پیشگیری و درمان کولیت زخمی

بیماری کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی شونده )

با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با راه های مهم برای جلوگیری و درمان کولیت زخمی آشنا شوید.

کولیت زخمی یا کولیت اولسروز یا پس‌روده‌آماس

زخمی (به انگلیسی: Ulcerative colitis)* فرمی از بیماری التهابی روده است که روده‌ها به خصوص روده بزرگ شامل پس‌روده (کولون) و راست‌روده (رکتوم) را درگیر می‌کند و نوعی پس‌روده‌آماس (کولیت) است. علت اصلی و دقیق این بیماری مشخص نمی‌باشد اما به نظر می‌رسد باکتری و ویروس‌های ناشناخته‌ای باعث بروز آن می‌شود. همچنین استرس و زندگی در محیط شهری باعث تشدید این بیماری می‌گردد.این بیماری با نام‌های رکتوکولیت هموراژیک یا التهاب زخمی شونده روده بزرگ و به اختصار UC نیز شناخته می‌شود.

علامت ویژه بیماری اسهال خونی است که به طور تدریجی بیشتر می‌شود. گاه نام بیماری به‌خاطر نماد (IBD)، اغلب با نام (IBS) یا سندرم روده تحریک‌پذیر اشتباه می‌شود، که یک بیماری مشکل ساز ولی خفیف است. التهاب زخمی پس‌روده شباهت به بیماری کرون دارد که شکل دیگری از بیماری التهابی روده است. کولیت زخمی یک بیماری متناوب است، با دوره‌های تشدید علائم و دوره‌های بهبودی که در آن‌ها تقریباً هیچ‌گونه علامتی دیده نمی‌شود. با وجودی که علائم التهاب زخمی پس‌روده گاهی می‌تواند خودبه‌خود بهبود یابد، ولی این بیماری معمولاً نیازمند درمان است.

علائم و نشانه ها کولیت زخمی

علائم کولیت روده بسته به شدت التهاب و این که چه مقدار از راست روده و روده بزرگ ملتهب شده است، تفاوت می‌کند. رایج‌ترین علائم عبارتند از:

• اسهال عود کننده‌ای که گاهی حاوی خون، چرک یا مخاط (موکوس) است.
• دل درد
• افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع

خستگی مزمن، کاهش اشتها و وزن نیز از علائم این بیماری به شمار می‌آیند. ممکن است علائم به مدت چند هفته یا چند ماه بسیار ملایم باشد یا هیچ گونه علامتی (دوره تسکین بیماری) وجود نداشته باشد، اما پس از سپری شدن این مدت، علائم کولیت روده شدید و بسیار آزاردهنده (دوره عود کردن بیماری) می‌شوند. تاکنون محرک یا آغازگری که باعث عود کردن بیماری می‌شود شناخته نشده است، هر چند برخی استرس و فشار را یکی از عامل‌های بالقوه کولیت روده عصبی در نظر می‌گیرند.

برخی از بیماران مبتلا به کولیت روده هنگام عود کردن عارضه با علائمی مواجه می‌شوند که به التهاب روده مربوط نمی‌شود. برای مثال گروهی از بیماران از درد و تورم مفصل (آرتروز)، زخم دهان، به وجود آمدن ناحیه‌های قرمز دردناک روی پوست یا سوزش و سرخ شدن چشم رنج می‌برند.

بیمار هنگام عود کردن شدید عارضه مجبور است در روز 6 بار یا بیشتر عمل دفع را انجام دهد و علائم دیگری مانند تنگی نفس، ضربان قلب سریع یا نامنظم یا بالا رفتن دمای بدن (تب) را نیز تجربه ‌کند. به علاوه خون موجود در مدفوع آشکارتر از پیش می‌گردد.علت کولیت روده دقیقا مشخص نیست، اما احتمالاً این بیماری پیامد وجود مشکل در سیستم ایمنی بدن است. بعضی از علل این بیماری در ادامه ذکر شده است.

عارضه خودایمنی

دفاع بدن در برابر عفونت را سیستم ایمنی گویند. بسیاری از کارشناسان بر این باوراند که کولیت روده عارضه‌ای خودایمنی است که به موجب آن، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت سالم حمله می‌کند.سیستم ایمنی به طور طبیعی با آزاد کردن گلبول‌های سفید در جریان خون با عفونت‌ها مقابله می‌کند، گلبول‌های سفید علت بروز عفونت را از بین می‌برند. پیامد این نبرد التهاب (تورم و قرمزی) بافت بدن در ناحیه درگیر است. نظریه اصلی در مورد کولیت و ورم روده این است که سیستم ایمنی "باکتری‌های خوب" را به اشتباه به عنوان عفونت مضر در نظر می‌گیرد و در نتیجه روده بزرگ و راست روده ملتهب می‌گردد.

از سوی دیگر برخی پژوهشگران معتقداند که عفونت باکتریایی یا ویروسی سیستم ایمنی را تحریک می‌کند، اما واکنش دفاعی این سیستم بنا به دلایلی حتی پس از دفع عفونت متوقف نمی‌شود و استمرار آن به التهاب روده می‌انجامد. ضمناً این نظریه نیز ارائه شده است که هیچ عفونتی در بین نیست و عملکرد سیستم ایمنی بدون هیچ دلیل خارجی مختل می‌شود.

• ژنتیک و وراثت

ظاهراً ژن‌های ارثی در بروز بیماری کولیت روده نقش دارند. بر اساس مطالعات انجام شده، حداقل در خانواده‌ی یک بیمار از هر چهار بیمار مبتلا به کولیت روده سابقه ابتلا به این عارضه وجود دارد.همچنین میزان شیوع بیماری کولیت معده در گروه‌های قومی خاص بالاتر است که خود مبین منشأ ارثی داشتن این بیماری است. پژوهشگران چند ژن مؤثر در افزایش احتمال ابتلا به این بیماری را مشخص کرده‌اند و این گونه پنداشته می‌شود که بسیاری از این ژن‌ها در سیستم ایمنی نیز نقش مهمی ایفاء می‌کنند.

• عوامل محیطی

ظاهراً مکان و شیوه زندگی نیز در میزان شیوع کولیت روده بی‌تأثیر نیست، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که عامل‌های محیطی خاص نیز یکی از علل ابتلا به این بیماری به شمار می‌رود. برای مثال این عارضه در نواحی شهری بخش‌های جنوبی اروپای غربی و امریکا رواج بیشتری دارد.

عامل‌های محیطی گوناگون مرتبط دانسته شده با کولیت روده، مانند آلودگی هوا و رژیم‌های غذایی خاص، مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اما تاکنون تأثیر قطعی هیچ عاملی بر بروز این بیماری مشخص نشده است.

تشخیص کولیت روده

پزشک برای تشخیص کولیت روده ابتدا در مورد علائم، وضعیت سلامت عمومی و سابقه و شرح حال پزشکی بیمار سؤال می‌کند. ضمناً پزشک حین معاینه بیمار وجود نشانه‌هایی چون رنگ‌پریدگی (ناشی از کم‌خونی) و درد و حساسیت شکم (ناشی از التهاب) را بررسی می‌کند.

نمونه مدفوع نیز برای بررسی وجود نشانه‌های عفونت به آزمایشگاه فرستاده می‌شود، چون بیماری هایی نظیر عفونت معده و روده گاهی اوقات علائمی مشابه با علائم کولیت و ورم روده دارد. آزمایش‌های خون نیز به منظور بررسی کم‌خونی و التهاب بخش‌های مختلف بدن انجام می‌شود.

چنانچه پزشک احتمال دهد که بیمار به بیماری التهابی روده (اصطلاحی که برای توصیف دو نوع بیماری کولیت روده یا بیماری کرون به کار می‌رود.) مبتلا است، وی را برای انجام معاینات و آزمایش‌های بیشتر به بیمارستان معرفی می‌کند. پرتونگاری (اشعه ایکس) و معاینه کامل راست روده و روده بزرگ از جمله این آزمایش‌ها هستند. در ادامه روش های تشخیصی دیگری که برای تشخیص بیماری کولییت روده مورد استفاده قرار می گیرد، معرفی می شود.

سیگموئیدوسکوپی

تشخیص کولیت روده با ارزیابی گستردگی و شدت التهاب روده تأیید می‌شود. در این روند در ابتدا از سیگموئیدوسکوپ، لوله منعطف مجهز به دوربینی استفاده می‌شود که از راه مقعد وارد راست روده می‌گردد. همچنین از سیگموئیدوسکوپی می‌توان برای گرفتن نمونه کوچکی از بافت روده (نمونه‌برداری) بهره جست، نمونه به دست آمده برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

این عمل علی‌رغم ناراحت کننده بودن‌ دردناک نیست و بیمار برای راحتی بیشتر آرام‌بخش دریافت می‌کند. سیگموئیدوسکوپی معمولاً در حدود 15 دقیقه طول می‌کشد و بیمار غالباً می‌تواند همان روز انجام آزمایش به منزل بازگردد.در سیگموئیدوسکوپی تنها می‌توان راست روده و بخش تحتانی روده بزرگ را مشاهده کرد؛ بنابراین چنانچه احتمال داده شود که کولیت روده به بخش بیشتری از روده بزرگ آسیب زده است، انجام آزمایش دیگری، موسوم به کولونوسکوپی، ضرورت می‌یابد.

کولونوسکوپی

در کولونوسکوپی از لوله بلندتر و منعطف‌تری به نام کولونوسکوپ استفاده می‌شود که مشاهده تمام روده بزرگ را ممکن می‌سازد. کولونوسکوپ نیز مانند سیگموئیدوسکوپ برای نمونه‌گیری کاربرد دارد. روده باید پیش از کولونوسکوپی کاملاً تخلیه شود، بنابراین بیمار روز قبل از آزمایش با تجویز پزشک ملینی قوی مصرف می‌کند.هر چند کولونوسکوپی دردناک نیست، اما ممکن است بیمار در ابتدا اندکی احساس ناراحتی کند. بیمار برای آرامش و راحتی بیشتر آرام‌بخش دریافت می‌کند. این آزمایش سی دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و بیمار پس از اتمام کولونوسکوپی می‌تواند به منزل بازگردد.

آیا می توان علائم کولیت اولسراتیو را کنترل نمود؟

• علائم این بیماری به طور ناگهانی می آیند و غیرقابل پیش بینی می باشند.
• خوشبختانه برخی از عوامل تحریک کننده این بیماری شناخته شده اند و می توان آنها را کنترل کرد.

عوامل تحریک کننده کولیت اولسراتیو

اگرچه استرس روحی ممکن است علائم این بیماری را بدتر کند، اما هنوز هیچ گونه شواهدی وجود ندارد که این ادعا را ثابت کند.

در قسمت زیر، چند عامل که باعث تشدید علائم این بیماری می شوند را بیان می کنم:

1- عدم مصرف دارو

بیماران دارای کولیت اولسراتیو، نیاز به چند دارو دارند.

برخی مواقع، هنگامی که بیمار احساس بیماری نمی کند (مخصوصا در افراد جوان)، از مصرف داروهای خود خودداری می کند و این خود باعث تشدید بیماری می گردد.

2- میکروب ها

اسهال توسط باکتری، ویروس و یا انگل ایجاد می شود.

وقتی آب آلوده می نوشید، باعث اسهال و بدتر شدن این بیماری می شوید.

3- داروها

آنتی بیوتیک هایی که میزان باکتری ها را کم می کنند و مسکن های ضد درد همانند: ایبوپروفن، ادویل و ناپروکسن می توانند باعث بدتر شدن این بیماری شوند.
مطالعات نشان داده است که مصرف پروبیوتیک ها و اسیدهای چرب امگا 3 باعث کاهش علائم کولیت اولسراتیو می شود

4- بارداری

50 درصد زنانی که در دوره بهبودی این بیماری قرار دارند، اگر باردار شوند، دچار شدت بیماری می شوند.

جلوگیری از بدتر شدن علائم کولیت اولسراتیو

هیچ راه تنهایی برای جلوگیری از شدت این بیماری وجود ندارد، اما با ترکیب درمان ها و تغییر شیوه زندگی می توان این بیماری را کنترل نمود.

تغذیه در کولیت اولسراتیو

در مبتلایان به کولیت اولسراتیو ، سوء تغذیه در نتیجه کاهش مصرف مواد غذایی، افزایش دفع مواد مغذی و افزایش نیاز به مواد مغذی شایع است.بنابر این لازم است برای رفع سوء تغذیه و پیشگیری از کاهش وزن و کم خونی این نکات را رعایت کنند:

در مرحله حاد بیماری ، برای کاهش حجم مدفوع، رژیم غذایی مایع با باقیمانده کم (مثل شربت و سوپ صاف شده) توصیه می شود. در این رژیم ، مقدار فیبر غذایی محدود است و شیر و لبنیات و محرک هایی مانند قهوه و الکل حذف می شوند.با بهبود وضعیت بیمار ، رژیم غذایی به صورت جامد با باقیمانده کم می تواند مؤثر باشد. این رژیم حاوی آرد سفید و غلات بدون سبوس است؛ همچنین باید مصرف گوشت و شیر را محدود کرد و از خوردن سبزی ها و میوه های تازه ، دانه ها و مغزها (بادام،پسته و...) اجتناب نمود.

بهتر است مواد غذایی در وعده های بیشتر و با حجم کمتر مصرف شوند ( به دلیل کاهش آزردگی روده ملتهب )بیمار باید غذا را به خوبی جویده و آرام مصرف کند.دو تا سه ساعت قبل از خواب ، از خوردن غذا پرهیز شود.پیروی از یک رژیم غذایی با محتوای انرژی و پروتئین بالا کمک کننده است ؛ به منظور افزایش انرژی می توان از محلول های شیرین مانند شربت و افزودن روغن های MCT که بهتر از روغن های معمولی جذب می شوند و در داروخانه ها قابل تهیه هستند استفاده کرد.باید توجه کرد که فقط در صورت بروز علائم عدم تحمل قند شیر (لاکتوز)

( علائم شامل : نفخ، انقباض دردناک شکمی و اسهال ) می بایستی شیر را از برنامه غذایی حذف نمود زیرا منابع عمده لاکتوز مثل شیر و فراورده های آن ، از منابع مهم پروتئین ، کلسیم ، ویتامین دی و کالری هستند بنابراین حذف کامل آن ها از رژیم غذایی صحیح نیست ( در صورت حذف کامل این منابع از رژیم غذایی، باید برای تأمین کلسیم مورد نیاز ، از مکمل آن استفاده شود.)برای کاهش التهاب در بیمارانی که از کولیت رنج می برند مصرف مکمل اُمگا-3 توصیه می شود.در بیماری کولیت اولسراتیو ، دفع مزمن خون و تغییر جذب آهن ، منجر به کم خونی فقر آهن خواهد شد به همین دلیل، تجویز تدریجی مکمل آهن همراه با ویتامین ث توصیه می شود

( ویتامین ث باعث افزایش جذب آهن می شود).به دلیل احتمال ها کمبود ویتامین ها و املاح مانند ویتامین ب12، کلسیم، منیزیم و... ، استفاده از مکمل مولتی ویتامین مینرال توصیه می شود.این بیماران باید از مصرف نوشیدنی های کربناته (نوشابه های کولا) ، نوشیدنی های سرد و خیلی گرم پرهیز کنند.

1- داروها

• دارو درمانی یکی از راه های مهم برای کنترل این بیماری می باشد.
• اگر علائم خفیف تا متوسط است، از داروهای ضدالتهاب به عنوان اولین دارو برای این بیماری استفاده می شود.
• هنگامی که علائم شدت بگیرند، داروهای استروئیدی مورد استفاده قرار می گیرند.
• داروهایی به نام داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی نیز ممکن است همراه با استروئیدها توسط پزشک تجویز گردند.
• داروهای بیولوژیکی نیز برای کنترل علائم متوسط تا شدید این بیماری تجویز می شوند.
• با پزشک خود همکاری کنید تا بهترین داروها را برایتان تجویز کند.

2- رژیم غذایی

• غذاها علت ایجاد این بیماری نیستند، اما رژیم غذایی سالم نقش مهمی در کنترل این بیماری دارد.
• بیماران دچار کولیت اولسراتیو باید از مصرف غذاهای دارای فیبر زیاد، چربی ها و یا غذاهای سرخ شده خودداری کنند.
• غذاهایی که باعث نفخ می شوند را کمتر مصرف کنند، از قبیل: حبوبات و کلم.
• اگر شما دارای بیماری عدم تحمل لاکتوز هستید، محصولات لبنی را کم مصرف کنید.
• الکل، قهوه و نوشیدنی های شیرین می توانند علائم بیماری را بدتر کند.
• مواقعی که علائم شدید می باشد، بهتر است حجم وعده های غذایی خود را کمتر و تعداد آنها را بیشتر کنید و 5 تا 6 وعده غذا مصرف کنید.

3- مکمل های غذایی

• برخی از مطالعات نشان داده است که مکمل اسید فولیک ممکن است خطر سرطان روده بزرگ را در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو کم کند.
• اگر از داروهای استروئیدی استفاده می کنید، ویتامین D و کلسیم از شکستگی استخوان ها جلوگیری می کند.
• مطالعات نشان داده است که مصرف پروبیوتیک ها و اسیدهای چرب امگا 3 باعث کاهش علائم کولیت اولسراتیو می شود.
• بیشتر از یک سوم افراد مبتلا به این بیماری، در نهایت مجبور به جراحی می شوند

4- عمل جراحی

• هنگامی که داروها و رژیم غذایی برای کنترل علائم این بیماری موثر نباشند، ممکن است توصیه به عمل جراحی شود.
• بیشتر از یک سوم افراد مبتلا به این بیماری، در نهایت مجبور به جراحی می شوند.
• در عمل جراحی، ابتدا تمام کولون (روده بزرگ) و رکتوم (مقعد) را برمی دارند و از طریق یک شکاف کوچک در شکم، حرکات روده انجام می شود.
• از آنجایی که علائم این بیماری فقط در کولون و رکتوم رخ می دهد، با این عمل جراحی، علائم بیماری نیز از بین می رود.

5- تغییر شیوه زندگی

• کاهش استرس و داشتن یک فرد حمایت کننده دلسوز، یکی از جنبه های مهم در کنترل علائم این بیماری و سلامت کلی فرد می باشد.
• بیماران می توانند از این روش ها بهره مند شوند:
• ورزش منظم، بیوفیدبک (پس خوراند زیستی)، یوگا، تای چی، آرام سازی عضلانی، تنفس عمیق و هیپنوتیزم.

6- درمان های مکمل و جایگزین

• بسیاری از مطالعات نشان داده است که طب سوزنی می تواند علائم این بیماری را تسکین دهد.
• چندین مطالعه نیز نشان داده است که گیاهان دارویی نیز برای این بیماران مفید می باشند. دانه اسفرزه، کندر و زردچوبه دارای خواص ضدالتهابی می باشند.
• تحقیقات کافی برای درمان های جایگزین انجام نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد.

گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی