها: دست دادن، بوسیدن و صحبت کردن نزدیک با افراد در مهمانی ها می تواند زمینه انتقال ویروس های سرماخوردگی، آنفلوانزا و حتی ناراحتی های گوارشی را بیشتر فراهم کند. برای پیشگیری از این مساله بهترین توصیه شستشوی مرکر دست ها با آب و صابون و پرهیز از تماس دست ها با چشم، دهان و بینی است. این نکته به خصوص در مهمانی های شلوغ اهمیت بیشتری دارد. افراد زمان سرماخوردگی و آنفلوانزا نباید با دیگران دست بدهند یا آنها را ببوسند.
به علاوه حتما هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی را با دستمال بپوشانند، اما از آنجا که نمی توان این نکته را به دیگران یادآور شد، بهتر است به فکر سلامت خود باشید و در صورت حضور افراد بیمار در مهمانی، پیش از خوردن مواد غذایی دست ها را بشویید. اگر احساس می کنید اماکن شستشو وجود ندارد، همیشه ژل ها آنتی باکتریال بدون نیاز به آن همراه داشته باشی. این نکته به خصوص در مورد کودکان، خانم های باردار و سالمندان اهمیت بیشتری دارد.
5. اختصاص زمانی برا خود: خستگی خیلی زیاد موجب تشدید استرسی و کاهش خلق و خو می شود. کنار فرصت خوب با هم بودن و دید و بازدید دوستان، حتما زمانی را صرفا برای خود درنظر بگیرید و به امور مورد علاقه برای کسب آرامش بپردازید. قدم زدن در هوای مطبوع بهاری، مطالعه تماشای فیلمی که مدت ها آن را دوست داشتید، گوش دادن به یک موسیقی آرام و... از جمله پیشنهادهای خوب هستند که به بهبود وضعیت سلامت جسمی و روانی کمک می کنند.
6. توجه به نظم خواب: دوران تعطیلات و مهمانی ها غالبا نظم خواب را به هم می زند و افراد تا دیروقت بیدار هستند و صبح ها نیز تا نزدیک ظهر می خوابند، در حالی که رعایت بهداشت و نظم خواب یکی از مهم ترین اصول حفظ سلامت است. این شرایط تنها نظم همیشگی را به هم می زند و پس از بیدار شدن فرد را برای انجام کارهای روزمره با مشکل روبرو می کند، بلکه باعث خستگی و کسلی و از طرفی تغییرات برنامه غذایی می شود. به عنوان مثلا صبحانه خوردن در این دوران کنار گذاشته می شود که مسلما ولع ریزه خواری و تنقلات و همچنین پرخوری در وعده ناهار را در پی دارد. این مساله را به خصوص در مورد کودکان و نوجوانان رعایت کنید تا پس از شروع مجدد دوران مدرسه با مشکل روبرو نشوند.
تصادف جاده ای؛ تهدید همیشگی سفرهای نوروزی
آمارهای تکان دهنده ای که هر سال در مورد حوادث جاده ای مطرح می شود، کام همه ایرانیان را در روزهای زییای نوروز تلخ می کند. در این باره خطای انسانی و شرایط جسمی و روانی رانندگان نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از وقوع حوادث دارند. به عنوان مثال مصرف «الکل» یکی از مهم ترین علل تصادفات مرگبار در جاده هاست، به طوری که یک سوم این تصادفات را دربر می گیرد که طی سال های اخیر در همه جوامع از جمله ایران نیز روند رو به رشدی داشته است. از آنجا که تمایل به مصرف نوشیدنی های الکلی در دوران تعطیلات بیشتر می شود، می تواند زنگ خطر جدی باشد.
بررسی ها نشان می دهد از هر 3 تصادف ناشی از مصرف الکل، 2 مورد در شب اتفاق می افتاد و نیمی از آمار تصادفات پایان هفته را شامل می شود. بیشتر رانندگان آقایان جوان هستند. سرعت بالا نیز یکی از دیگر علل جدی و عامل بیش از 30 درصد تصادفات مرگبار است. این در حالی است که افزایش سرعت از حد مجاز 80 کیلومتر در ساعت به 90 کیلومتر تنها چند دقیقه اختلاف در رسیدن به مقصد را به دنبال خواهدداشت. تلفن همراه عامل خبر دیگری است زیرا صحبت کردن با تلفن حین رانندگی، احتمال خطر تصادف را سه برابر افزایش می دهد.
همچنین خواندن پیام این خطر را دست کم 23 برابر بالا می برد زیرا برای هر پیام باید حداقل 5 ثانیه از جاده چشم برداشت. شاید جدی به نظر نرسد اما استفاده از تلفن همراه باعث کاهش تمرکز راننده می شود و در این حالت راننده تنها 30 تا 50 درصد بر اتومبیل و جاده کنترل خواهدداشت. از هر تصادف مرگبار نیز باید یکی را به خستگی راننده نسبت داد. زمانی که راننده شب پیش از رانندگی در جاده 5 ساعت یا کمتر بخوابد، احتمال بروز تصادف 3 برابر افزایش می یابد. کم خوابی یا اصرار به رانندگی برای طی مسافت بیشتر عوارض منفی جدی بر توانایی جسمی و روانی بیمار دارد و شرایطی مانند ناهوشیاری ناشی از مصرف الکل ایجاد می کند.
منبع: www.securite-routiere.gouv.fr
