شهرستان نیمروز ؛ جایی که آفتاب به نقطه نصف النهار می رسد!!

شهرستان نیمروز سیستان از شمال و شمال غربی با کشور افغانستان و از جنوب با شهرستان زابل و هامون و از شرق با شهرستان هیرمند و از غرب با شهرستان زاهدان و نهبندان هم مرز می باشد. در شمال دشت سیستان واقع گردیده است و 489 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و 1823 کیلومتر تا تهران فاصله دارد. شهرستان نیمروز زابل 8175 کیلومتر مربع وسعت دارد که بیش از نیمی از وسعت حوزه سیستان را شامل می شود و دارای چهار دهستان می باشد. در بخش مرکزی دهستان ادیمی و دهستان بزی واقع گردیده و بخش صابری شامل دهستان قائم آباد و دهستان سفید آبه می باشد. شهرستان نیمروز سیستان با انتزاع بخش پشت آب از شهرستان زابل و ارتقای آن به شهرستان در 17 دی ماه سال 1391 توسط هیات وزیران تصویب و ابلاغ شد. جمعیت این شهرستان هنگامی که با عنوان بخش پشت آب (تقریبا با محدوده ی جمعیت کنونی شهرستان نیمروز) از توابع شهرستان زابل بوده، بنابر سرشماری سال 1390 برابر با 45466 نفر بوده است. پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید...

آب و هوا

از نظر اقلیمی شهرستان نیمروز زابل دارای آب و هوای گرم و خشک بیابانی با تابستان های طولانی همراه است. گرم ترین ماه سال تیرماه و سردترین ماه سال دی ماه است. وجود بادهای 120 روزه بادبلبلانی، بادسورو، بادسوار، بادبورزالک، بادپنجکه، باد هفتم و گاو کشی شرایط اقلیمی خاص، پوشش گیاهی و جانوری، مناظر بدیعی را به وجود آورده است.

وجه تسمیه شهرستان نیمروز زابل

نیمروز یکی از نام های سیستان است. در تاریخ سیستان چنین آمده است: اما نیمروز دو قول گویند یکی آن که خسروان را در سالی یک روز بودی که داوری یکساله را مظالم کردندی آن همه جهان به نیمروز راست گشتی و مظلومان سیستان را جداگانه نیمروز بایستی بدین سبب نیمروز نام کردند ابوالفرج بغدادی گوید نه چنین است: اما حکمای عالم جهان را بخشش کردند بابر آمدن و فرو شدن خرشید به نیمروز و حد آن چنان باشد که از سوی مشرق از آن جا که خورشید به کوتاه ترین روزی بر آید و از سوی مغرب از آن جا که خرشید به درازترین روزی فرو شود و این علم به حساب معلوم گردد و این جمله را به چهار قسمت کرده اند:
خراسان و ایران (خاوران) و نیمروز و باختر؛ هر چه حد شمال است باختر گویند و هر چه جنوب است نیمروز گویند و میانه اندر به دو قسمت شود هر چه حد شرق است خراسان گویند و هر چه مغرب است ایرانشهر.
منبع بعدی، کتاب جغرافیای نیمروز از عصر ناصری است که به نظر می رسد بر اساس برخی باور داشت ها و داده های کهن تر تالیف شده باشد: "اما وجه تسمیه شهرستان نیمروز سیستان، چون هوشنگ بن سیامک بن کیومرث که پادشاهی بود با دانش و خرد، از روی علم و حساب این شهر را ساخته. یعنی این سمت کره ارض که از آب خارج و مسکون است، خورشید که بمحاذی نصف النهار این شهر می رسد، درست نصف می کند. مشرقی از کنار دریای ژاپن، مغربی تاکناره مدیره که نزدیک به جزیره خالدات باشد.
این شهر میان این دو نقطه واقع شده. این بود که هوشنگ پس از اتمام، آن جا را شهر نیمروز نام نهاده و پایتخت سیستان قرار گذاشت". و نیز: "چون پایتخت قدیم مملکت سیستان را نیمروز نامند، یعنی وقتی که در آن جا آفتاب به نقطه نصف النهار رسد، نصف کره زمین روشن گردد که سمت دریای مای فیسیک واقعه در کنار مملکت جیفان، ابتدای غروب آفتاب و سمت دریای آتلانتیک واقعه در کنار مملکت مدیره، ابتدای طلوع آفتاب است که در هر دو جانب تیغ روشنی سرایت دارد" (کرمانی، ص 18 و 51) چنان که میدانیم نیمروز غیر از معنی و مفهوم جنوب، مفاهیم دیگری هم دارد. نخست نام سرزمین سیستان که از آن در بیشتر نوشته های تاریخی و جغرافیایی قدیم یاد شده است. دیگر نقطه نمیروز یا معرب شده ی آن که همان نصف النهار می باشد؛ عبارت از دایره ی عظیمه ای است از دو قطب جغرافیایی زمین عبور کرده و از صفر تا صد و هشتاد درجه به سوی مشرق و صد و هشتاد درجه از همان نقطه صفر به سوی مغرب شماره گذاری شده است. اروپایی ها تا اواخر سده ی هفدهم میلادی نصف النهار جزیره وهمی خالدات را به عنوان نقطه شهرستان نیمروز سیستان می شناختند. بعدا پاریس نقطه نیمروز شناخته شد و در پایان در سال 1912 میلادی بدون هیچ گونه دلیل موجه علمی جغرافیایی، نزدیک لندن در شهرک "گرینویچ" مبدا قرار گرفت.

آداب و رسوم

نژاد مردم شهرستان نیمروز سیستان نژاد آریایی می باشد و گویش مردم نیمروز، سیستانی منسوب به سیستان و یکی از لهجه های مهم ایرانی است. البته تعداد محدودی از طوایف بلوچ نیز در این منطقه سکونت دارند که به گویش بلوچی سخن می گویند.

مراسم حشر

آیین کهن لای روبی بستر رودخانه هیرمند است که حاکی از یک نوع تعاون و همکاری همبستگی منطقه ای لازم در بین مردم شهرستان و تبلور عینی اتحاد در حل مشکلات است که هنوز انجام می شود.

مراسم جشن گندم

جشن و پایکوبی به مناسبت برداشت گندم و شکرگزاری از درگاه ایزدمنان است. از محصولات برداشت شده نوعی نان تهیه می شد که به آن نان نو می گویند.

غذاهای محلی

خوراک مردم شهرستان نیمروز زابل همانند سایر شهرستان های حوزه سیستان می باشد. زمانی که دریاچه و رودخانه پرآب بوده خوراک مردم شهرستان نیمروز زابل گوشت پرندگان دریایی مهاجر و ماهی در الویت بوده است.
غذاهای محلی شامل اشکنه، شوربا، پوری، تجگی (سمنو)، اوجیزک، چلبک و آرد دستمال، دوغ بر، کله جوش، بورک، قتلمه، قلیفی، پلو، لندو، لیتی، گرماس، گندم شیر، کورگی، کباب تنوری، سوزک، شیرنک، مدل، چمچه ریزک و... می باشد. این غذاها و خوراک ها بسیار مقوی و کم هزینه است.

بازی های محلی و بومی

چوب بازی و رقص شمشیر مناسکی آیینی است که از قدمت و اعتبار ویژه ای در این شهرستان برخوردار است و در بیش تر جشن ها برگزار می گردد. کشتی کج گردان خاستگاه دیرینه ای در منطقه دارد و بسیاری از فنون آن اکنون در کشتی آزاد که ورزش ملی ایران است اجرا می گردد. از بازی های محلی اصیل سیستانی، کودی (کبدی) می باشد که مورد اشتیاق جوانان نیمروزی است و هم اکنون به عنوان ورزش بومی محلی و رسمی شهرت بین المللی یافته و در بیشتر مسابقات برگزار می گردد.

جاذبه های تاریخی شهرستان نیمروز زابل

کاروانسرای فرنگی

این اثر تاریخی به جا مانده از دوران صفوی در 42 کیلومتری غرب شهرستان نیمروز و 9 کیلومتری شمال جاده نیمروز به نهبندان در بخش سابوری روستای میل نادر قرار دارد. این کاروانسرا در ارتفاعی قرار گرفته که گردشگران ضمن تماشای آثار باستانی این اثر از مناظر زیبای دریاچه ی هامون سابوری در مواقع پرآبی استفاده کافی را خواهند برد. یکی از عوامل ایجاد کاروانسرا مسیر تجارت است.

گمرگ بلژیکی ها

از اماکنی که اروپاییان در قدیم در آن مشغول فعالیت بودند گمرگ بود که به گمرگ بلژیکی ها معروف است. فعالیت این مکان در سیستان به اوایل قرن بیستم بر می گردد. این آثار تاریخی به جا مانده از دوران قاجار در 42 کیلومتری غرب شهرستان نیمروز و 9 کیلومتری شمال جاده ی نیمروز به نهبندان واقع شده است.

سرای حاجی بزی خالصی

این بنا در فاصله 15 کیلومتری شمال شرق شهرستان نیمروز و در شرق روستای بزی خالصی قرار دارد. در اواخر دوره قاجار توسط حاجی بزی خالصی از بزرگان این منطقه ساخته شده است. تمام اتاق های عمارت از نوع طاق چهار وجهی سبک سیستانی است که در مرکز بادگیرهای کوچکی به نام کولک وجود دارد.

سرای میرخان بزی

در فاصله 14 کیلومتری شمال شرق مرکز شهرستان نیمروز واقع شده است. این عمارت نمونه کم نظیر از بناهای دوران قاجار می باشد. از حیث پلان، معماری، تزیینات و کیفیت ساخت منحصر به فرد است.

جاذبه های طبیعی نیمروز

دریاچه هامون

دریاچه و تالاب بین المللی هامون که به نام باستانی کیانسی شهرت دارد سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه دریای ارومیه و هفتمین تالاب بین المللی جهان است. مساحت آن بالغ بر 5660 کیلومتر مربع است که از این مقدار 3820 کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه در خاک افغانستان واقع شده است. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه های خاش رود فراه رود، هاروت رود، شور رود است. در اوستا به نام کانس اویا، در پهلوی کیانسی در شاهنامه فردوسی دریاچه زره و در نوشته های فارسی زرتشتی کانفسه ذکر است.

تختک های دریاچه هامون

درون محدوده دریاچه هامون بلندی های به شکل مستطیل و دایره با طول متوسط 100 تا 150 متر و عرض 50 تا 70 متر و ارتفاع 3 تا 4 متر وجود دارد که به آن تختک گفته می شود (یعنی مانند تخت). شغل اکثر کسانی که در آن زندگی می کنند دامداری صیادی و حصیربافی است. با خشکسالی دریاچه هامون برخی از این تختک ها از بین رفته اند. به عنوان مثال تختک ریگ سارانی در بخش سابوری با 15 خانوار از این جمله می باشد. در زمان پر آبی بالغ بر 50 تختک نیز وجود داشته است.

جنگل لورگ باغ

روستای زیبای لورگ باغ که از ترکیب دو کلمه لورگ به معنی تپه یا بلندی که در حصار آب است  و باغ که مکانی سرسبز و آباد و خرم است می باشد. این روستا از توابع بخش سابوری و محل ورود آب رود هیرمند به دریاچه هامون است. دارای جنگل های طبیعی متشکل از درخت های گز و کر گز می باشد که عمر آن ها به بیش از صدسال می رسد. از جاذبه های دیگر آن می توان به حیات وحش جنگل های اطراف روستا اشاره کرد که انواع جانوران مثل روباه، شغال، گراز، خرگوش و انواع مار و...

رودخانه هیرمند

شاهرگ حیاتی سیستان محسوب می شود و یکی از بزرگ ترین جریان های آبی جنوب آسیای مرکزی می باشد که سرچشمه ی آن آب چشمه سارهای کوه های بلند شمال غربی کابل می باشد و مسیری طولانی بالغ بر 1050 کیلومتر را طی می کند تا به سیستان و در نهایت به شهرستان نیمروز سیستان وارد می شود. در انتها به دو شاخه تقسیم می شود و به رود افضل آباد در لورگ باغ می رسد که اولی به هیرمند و دومی به هامون سابوری منتهی می شود.

صنایع دستی

هنرهای سنتی بسیار متنوع و مطابق با نیازهای روحی و روانی اقوام مختلف سرزمین ما پدید آمدند از این رو مانند آینه ای منعکس کننده جامعه ی ایرانی بوده اند. نقوش رنگ ها، آرایه ها، نواها، ریتم ها و دیگر عناصر سنتی دست به دست هم داده تا امروزه مجموعه ی هنرهای اصیل سیستانی را از سر پنجه های اساتید و صنعتگران شهرستان نیمروز طلب می کنیم.

قالی بافی

تاریخچه قالی بافی در سیستان به دو هزار سال قبل در زمان اقوام سکایی برمی گردد. آنان از کوچ نشینی دست برداشته و در کنار دریاچه زرخیز هامون به کشاورزی پرداختند و بافندگی خود را همچنان حفظ نموده اند. کشف قالی پازیریک موید این موضوع است.

گلیم بافی

وسیله ای به عنوان زیرانداز و پرده که در چادرها و محل های عمومی مورد استفاده است. امروز کاربرد آن سجاده، خورجین، پشتی و زیرانداز است. برای بافت آن بدون استفاده از طرح و الگو و از رنگ های تیره بیشتر استفاده می کنند.

حصیربافی

صنعت حصیربافی که در منطقه سیستان با گویش اصیل بافی تلفظ می شود از ساقه های نی و بعضی مواقع از برگ درخت خرما درست می شود، برای زیرانداز، سایه بان، ظروف مختلف و پرده و... کاربرد دارد. اکثر حاشیه نشینان دریاچه هامون به این حرفه آشنایی کامل دارند. قدمت این هنر به بیش از سه هزارسال می رسد.

خولک بافی

این صنعت در روستاهای اطراف و در حاشیه هامون وجود دارد. محصول این مردمان پرده هایی است ساخته شده از نوعی نی به نام لوخ که در محل به خولک معروف است که علاوه بر مصرف در شهرستان نیمروز زابل به شهرهای دیگر کشور و حتی خارج از کشور صادر می شود. یکی از موارد استفاده این خولک ها در ساخت توتن است.

خامه دوزی

درخشش زیبای الیاف ظریف ابریشم در تار و پود پارچه های زیبای سیستان، همت دستان پرتوان و ذوق بیکران مردمانش را یادآور است. جهت تزیین لباس، جلد قرآن، یقه لباس، کلاه، دستمال و سرمه دان استفاده می شود.

سیاه دوزی

نوعی سوزن دوزی که برای تزیین پیش سینه و سرآستین لباس به کار می رود و تنها از نخ سیاه رنگ که معمولا ابریشمی است استفاده می شود که با دوخت دندان موشی به هم چسبیده و نقش های سنتی به شکل مثلث بر روی لباس مس دوزند و استفاده می شود.

تلفن های ضروری شهرستان نیمروز سیستان

کد شهرستان: 054
میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری: 09154375741 - 32693577
دفتر امام جمعه: 32692030
فرمانداری نیمروز: 32693339
شهرداری نیمروز: 32693006
هلال احمر: 32696071
هواشناسی: 32224333
اعلام وضعیت راه ها: 32692190- 141