تشخیص و درمان بیماری سلیاک

علایم و راه درمان بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک، نوعی بیماری گوارشی است که به پرزهای روده کوچک آسیب می‌رساند و سبب اختلال در جذب مواد مغذی می‌شود. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند پروتئینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جودو سر وجود دارد، نمی‌توانند تحمل کنند. زمانی که بیماران مبتلا به سلیاک، غذاهای حاوی گلوتن مصرف می‌کنند، سیستم ایمنی بدن آن‌ها پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می‌کند.

این تخریب به خصوص در پرزهای انگشتانه‌ای روده که مواد مغذی داخل آنها جذب می‌شوند، ایجاد می‌شود. به دنبال آسیب پرزهای روده‌ای فرد بدون توجه به مقدار غذایی که می‌خورد، مبتلا به سوء تغذیه می‌شود. به دلیل این که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک می‌شود، این بیماری، به عنوان یک بیماری خود ایمنی نامیده می‌شودو از طرف دیگر به علت این که مواد مغذی جذب نمی‌شوند، می‌تواند به عنوان یک بیماری سوء جذبی مورد نظر قرار گیرد.بیماری سلیاک هم‌چنین به نام‌های اسپروی سلیاک، اسپروی غیر حاره‌ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده می‌شود.

سلیاک، بیماری وراثتی است و نسلی به نسل دیگر، و در خانواده انتقال می‌یابد.گاهی اوقات این بیماری برای اولین بار به دنبال رژیم غذایی بعد از عمل جراحی">جراحی، بارداری، تولد نوزاد، عفونت‌های ویروسی و یا استرس‌های روحی فعال می‌شود. بیماری سلیاک، افراد را به گونه‌ای متفاوت، تحت تاثیر قرار می‌دهد. در گروهی از بیماران، علائم از دوران کودکی، و در تعداد دیگر در بزرگ‌سالی بروز می‌کند.

یکی از عوامل مهمی که در زمان و نحوه شروع بیماری موثر می‌باشد، مدت زمانی است که یک فرد از شیر مادر تغذیه کرده است. هر اندازه این دوران طولانی تر باشد، علائم، دیرتر بروز می‌کنند و علائمی نیز که بروز می‌کنند، بیشتر شامل نشانه‌های معمول بیماری هستند.مقدار مصرف این مواد است.

علائم ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند.برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریک‌پذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریک‌پذیری از عمومی‌ترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.

شیوع بیماری سلیاک

شیوع آن در 1 درصد جمعیت است. به عبارتی از هر 100 تا 300 نفر یکی مبتلا به سلیاک است.

نکته: این بیماری ارثی است و چنانچه یکی از بستگان نزدیک شما مبتلا به سلیاک باشد، احتمال مبتلا شدن شما به این بیماری 10 تا 20 درصد است.

نکته: بسیاری از موارد این بیماری معمولا تشخیص داده نشده، و یا به اشتباه نشانگان روده تحریک پذیر و یا بیماری کرون تشخیص داده میشوند.

نکته: افرادی که مبتلا به دیابت وابسته به انسولین، کولیت روده و مشکلات تیروئید می باشند بیشتر مستعد ابتلا به سلیاک میباشند.

نکته:برای اینکه فردی به بیماری سلیاک دچار گردد 3 چیز بایستی روی دهد:

1- به ارت بردن ژن این بیماری (داشتن زمینه ژنتیکی).

2-مصرف گلوتن.

3-عوامل آغازگر این ژن (استرس، تراما (عمل جراحی و یا حاملگی)، عفونتهای ویروسی)

علایم سلیاک:

علایم بیماری سلیاک می تواند به شکل مشکلات روده ای و یا در اثر سوء تغذیه تظاهر یابند.

نکته:50 درصد افراد مبتلا به سلیاک فاقد هرگونه علایم روده ای میباشند.

1- علایم کلاسیک: اسهال حجیم، بدبو و رنگ پریده-کاهش وزن-کندی رشد-کوتاهی قامت-خستگی مزمن-سوء جذب چربی (مدفوع حجیم و روغنی میگردد)-کم خونی فقر آهن-درد شکم-ورم شکم-نفخ-یبوست-زخم های دهانی-افسردگی-گرفتگی عضلانی-درد استخوان.

2-به علت آسیب به روده درجاتی از عدم تحمل لاکتوز بروز میکند.

3-تغییر در ساختار روده باریک جذب ریز مغذی ها، مواد معدنی و ویتامین های محلول در چربی را مختل میسازد.

4-عدم توانایی در جذب کربوهیدراتها و چربیها میتواند به کاهش وزن،کندی رشد در نوجوانان و یا خستگی منجر گردد.

5- کم خونی(آنمی): به علت سوء جذب آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 میتواند به کم خونی فقر آهن و کم خونی مگالوبلاستیک منجر گردد. همچنین التهاب روده باریک ممکن است به از دست رفتن میکروسکوپی خون از روده کوچک بیانجامد.

6- پوکی استخوان: سوء جذب ویتامین D و کلسیم میتواند به پوکی استخوان، نرمی استخوان، کاهش تراکم استخوانها و انقباضات عضلانی (تتانی) بیانجامد.

7- کاهش جذب ویتامین K میتواند مکانیسم انعقاد خون را مختل کرده و به خونریزی منجر گردد.

8- بیماری سلیاک باعث افزایش تکثیر باکتریهای روده کوچک گردیده که سوء جذب ریز مغذی ها را تشدید میکند.

9- کمبود ویتامینهای A,D,E.

10- نقص پادتن ایمنوگلوبین: در 2 درصد بیماران مبتلا به سلیاک مشاهده میشود. همچنین این عارضه ریسک ابتلا به سلیاک را 10 برابر میکند. این پادتن غشاء مخاطی دهان، مجاری هوایی و مجاری گوارش را در برابر عفونتها محافظت میکند.

11- درماتیت هرپتی فرم(HERPETIFORMIS DERMATITIS): یک اختلال پوستی مزمن است که با بثورات جلدی خارش دار (در نواحی باسن، آرنج ها، زانوها) بروز مییابد. عامل آن آنزیم ترانس گلوتامیناز پوست میباشد. در 2 درصد بیماران سلیاک مشاهده میگردد.

12- کندی و یا توقف رشد، و تاخیر در بلوغ ممکن است بدون علایم بارز روده ای و یا سوء تغذیه شدید در نوجوانان تظاهر یابد.

13- سقط جنین و ناباروری در زنان.

14- صرع، آتاکسی(ATAXI)(عدم هماهنگی حرکتی-فرد در راه رفتن مشکل دارد) و نوروپاتی محیطی (سوزن سوزن شدن دستها و پاها)، مشکلات روماتیسمی، ضعف وسردرد های میگرنی.

15- عدم درمان به موقع میتواند به سرطانهای روده کوچک منجر گردد. 20 درصد بیماران مبتلا به سلیاک در صورت عدم درمان به سرطان روده کوچک دچار خواهند شد.

علایم در کودکان

1-مشکلات یادگیری، رفتاری و تمرکز.

2-تحریک پذیری، اسهال، استفراغ، نفخ شکم، کوتاهی قد و رشد ناکافی، نقص در مینای دندان

چگونگی تشخیصی سلیاک

غربالگری سلیاک در کودکی و نوجوانی.

1-آزمایش خون برای شناسایی پادتن های ENDOMYSIUM ،سطح آنتی بادی ضد گلیادین و سطح آنتی بادی ضد بافتی ترانس گلوتامیناز.

2-بیوپسی (نمونه برداری از بافت) از روده کوچک برای شناسایی آسیب به پرزهای روده ای.

3-آزمایش خون برای تشخیص کم خونی،سطوح کلسیم،آهن و فولیک اسید.

درمان بیماری سلیاک

اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است که در آن کلیه مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌شوند. در بیشتر افراد، رعایت رژیم ذکر شده سبب توقف علائم می‌شود، به دنبال رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب‌های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم و از ایجاد آسیب‌های بیشتر پیش‌گیری می‌شود. ترمیم پرزهای روده کوچک از زمان آغاز رعایت رژیم فاقد گلوتن شروع می‌شود و زمان دوره بهبودی، به طور معمول 3 تا 6 ماه خواهد بود، که البته این دوره در بزرگسالان به 2 سال هم می‌رسد.

رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. خوردن هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، می‌تواند به روده کوچک آسیب برساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودارواحتمالاً جودوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فراوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیت‌هایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک می‌توانند رژیمی متعادل با انواع غذاها، شامل نان و ماکارونی داشته باشند. برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیب زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند.

لازم به ذکر است که برای مصرف جو دوسر نظریات متفاوتی وجود دارد، زیرا بعضی از افراد قادر به تحمل آنها هستند و بعضی دیگر نمی‌توانند آن را تحمل کنند. تحقیقات بیشتری برای تایید مصرف یا عدم مصرف جو دوسر توسط بیماران سلیاک ادامه دارد و تا تایید کامل این مطلب، بیماران می‌توانند طبق نظر پزشک یا مشاور تغذیه‌ای خود عمل کنند.
گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلتون هستند. بنابراین این گروه از بیماران می‌توانند به راحتی از این گروه‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند.

پیروی از رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت ویژه‌ای دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و... غذا می‌خورید، باید مراقب منابع پنهانی گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگه‌دارنده‌ها و تثبیت کننده‌های استفاده شده در مواد غذایی مختلف هستند که در محصولات غذاهای تولید شده در داروها و دهان شویه‌ها وجود دارند. در صورتی که ترکیبات موجود در محصولات، بر روی آن درج نشده باشد شما می‌توانید با کارخانه تولید کننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید.

نکته: برنج، ذرت (بلال)، برنج وحشی، لوبیای سویا، ارزن و دانه آفتاب گردان فاقد گلوتن میباشند.

نکته:جو دوسر(OATS): فاقد گلوتن است، اما گاهی اوقات در کنار سایر غلات حاوی گلوتن روییده و یا همراه با آنها آسیاب میگردد. از اینرو معمولاً آلوده به گلوتن می باشند. همچنین جو دوسر حاوی اونین(AVENIN) است که برای مخاط روده سمی بوده و میتواند آغازگر واکنش آلرژیک در بیماران مبتلا به سلیاک باشد.

در اینجا یک تحلیل و مقایسه از چهار داروی در حال توسعه را برای شما می‌آوریم:

داروی ALV003 از داروسازی Alvine . داروسازی الوین بیشترین پیشرفت را در عرضۀ یک دارو برای بیماری سلیاک داشته است. الوین با یک شرکت داروسازی دیگر به نام AbbVie قراردادی 70 میلیون دلاری بسته است که هزینۀ لازم برای تائید و عرضۀ سریعتر این دارو را فراهم می‌کند. این دارو از یک آنزیم گوارشی قوی استفاده می‌کند که می‌تواند باعث تجزیۀ گلوتن قبل از واکنش سیستم دفاعی بدن شما به آن شود. مراحل آزمایشی داروی ALV003 تاکنون امیدبخش بوده است. با اینحال این دارو به بیمار اجازه نمی‌دهد میزان نامحدودی از گلوتن را مصرف کند و در بهترین حالت، انتظار می‌رود تنها در برابر آلودگی متقاطع گلوتن در غذاها از او محافطت کند.

داروی AT-1001 از شرکت داروسازی Alba. این دارو رقابت نزدیکی با داروی الوین دارد و ممکن است بتواند موفقیت بیشتری در بازار داشته باشد. مراحل آزمایش AT-1001 بعد از عدم کسب نتایج مطلوب در آزمایش‌های اولیۀ کلینیکی کمی عقب افتاد و شرکت بزرگ داروسازی Shire قرارداد خود با شرکت آلبا برای این دارو را در سال 2009 کنسل کرد. با اینحال، یک شرکت داروسازی بزرگ دیگر به اسم Cephalon حقوق این دارو را در اوایل سال 2011 مشروط بر نتایج آزمایش‌های بیشتر خریداری کرد. این آزمایش‌ها نتایج مثبتی داشتند و امسال آلبا اعلام کرد که وارد مرحلۀ سوم از آزمایش این دارو می‌شود، که آخرین مرحله قبل از عرضۀ یک دارو است.

AT-1001 جوری طراحی شده که باعث شود بدن شما اتصالات میان سلول‌های درون روده‌ها را ببندد و در نتیجه مشکل "سوراخ روده" را از بین برده یا میزان آن را کاهش می‌دهد. با اینحال، احتمالا AT-1001 نیز بیماری سلیاک را کاملا درمان نمی‌کند و در بهترین حالت، شما را در برابر مقادیر کم گلوتن محافظت می‌کند.
Nexvax2 از شرکت Immusant. این شرکت به دنبال یک واکسن برای درمان بیماری سلیاک می‌باشد.

در حال حاضر نیز داروی آنها آزمایشات مرحلۀ اول را در استرالیا، آمریکا و نیوزیلند سپری ‌می‌کند تا مطمئن شوند Nexvax2 امن بوده و در مقادیر بالا نیز تاثیرگذار است. این دارو بگونه‌ای طراحی شده است که تحمل گلوتن را در سیستم دفاعی بدن ایجاد کند. این به صورت نظری به مردم مبتلا به سلیاک اجازه می‌دهد که دوباره محصولات گلوتن‌دار مصرف کنند. Nexvax2 از نظر ژنتیکی طوری طراحی شده است که برای افرادی که ژن‌های مخصوص بیماری سلیاک دارند (بخصوص ژن DQ2 که تقریبا در 90% کسانی که بیماری سلیاک دارند وجود دارد) کارآمد باشد.

بنابراین اگر شما ژن DQ2 را نداشته باشید این دارو کارکردی ندارد، اما شرکت ImmusanT تصمیم دارد بعد از این واکسن‌هایی برای سایر ترکیب‌های ژنی تولید کند.داروی BL-7010 از شرکت BioLineRx. این دارو، که قرار بود در اواخر 2013 وارد مرحلۀ آزمایشات کلینیکی شود، بروموش‌ها آزمایش شده و توانسته واکنش سیستم دفاعی که باعث آسیب‌های گوارشی و تحلیل پرز‌ها در بیماری سلیاک می‌‎شود را کاهش دهد. در واقع BL-7010 به پروتئین گلوتن می‌چسبد که به نظر می‌تواند میزان سمی بودن این پروتئین را کاهش دهد. سپس این دارو – همراه با ملکول گلاتونی که به آن چسبیده – از درون سیستم گوارشی عبور کرده و همراه با مدفوع از بدن خارج می‌شود. BL-7010 هنوز بروی انسان‌ها امتحان نشده است اما نتایج تاکنون نشان داده است که این دارو می‌تواند در مقابل بیماری سلیاک موثر باشد.

اکنون لازم است شرکت BioLineRx با آزمایش‌های بیشتر نشان دهد که BL-7010 یک داروی مطمئن است تا بتواند وارد مرحلۀ آزمایشات کلینیکی شود و متوجه شود که آیا این دارو در مقابل انسان نیز موثر است یا خیر. با اینحال، همچون دیگر داروهای بالقوه، این شرکت باور دارد که در بهترین حالت داروی BL-7010 می‌تواند در برابر آلودگی‌های متقاطع موثر باشد و به بیمار اجازه نمی‌دهد مقادیر بالایی از گلوتن را مصرف کند.

درمان سلیاک:

تنها راه درمان این بیماری پیروی از رژیم غذایی 100 بدون گلوتن تا پایان عمر میباشد.

نکته: پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی روده باریک بسرعت شروع به بازسازی خود میکند. اما در مواردی نیز این بازسازی انجام نگرفته و بایستی از داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی (استروئیدها) برای بیمار تجویز گردد.

1-حذف گندم، جو، جو دوسر، جوی سیاه و یا چاو دار و همچنین تمام فراورده هایی که حاوی این غلات میباشد. نظیر: نانها، بیسکوئیت ها، کیکها، کلوچه ها، شیرینی ها، پاستا (ماکارونی)، سوپ ها، سسها، پیتزا.

2-مصرف مکمل های غذایی (ویتامینها و مواد معدنی) برای برطرف شدن آثار سوء تغذیه.

چه غذاهایی حاوی گلوتن و چه غذاهایی فاقد آن میباشند:

1-مواد غذایی حاوی گلوتن: سس مایونز، سس خردل، سس سویا، سرکه سفید، سوسیس، کالباس، آبجو، ویسکی، برخی آب نباتها، برخی شکلاتها، مارینادها، مکمل های گیاهی، کلیه محصولات گوشتی کنسرو شده، کباب کوبیده رستورانها، شنیسل مرغ و گوشت، نشاسته گندم، نسکافه و قهوه، شکر قهوه ای، کشک، برخی بستنی ها، شیر خشک، برخی پنیرهای خامه ای، چیپس سیب زمینی (مگر عاری از آرد غلات ممنوعه باشد)، کنسروهای میوه، برخی داروها و مکملهای غذایی.

2- مواد غذایی فاقد گلوتن: سیب زمینی، سبزیجات، میوه ها، گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم مرغ، لبنیات، آجیل(غیر بو داده)، ذرت، برنج، سالادها، لوبیا.

نکته:برای پخت پز از روغن زیتون و آفتاب گردان استفاده کنید.

نکته: آرد برنج، ذرت و سیب زمینی را جایگزین آرد گندم کنید.

نکته:از محصولات فاقد گلوتن موجود در بازار استفاده کنید.

نکته: توجه داشته باشید مقادر بسیار اندک گلوتن نیز به اندازه مقادر زیاد آن برای شما مضر بوده و میتواند به روده باریک آسیب برساند.

گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی