تفریح و شادی در آموزه های مذهبی

انسان در زندگی روزمره بر اثر کار و فعالیت های روزانه و حرکت در پیچ و خم های دشوار زندگی، دچار خستگی و ملال خاطر می شود. برای رهایی از این وضعیت لازم است بخشی از اوقات فرد به شادی و تفریح اختصاص داده شود تا روح صفا و طراوت یابد.
در واقع همان طور که جسم انسان نیاز به غذا و انواع ویتامین ها دارد، روح انسان نیز به تنوع استراحت، تفریح و شادی نیازمند است. شادی، احساس و واکنشی مثبت است که روان انسان در موقعیت های مختلف از خود نشان می دهد.
اهمیت نشاط برای بشر تا حدی است که می تواند در دامن برخی از بیماری ها موثر باشد. روان شناسان معتقدند در قرن حاضر که ناملایمات زیاد، انسان را درگیر خود ساخته است، شادی نه تنها از بسیاری از بیماریها پیشگیری می کند بلکه قادر است از رشد سریع برخی از انواع سرطان نیز جلوگیری کند.
از نظر پزشکی، خنده و شادی، واکنشی غیرعادی است که باعث انقباض هماهنگ 15 ماهیچه صورت، سریع تر شدن تنفس و جریان خون و در نتیجه افزایش آدرنالین خون می شود. تاثیر این روند، احساس لذت و شادابی در فرد است. اگر در زندگی بشر شادمانی وجود نداشت، انسان زیر فشارهای سنگین روحی و روانی از پا در می آمد.
البته شادی نسبی است و هر کس در شرایط و موقعیتی خاص شاد می شود. برخی از جامعه شناسان اظهار می دارند که طبقات ضعیف جامعه، شادی را از طریق لذت های آنی مانند تماشای فوتبال از طریق نیل به خواسته های دراز مدت، مانند افزایش سرمایه و دسترسی به امکانات رفاهی بیشتر در پی کسب شادی هستند.
ارسطو شکل دیگری از شادی را مطرح کرده و آن نوعی از شادی است که بر اثر زندگی متفکرانه ایجاد می شود. به نظر وی این عالی ترین نوع شادی است. فیلسوفان و محققان دیگری نیز بوده اند که رضایت و شادی را صرفاً داشتن یک زندگی اخلاقی و مذهبی دانسته اند. (مایکل، آیزنک، صص 19-11)

نگاه اسلام به شادی و نشاط
 

در آموزه های دینی، نکات ارزشمندی در خصوص ایجاد شادی و نشاط امده است. شادی می تواند برای خود فرد و گاهی نیز دیگران سازنده باشد. مفهوم شادی مجموعا حدود 25 بار با الفاظ مختلف در قرآن کریم آمده است. از جمله مباحثی که در متون دینی به آن اشاره شده، گره گشایی از مشکلات مردم و ایجاد شادمانی در آنهاست. در این منابع از کسانی که موجبات دلخوشی و شادکامی مردم را فراهم می آورند، ستایش شده و آنها سزاوار نعمت ها و پاداش های خداوند در آخرت خوانده شده اند.
در روایاتی که از پیشوایان دینی نقل شده است، شادی در برنامه زندگی انسان، جایگاه ویژه ای دارد. امام رضا (ع) می فرماید: «اوقات روز شما 4 ساعت باشد؛ ساعتی برای خلوت با خدا، ساعتی برای تامین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب های تان واقف می سازند و ساعتی را هم به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و شادی ساعات تفریح، انجام وظایف وقت های دیگر را تامین کنید.» (یعنی از ساعات تفریح نیرو بگیرید و از این نیرو برای انجام وظایف استفاده کنید) (بحارالانوار، ص321)
از جمله عوامل شادی آفرین در زندگی، تفریح و تفرج است. تفریحات سالم برای انسان شادی و لذت سالم را به ارمغان می آورد. انسان با گردش در طبیعت، دیدن مناظر زیبا، گل های رنگارنگ، درختان سرسبز، آبشارهای زیبا، شکوفه های شاداب، کوه ها و هزاران منظره زیبای طبیعی که از نعمت های خداوند هستند، به وجد می آید.
یکی دیگر از عوامل نشاط که اسلام مردم را به آن ترغیب می کند، سیر و سیاحت است. خداوند در قرآن کریم، انسان ها را دعوت می کند که در زمین به سیر و سفر بپردازند تا هم از سرنوشت و سرگذشت پیشینیان عبرت بگیرند و هم از زیبایی های آفرینش بهره ببرند. سفر و دیدن مناظر زیبا، در نشاط روحی و سلامت جسمانی و از بین رفتن کسالت به شدت موثر است. رسول گرامی اسلام می فرماید:«مسافرت کنید تا سالم بمانید.» (وسائل الشیعه، ص60)
ورزش و بازی نیز از جمله ابزارهای شادی آفرین محسوب می شوند. ورزش از کارهای نشاط آوری است که رهبران دینی به آن عنایت داشته اند. البته بعضی از ورزش ها که روحیه دلاوری را تقویت می کند و فنون رزمی را به انسان می آموزد، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. رسول گرامی اسلام می فرماید:«حق فرزند بر پدرش این است که به او نوشتن، شنا کردن و تیراندازی را بیاموزد و جز از راه حلال، روزی او را تامین نکند.» (ابن مسکویه رازی، ص36)

حضوری برای شادکامی
 

حضور در مجالس شادی و جشن نیز موجب خرسندی و نشاط انسان می شود. به همین لحاظ بر پایی مجالس شادی در مناسبتهای مختلف مانند اعیاد بزرگ مذهبی و سالروز ولادت پیشوایان دین تاکید شده است. البته حضور در مجالس شادی مشروط به این است که توام با فسق و فجور نباشد. اسلام شادی آمیخته با فساد و ظلم را تجویز نمی کند و برای مسلمانان، سبک سری و بیهودگی را به بهانه شادی روا نمی دارد.
از جمله راه های به دست آوردن شادی و پایدار شدن آن در انسان، توجه به رهنمودهای دین در کم کردن وابستگی به دنیاست. دل بستن به دنیا و غرق شدن در مادیات و زیورهای دنیوی، انسان را بیشتر حریص و غافل می کند. انسان حریص هرچه بیشتر تلاش کند، کمتر راضی و خشنود می شود و همین موجب افزایش غم و اندوه در وی می شود. به این ترتیب، کسی که از وابستگی خود به ظواهر دنیا بکاهد و افق دید او بلندتر باشد، با مشکلات کوچک، به زانو درنمی آید و در مواجهه با سختی ها، از روحیه بهتری برخوردار است.
در این راستا، نیایش و دعا، به انسان نشاط درونی می بخشد و روح را با طراوت و نیرومند می سازد. خواندن شعر یا سرود، جشن ازدواج، هدیه دادن، پوشیدن لباس های روشن، استفاده از بوی خوش، زینت کردن، دیدار با دوستان و صله رحم و از همه مهمتر کار و تلاش، از دیگر حوزه های شادی آفرین از نظر اسلام محسوب می شوند.
منبع: نشریه راه موفقیت شماره 19