وضعیت بازار سرمایه در سال گذشته و پیش‌رو/ نقش کم‌اهمیت بورس در بازارهای مالی سال ۹۷

به گزارش خبرنگار اقتصادی الف؛ سال 96، برای بازار سرمایه سال پرتنشی بود. از اعتراض سهامداران کنتورسازی و درگیری در تالار شیشه ای و بسته شدن درب تالار گرفته تا تغییر مبهم قوانین توقف و بازگشایی نمادها و از عرضه‌های اولیه ناقص شرکت‌ها گرفته تا تعلیق برخی از شرکت‌های بورسی از جمله معضلات سال 96 بودند.

در مقابل، در سالی که گذشت برای نخستین بار شاخص کل بورس تهران، رقم 99 هزار واحدی را درنوردید.ارزش بازار بورس تهران هم به رقم سه هزار 923 میلیارد ریال هم رسید و برخی از صنایع بالاتر از 70 درصد بازدهی برای سهامداران خود ساختند. 

عامل اصلی این افزایش را باید در رشد قیمت کالاهای اساسی در بازار  سطح بین‌المللی جست‌وجو کرد؛ چرا که بازار سرمایه ایران کامودیتی محور بوده و از قیمت‌های جهانی تاثیر زیادی می‌گیرد. علاوه‌بر این باید تاثیر تصمیمات در بازار پول مانند کاهش نرخ سود سپرده و تا حدودی افزایش نرخ ارز را در آن دخیل دانست. نکته پنهان قضیه اینکه  باید به شارژ محدود شاخص نیز اشاره‌کرد در سال 96 بورس ، جشن‌های 50 سالگی خود را برگزار کرد و مقرر شده‌بود که مهمان ویژه‌ای هم داشته باشد لذا باید بازار به نحو شایسته‌ای رشد می‌کرد. شاهد این مدعا نیز آغاز افت شاخص از فردای برگزاری جشن 50 سالگی بورس است.

بر اساس آخرین اظهار نظر مسئولین بورسی، در حال حاضر بالغ بر   360  شرکت  د‌ر بورس تهران، فعال هستند که سهام منتشر شد‌ه این شرکت‌ها حدود  یک هزار و 418 میلیارد‌ و 907 میلیون سهم است و  کمتر از 20 درصد از این میزان سهم در دست سهامداران قرار دارد که معروف به سهام شناور هستند بنابراین  80 د‌رصد‌ سهام د‌ر بورس تهران د‌ر اختیار مالکان عمد‌ه است که با اهد‌اف مد‌یریتی نگهد‌اری می‌شود‌. ارزش بازار فرابوس نیز  یک هزار و 470 میلیارد ریال است و دارای 246 نماد فعال قابل معامله در بازارهای اول و دوم و پایه است .

 شاخص کل بورس اوراق بهادار

شاخص کل بورس در اولین روز کاری در سال 96 رقم 77 هزار و 485 واحد بود و  تا اواسط سال در همین محدوده‌ها نوسان می‌کرد اما افزایش قیمت کالاهای اساسی در سطح جهانی سبب شد تا شاخص کل رشد جهشی پیدا کرده و تا مرز 100 هزار واحدی پیش‌برود ولی رشد آن در نقطه 99 هزار و 552 واحدی متوقف شد.

افزایش قیمت کامودیتی‌ها

در سال 96 ،  در بورس‌های کالایی جهان، قیمت "مس" به بالاتر از  7100 دلار رسید که  نسبت به میانگین سال گذشته بیش از 35 درصدرشد داشت. " روی" بالای 3500 دلاری  نیز بیش از 50 درصد فراتر از میانگین قیمت در سال 95 بود. "سرب"  و "فولاد" هم  در سطوح 2600 و 360 دلار بیش از  30 درصد  افزون بر سال 95 بازدهی داشتند.

این افزایش بازدهی کامودیتی‌ها در سال 96 ، محرک  مناسبی برای رشد شاخص‌های بازار سرمایه بودند . اما در پایان سال 96 به دلیل تحولات در بازار پول و نوسانات نرخ ارز و خروج نقدینگی، وضعیت بورس تغییر کرد و نهایتا با بازگشایی نماد بانک صادرات بعد از حدود 20 ماه ، شاخص کل بورس در روزهای پایانی به  95 هزار و 863 واحد نیز رسید که در روز آخر در نقطه 96 هزار و 289 واحد توقف کرد .

 پربازده ترین‌های سال 96

بالاترین بازدهی در سال 96 به شاخص فلزات اساسی که بالغ بر 20 شرکت زیر مجموعه داشته و شرکت‌های مانند فولاد مبارکه، ملی‌مس ، کالسیمین ، ملی‌سرب و روی ایران و ذوب آهن اصفهان در آن قرار دارند و بالغ بر 72 درصد بازدهی داشته‌است.

 پس از فلزات اساسی نیز شرکتهای  گروه پرداخت مانند آپ ،  به پرداخت ملت ، کارت اعتباری ایران کیش و تجارت الکترونیک پارسیان قرار دارند  این شاخص بالغ بر 44 درصد بازدهی در یک سال گذشته داشت.

کم بازده ترین های سال 96

نکته جالب توجه در کم بازده ترین و حتی منفی ترین بازدهی در سال 96 به شاخص محصولات فلزی تخصیص داشت که با بازدهی منفی 34 درصد روبرو شدند شرکتهای ماشین سازی اراک و آذراب در این گروه قراردارند که به دلایل مشکلاتی که در بازار سرمایه دارند این گروه بازدهی منفی داشتند

شاخص های بانک و بیمه در سال 96 از جمله شرکتهایی با بازدهی منفی بودند و در ردیف کم بازده ترین شاخص های بورسی قرار گرفتند. شاخص بیمه با بازدهی منفی 16.59 درصد و شاخص بانک با رم بازدهی منفی  15.14 درصد در سال 96 مواجه شدند

 عرضه‌های اولیه در بورس

عرضه‌های اولیه در همه بورس‌های دنیا به نوعی تزریق خون تازه به بازار تلقی می‌شود اما در بازار سرمایه ایران برخی مواقع این خون است که مشکل دار شده و سبب بیماری بازار می‌شود . در سال گذشته عرضه  شرکت «های وب» در بورس تهران سبب دردسرهایی برای سهامداران شده و نشان از عدم دقت ناظر بازار در عرضه‌ها داشت؛ هرچند در فرابورس نیز دو شرکت قبل از عرضه به دلیل اطلاع رسانی به موقع رسانه‌ها مبنی بر مشکلات صورت‌های مالی لغو شد .

بورس تهران،  در ابتدای سال 96 گفته بودبرنامه دارد 15 شرکت را به جمع شرکت‌ها اضافه کند در اواسط سال گفت بیش از 40 شرکت را خواهد آورد  اما در نهایت بیش از 7 شرکت، نتوانست بر تعداد شرکت‌ها بیافزاید.

 بنابراین حدود 33  شرکت در حال حاضر ، در صف انتظار ورود به بورس هستند که تعدادی از آن‌ها درج نماد شده‌اند تعدادی در انتظار پذیرش و تعدادی نیز آماده عرضه اولیه هستند.

در فرابورس نیز  در سال 96 بالغ بر  21 شرکت پذیرش و  نماد 11 شرکت در بازارهای اول و دوم درج شده و 8 شرکت عرضه شدند .

 وضعیت بازار سرمایه در سال 97

شرایط بورس، در سال 97 شاید به گونه‌ای دیگر رقم بخورد . دلیل  نخست اینکه بعد از هر رشدی بازار سرمایه در وضعیت رکود چندماهه  قرار می‌گیرد به عنوان نمونه در سال 92 که جهش را شاهد بودیم تا ماه‌های طولانی بازار در رکود سنگینی به سر می‌برد و همین اتفاق در سال 94 نیز تکرارشد .

موضوع بعدی اینکه بازار سرمایه بازاری به ذات رشد یابنده نیست و تحت تاثیر شرایط بیرونی قراردارد و این صنایع هستند که شرایط بد یا خوب را در بازار سرمایه رقم می‌زنند لذا با توجه به وضعیت تولید در ایران ممکن است که شاهد تحولات تاثیرگذاری نباشیم .  ریسک سیاسی نیز سایه سنگینی بر بازار سرمایه گذاشته است. هرچند فارغ از این مشکلات می‌توان در برخی از صنایع شاهد رشد و پویایی باشیم .

حال بر اساس نگاه خوش بینانه  و بدبینانه به سال 97 ، می‌توان وضعیت بازار سرمایه را در چند بعد مورد بررسی قرارداد : بودجه سال 97 ، وضعیت بازار ارز ،  قیمت نفت ، بازارهای جهانی کالاهای اساسی و ریسک سیاسی و کامودیتی ها

تاثیر بودجه بر بازار سرمایه

بودجه سال 97 برخلاف ادعای  دولت مبنی بر اینکه این بودجه تحقق بخش وعدهای انتخاباتی دولت است؛ هرگز دارای محتوایی تاثیری گذار نبوده و نسبت به سال قبل تفاوت فاحشی ندارد . پروژه‌های عمرانی که بیشترین انتظار بورس از لوایح بودجه دولت است در این لایحه دندانگیر نبوده و تفاوت چندان با سال قبل ندارد .  البته باید  گفت که به میزان محدودی صنعت حمل و نقل در این بودجه مورد توجه قرار گرفته اما چشم گیر نیست .  نکته مورد توجه در بودجه 97 انتشار اوراق بدهی است که نسبت به سال گذشته با افزایش 30 درصدی از رقم 200 هزار میلیارد ریال به 260 هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین انتشار اوراق توسط شهرداری ها در بودجه سال 97 نسبت به سال 96، با افزایش 60 درصدی مواجه شده است.

هرچند مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، غلامرضا ابوترابی ، معتقد است که گسترش بازار بدهی در ذات خود منجر به توسعه بازار سرمایه و نظام تامین مالی می شود. همچنین عمق دادن به بازار بدهی، تقویت ابزارهای سیاست پولی را نیز به همراه دارد. ولی باید گفت که رشد  این ابزارها در شرایطی که اقتصاد ایران در وضعیت تعادل قراردندارد به نفع بازار سهام نیست. بر اساس تجربه های سال 95 ،  رشد انتشار  صکوک در بازار سرمایه  بازار سهام را در رکود شدیدی وارد می‌کند.

 وضعیت بازار پول در سال 97

یکی از موضوعاتی که در سال 97 به بازار سرمایه  آسیب جدی وارد خواهد کرد، موضوع  افزایش نرخ سود بانکی و سود انواع است، چرا که احتمال تغییر رویه سال‌های اخیر مبنی بر سیاسیت انقباضی در بازار پول وجود دارد. در حال حاضر بالغ بر 1145 هزار میلیارد تومان نقدینگی در ایران وجود دارد که با توجه به تغییر قیمتی در بازارهای ارز، طلا و مسکن احتمال آزاد شدن این نقدینگی از بازار پول وجود دارد.

در سال‌های اخیر به دلیل رکود  شدید بازار ، ترجیح مردم در نگهداری پول  نزد بانک‌ها  و دریافت سود سپرده بود، اما با وجود تحولات پایان سال  96 این ترجیح ممکن است تغییر کرده و نقدینگی مسیر خود را تغییر دهد بر همین اساس ممکن است که بانک مرکزی دو  اقدام را انجام دهد نخست احتمال ضعیفی وجود دارد که نرخ سود سپرده بانک‌ها تغییر کند و هم زمان  انتشار انواع اوراق و  اسناد خزانه سرعت پیدا کند این دو اقدام هرکام عملی شود طبعا جذابیتی بیشتر از بازار سرمایه خواهند داشت چرا که بازار سرمایه  بعد از هر رشد قابل توجهی ماه‌ها در وضعیت رکودی به سر می‌برد و ممکن است بازدهی قابل توجهی نداشته باشد، لذا ممکن است دریافت بازدهی در بورس طولانی مدت شود و بر همین اساس بازار سرمایه در برابر تحولات اقتصادی هیچ جذابیتی نخواهد داشت .

 وضعیت بازار ارز

در ماه های پایانی سال 97 شاهد افسارگسیختگی در بازار ارز بودیم و سفرهای نوروزی سبب شد تا تقاضای ارز چنان بالا رفت که بانک مرکزی توان کنترل آن را نداشت و صرافی ها بعضا مستقل از بانک مرکزی اقدام کردند و سبب بی نظمی های زیادی بودیم این رویه در سال 97 به شکل دیگری تکرار خواهد شد. در روزهای پایانی سال قیمت دلار در کنال  چهار هزار و 700 تومان ایستاد و با توجه به تورم 10 درصدی باید این درصد را طبیعی دانست اما نکته در همین جا خلاصه نمی شود در بودجه سال 97 قیمت دلار بین  چهار هزار  تا چهارهزار و 100 تومان تعییت شد که درآمدهای نفتی نیز بر این سیاست تاثیر گذار است و چنانچه درآمد نفت کاهش یابد سبب کاهش عرضه دلار  شده و بانک مرکزی توان کنترل قیمت دلار در این محدوده ها نخواهد بود ، هرچند با توجه به اینکه در  بازرگانی خارجی تراز مثبت تجاری در سال 97  مورد انتظار است احتمال جهش ارز را نخواهد داشت اما بازار ارز تحت تاثیر سیاسیتهای پولی و تورمی نیز قرار دارد و در صورت تغییر سایست  بانک مرکزی در بازار پول نقدینگی به به سمت ارز حرکت می کند .

در هر صورت ، اگر قیمت ارز افزایش یابد در ماه های نخست بازار سرمایه تاثیر منفی خواد پذیرفت اما در بلند مدت به دلیل اینکه بورس ایران دارای شرکت هایی است که  صادرات و واردات انجام می دهند و کامودیتی محور هستند احتمال رشد بازار سهام در بلند مدت وجود دارد .

 ریسک سیاسی

در ماه های خیر سیاستهای منفی  ایالات متحده  در خصوص ایران در خبرها زیاد شنیده شده است و این احتمال وجود دارد که تنش در سال 97 بیشتر شود چرا که دولت امریکا در خصوص  برجام نظرهای غیر منطقی اعمال کرده و برخلاف تعهدات خود عمل می کند این مساله در حالی بحرانی می شود که دولت امریکا بصورت یک طرفه از این معاهده جهانی خارج شود و در ان صورت تاثیر منفی  وشو آ.ری بر بازار سهام شاهد خواهیم بود .

 کامودیتی ها در سال 97

در سال 96 رشد کاودیتی ها  اثر خوبی بر بازار سهام گذاشت و ممکن است که  این افزایش در سال 97 نیز  تکرار شود چرا که در بازارهای جهانی دولت  کشروهای درحال توسعه در صدد افزایش مصرف  این کالاها هستند و ممکن است این بر روند افزایشی تاثیرگذار باشد. کما اینکه  موسسات خدمات مالی و بانک جهانی، قیمت فلزات و کامودیتی ها  را در سال 2018  صعودی می دانند و پیش بینی می کنند که نسبت به سال 2017 رشد بیشتری را شاهد باشیم ، هرچند رفتار چین در ماه های پیش رو بر حسب وضعیت بازار تغییر می کند و ممکن است که پیش بینی ها را تغییر دهد.   در مجموع شرکت های گروه  ، گروه فلزات اساسی و معدنی و سنگ آهن و پتروشیمی و پالایشی رشد بیشتری را تجربه خواهند کرد.

در مجموع می‌توان گفت که بازار سرمایه در میان بازارهای رقیب و بازارهای مالی کمترین محبوبت را خواهد داشت و حتی ممکن است با افزایش فشارهای سیاسی ،  بورس بازدهی منفی داشته باشد.