گذر بازی ها از دره وهمی؛ تجربه ای لذت بخش یا خطرناک؟

-مدلی از سری فراری وجود دارد که با کد F150 و اما با نام مستعار لافراری شناخته می شود. این اسب وحشی ایتالیایی تنها بعد از 2.4 ثانیه به سرعت 100 کیلومتر بر ساعت می رسد و زمانی که با آن سرعت جنون آور 350 کیلومتر را تجربه کنید، به فرض آن که جان سالم به در ببرید، احتمالا دیگر آن فرد سابق نخواهید بود.

اما بیاید با یکدیگر رو راست باشیم، چقدر احتمال آن وجود دارد که روزی برسد که من و یا شما توانایی خرید یکی از آن ها را داشته باشیم؟ اما قبل از اینکه آه سردی بکشید و با ناراحتی بگویید احتمالا هیچ وقت، کمی صبر کنید. بازی های ویدیویی به اندازه ای پیشرفت کرده اند که همین حالا نیز تا حد قابل توجهی آرزوهای غیر ممکن ما را به واقعیت نزدیک می کنند.

می دانم، فشردن دکمه های کیبورد یا کنترلر به هیچ وجه تجربه ای قابل مقایسه با نشستن پشت فرمان یکی از بهترین مدل های فراری نیست. اما با پیشرفت سرسام آور بازی ها، ظهور تکنولوژی های جدید و واقعی تر شدن دنیای مجازی، بعید نیست چنین رویایی تا چندین سال آینده رنگ واقعیت به خود بگیرد. برای آن که تصورش راحت تر باشد، کافی است به تصویر زیر نگاه کنید تا ببینید در 23 سال گذشته چه مسیری را طی کرده ایم.

این حجم از پیشرفت گرافیکی تنها در 23 سال، البته Need For Speed Payback خود چندان معرف بازی های با گرافیک بالای امروزی نیست.

تصور کنترل و هدایت واقع یک ماشین سوپر اسپورت و تجربه سرعتی توقف ناپذیر بدون آنکه نگران سلامتی خود و هزینه آن باشیم، لذت بخش و هیجان انگیز است اما کشتن یک انسان واقعی چطور؟ یا شاید هم یک کاراکتر بی جان ویدیویی اما بی اندازه واقع گرایانه، مطمئن نیستم کدام.

رویاپردازی درباره آینده بازی های ویدیویی همیشه برای من جذاب و هیجان انگیز بوده است، فکر کردن به آن که روزی فرا می رسد گرافیک بازی ها تفاوتی با واقعیت روزمره ندارد، رفتار کاراکترها قابل تمایز از انسان های اطرافمان نیست و رویای آن که شاید بتوانیم کاملا قدم به دنیای مجازی بازی ها بگذاریم.

از همان دوران شیرین کودکی تا همین سال گذشته از چنین رویاپردازی هایی لذت می بردم و برای به واقعیت پیوستن آن ها روزشماری می کردم تا آن که سریال وست ورد (Westworld) سیلی محکمی به صورتم نواخت. آیا واقعا باید برای پیشرفت و واقعی تر شدن بازی ها خط قرمزی قائل شد؟ بهتر است قبل از آن که پاسخ محکمی بدهیم، ابتدا کمی موشکافی کنیم.

اجازه دهید ابتدا در مورد پیشرفت بازی ها صحبت کنیم. نزدیک به یک دهه پیش، میان بیشتر منتقدین بازی های ویدیویی به خصوص ایرانی ها رسم و عادت بود که بازی ها را به طور جداگانه از پنج جنبه مختلف داستان، گیم پلی، گرافیک، صداگذاری و هوش مصنوعی مورد بررسی قرار دهند. در واقع این بخش ها تقریبا شاکله یک بازی ویدیویی را تشکیل می دهند که همه آن ها در گذر زمان پیشرفت ها و تغییرات فراوانی به خود دیده اند.

دانستن آنکه در آن طرف لوله سلاحتان یک ربات قرار دارد، فشردن ماشه را برایتان راحت تر می کند؟

می توان به جرات گفت که بازی های ویدیویی امروزی از حیث روایت داستان و صداگذاری تا حد زیادی به تکامل رسیده اند و پیشرفت در سه زمینه دیگر به مراتب مشهود تر است. در واقع اگر بخواهیم صادق باشیم، برای مخاطبین امروزی پیشرفت گرافیک و جزییات بصری از هر چیز دیگری جذاب تر و مهم تر است.

به لطف استفاده از تکنیک هایی چون موشن کپچر و پیشرفت های تکنولوژی، کاراکترهای ویدیویی از هر زمان دیگری زنده تر و به واقعیت نزدیک تر شده اند. از طرفی پیشرفت های سخت افزاری امکانات بی شماری را در اختیار سازندگان قرار داده اند: چرخه روز و شب و آب و هوای داینامیک، تکسچرهای دقیق تر و هزاران جزییات بصری دیگر چون انیمیشن های طبیعی تر، انفجارهای هیجان انگیزتر و هر چه که فکرش را بکنید.

پیشرفت های گرافیکی و بصری هیجان انگیز هستند اما آیا این روند پیشرفت همواره لذت بخش باقی می ماند؟ برای اینکه بتوانیم به این سوال پاسخ درستی دهیم، بهتر است اول با مفهمومی به نام «دره وهمی» بیشتر آشنا شویم.

این اصطلاح برای اولین بار توسط ماشیرو موری (Mashiro Mori)، یکی از اساتید برجسته علم روباتیک بیان شد. دره وهمی در واقع درباره میزان واقعی بودن یک ربات و تاثیر آن روی علاقه ما نسبت به آن صحبت می کند، البته این مفهوم را می توان به انیمیشن ها، بازی های ویدیویی و حتی فیلم های سینمایی نیز بسط داد.

این تئوری بیان می کند که با افزایش شباهت یک ربات به انسان، علاقه و توجه ما به آن بیشتر شده تا آن که در نهایت این شباهت به نقطه ای می رسد که آزار دهنده است. همانطور که در نمودار زیر می بینید، منحنی نقطه چین از نقطه ای به بعد دچار سقوطی شدید شده که همان دره وهمی را تشکیل می دهد و سپس دوباره با افزایش شباهت ربات به انسان، میزان علاقه افزایش یافته تا در نهایت ربات هیچ فرق ظاهری با انسان نداشته و انسان ها نیز او را چون نمونه ای دیگر از گونه خود می پندارند.

نمودار دره وهمی؛ محور عمودی بیانگر میزان علاقه انسان و محور افقی نشان دهنده میزان شباهت به انسان است. اگر آن جسم یا کاراکتر محرک باشد، میزان علاقه افزایش نیز می یابد.

با دانستن این مفاهیم، چند سوال مختلف به ذهن می رسد. آیا تا حالا به دره وهمی رسیده ایم؟ معیار دقیق و مشخصی برای تعیین میزان شباهت یک ربات، کاراکتر بازی و یا انیمیشن به انسان وجود ندارد اما تا به امروز نمونه هایی تولید شده اند که بتوانند آن حس ناخوشایند و ترسناک را در ما ایجاد کنند.

برای مثال در دنیای علم روباتیک می توان به «سوفیا» اشاره کرد، رباتی که نه تنها ظاهری مشابه انسان داشته، فکر می کند و حرف می زند، بلکه به تازگی به عنوان یک شهروند رسمی کشور عربستان نیز شناخته می شود و اگر دیدن سوفیا برایتان دلهره آور است، توصیه می کنیم ربات های دیگری چون Geminoid، ربات سخنگو و سایا (Saya) را از یاد ببرید.

اما در مورد بازی های ویدیویی چطور؟ حقیقت آن است که بسیاری از سازندگان بازی با ترفندهای مخلتف خود را از افتادن در این دره نجات می دهند. اول از همه باید توجه داشته باشید که پیشرفت های گرافیکی لزوما به معنای واقع گرایانه تر شدن بازی ها یا به عبارتی فوتورئالیسم بیشتر نیستند. برای درک بهتر کافی است بازی های پیشرفته و گرافیکی اما کارتونی مختلفی را که عرضه می شوند، به یاد آورید. این عناوین شاید جزییات گرافیکی و بصری بالایی داشته باشند اما با استفاده از سبک های گرافیکی چون سل شید، اضافه کردن المان های کارتونی یا غیر واقعی و حتی تغییر دادن نسبت های طبیعی چهره کاراکترها، از بیش از حد واقعی شدن فرار می کنند.

شاید وقتش رسیده باشد که روند پیشرفت در صنعت روباتیک را معکوس کنیم.

اگر بخواهیم بازی هایی را نام ببریم که به درون دره وهمی سقوط کرده و یا بسیار به آن نزدیک شده اند، احتمالا عناوینی چون L.A.Noire، بازی ترسناک Until Dawn و Heavy Rain بهترین مثال هایی هستند که به ذهن می رسند.

اما سوال مهم تر آن است که چه اتفاقی می افتد اگر از دره گذشته و به آن طرف مسیر برسیم؟ یا بهتر است بپرسیم آیا اصلا امکان آن وجود دارد؟ همان طور که پیش تر توضیح دادیم، با گذر از دره وهمی به نقطه ای می رسیم که محصول ما دیگر قابل تمایز با دیگر انسان ها نیست، درست همانند ربات های نسل آخر سریال وست وُرد.

رسیدن به چنین شرایطی تنها پیشرفت در زمینه های گرافیکی را طلب نمی کند، بلکه رفتار کاراکترهای بازی از هر لحاظی باید همانند یک انسان واقعی باشد. به بیان بهتر، هوش مصنوعی، طراحی انیمیشن های صورت و بدن، صداگذاری کاراکترها باید کاملا بی نقص باشد. هرگونه رفتار یا حالت غیر عادی چون سوزنی حباب خیال مخاطب را ترکانده و نتیجه به هیچ وجه خوشایند نخواهد بود.

بنابراین رسیدن به آن طرف دره از لحاظ تئوری زمان و هزینه زیادی را به دنبال دارد اما فارغ از این مشکلات، آیا نتیجه نهایی همان تجربه لذت بخشی است که رویای آن را می بافیم؟ شاید باورش برایتان سخت باشد اما بسیاری از متخصصان از چنین آینده ای هراس دارند.

بازی L.A.Noire یکی از آن عناوینی بود که با استفاده از تکنیک موشن کپچر بیش از حد به واقعیت نزدیک شد.

بزرگترین ترس و یکی از جدی ترین دغدغه های بسیاری از متخصصین امروزی، پیشرفت سریع و شاید ترسناک هوش مصنوعی است. ترس از خیزش هوش مصنوعی و حکومت کردن آن ها در آینده نزدیک شاید ایده خوبی برای ساخت یک فیلم هالیوودی جذاب باشد اما خطرهای دیگری نیز وجود دارند که زیر سایه آن قرار گرفته اند: خطرهایی چون جایگزین شدن نیروی انسانی با هوش مصنوعی و ربات ها، تولید و پخش اخبار دروغین و دستکاری اطلاعات.

هیچکس نمی تواند به طور یقین در مورد آینده هوش مصنوعی نظری دهد اما به هر حال این موضوع به اندازه ای حائز اهمیت است که دانشمندان و مهندسینی چون ایلان ماسک، بیل گیتس و استیفن هاوکینگ فقید معتقدند (بودند) که باید مراقب آن ها باشیم، پیش از آن که بقای ما را تهدید کنند. نزدیک به 5 ماه پیش بود که ایلان ماسک در یکی از مصاحبه هایش گفت: «تلاش های بشر برای ایمن سازی هوش مصنوعی بین 5 تا 10 درصد شانس موفقیت دارد.»

البته زمانی که بحث بازی های ویدیویی به خصوص عناوین خشن به میان می آید، پیشرفت های بصری یا همان فوتورئالسیم نیز مبحث دیگری است که باید نگران آن باشیم. تقریبا 2 ماه پیش بود که بار دیگر تیراندازی و کشتار فجیعی در یکی از مدارس آمریکا اتفاق افتاد و تاثیر بازی های ویدیویی روی خشونت نوجوانان بار دیگر به موضوع داغ روز تبدیل شد.

اما نظر اکثر روانشناسان و حتی دیوان عالی آمریکا سال ها است که تغییری نکرده، آن ها همچنان معتقدند که هیچ مدرکی وجود ندارد دال بر آن که رسانه خشنی اعم از بازی، فیلم و یا ترانه بتواند باعث بروز یا تشدید خشونت شود. چرا؟ زیرا هر مخاطب عاقل و سالمی می تواند متوجه تفاوت میان کشتن یک کاراکتر ویدیویی با یک انسان واقعی شود.

تصویر بالا شاید وحشتناک به نظر آید اما خطرات دیگری نیز وجود دارند که باید از وقوع آن ها بترسیم.

به همین دلیل است که زیر گرفتن یا منفجر کردن هزاران NPC در عنوانی چون GTA V هیچ احساس گناه یا بدی بهمان القا نمی کند و رفتاری که از خود در دنیای بازی ها به نمایش می گذاریم، ارتباطی با شخصیت واقعی ما ندارد. اما اگر مرز میان کاراکترهای پیکسلی بازی ها و انسان های واقعی به اندازه ای کمرنگ و محو شود که تمایز دادن آن ها از یکدیگر ممکن نباشد، چطور؟ برای درک بهتر شرایط 5 الی 10 سال آینده را تصور کنید که احتمالا با پیشرفت تکنولوژی واقعیت مجازی، دیگر احساسمان به حضور در دنیای واقعی را هم از دست می دهیم.

دکتر شیما وفا، مشاور و روانشناس و عضو انجمن پژوهش های آموزشی ایران در پاسخ به پرسش دیجیاتو در مورد تاثیر بازی های ویدیویی روی بروز یا تشدید خشونت این گونه جواب می دهد: «طبق تحقیقاتی که در کشور خودمان و در این زمینه انجام شده، به غیر از بازی های ویدیویی، حتی تماشای تلویزیون نیز به مخاطبین خردسال و زیر 2 سال توصیه نمی شود چرا که محرکه های موجود برای چنین سنی مناسب و خوشایند نیست.

بازی های ویدیویی نیز به عنوان یک محرکه شنوایی و دیداری می توانند باعث بروز و یا افزایش خشونت شوند و می تواند نقش یک الگو را برای کودکان داشته باشد. اما در مورد بزرگسالان شرایط متفاوت است، برای مثال حتی بازی های ویدیویی مختلفی در کشورهای اروپایی در وقت استراحت کارمندان در نظر گرفته شده که می تواند به تخلیه انرژی و تمرکز بالاتر آن ها کمک کند.»

تاثیر بازی های ویدیویی روی بروز خشونت در کودکان احتمالا یکی از داغ ترین مباحث روانشناسی 20 سال اخیر است.

دکتر وفا در ادامه صحبت هایش در مورد تاثیر پیشرفت های تکنولوژی و گرافیکی بازی های ویدیویی و بیشتر شدن شباهت کاراکترها به انسان های واقعی توضیح می دهد: «به طور کلی دیدن تصاویر خشونت بار تاثیراتی را به صورت فیزیولوژی در ناخودآگاه مخاطب ایجاد می کند، این تاثیر در افراد مختلف متفاوت است اما به طبع با واقعی تر شدن این تصاویر اثر نهایی بیشتر می شود. بازی های ویدیویی و فضای مجازی نیز می توانند فضایی را برای مخاطب ایجاد کنند که برخی از خواسته های خودشان را، چه مثبت و چه منفی، راحت تر به مرحله اجرا برسانند.»

شرایطی چون پارک وست ورد را تصور کنید، ربات هایی غیر قابل تمایز انسان که به وسیله های تفریحی برای بازدید کننده های انسانی آن تبدیل شده اند. اگر روزی علم رباتیک و بازی های ویدیویی به همین اندازه پیشرفت کنیم، آیا از لحاظ اخلاقی مجاز به انجام هر کاری با آن ها چون کشتن هستیم؟ دکتر وفا در پاسخ می گوید: «تا زمانی که روی مکانیزم الگوبرداری ما انسان ها تاثیری نگذارد، مشکلی ندارد اما موضوع آن است که هر عملی و نتایج آن توسط انسان الگوبرداری می شود. هر عملی چه خوب و یا چه بد، پیامدهایی برای خود فرد و دیگران به دنبال خواهد داشت.»

با این تفاسیر احتمالا آخرین سوالی که به ذهن می رسد آن است که بنابراین چاره چیست؟ یک راه حل ایمن و بی خطر آن است که هیچ وقت از دره وهمی گذر نکنیم، همان طور که در زندگی واقعی نیز برخی تصمیمات و ریسک ها ارزش نتیجه نهایی را ندارند. گذر از دره ای خطرناک برای رسیدن به منظره ای زیبا و دیدنی شاید هیجان انگیز و وسوسه برانگیز باشد اما آیا ارزش به خطر انداختن جانمان را دارد؟ مخصوصا آنکه شاید در نهایت به منظره ای به همان زیبایی قبل از دره برسیم.

اضافه کردن المان های کارتونی یکی از روش های فرار از سقوط به درون دره وهمی است.

به طور مشابه شاید بهتر باشد سازندگان بازی های ویدیویی هیچ وقت پایشان را از دره وهمی درازتر نکنند. لازم نیست به پیشرفت در بهبود هوش مصنوعی، طراحی انیمیشن های طبیعی تر و ساخت دنیاهای وسیع مجازی پایان دهیم، فقط کافی است همواره با اضافه کردن المان هایی مجازی تعادل را رعایت کرده و از «بیش از حد واقعی بودن» دور شویم، کاری که طراحان بازی آن را Stylization می نامند.

البته راه حل دیگری نیز وجود دارد: ریسک گذشتن از دره وهمی برای رسیدن به دنیایی دیگر را بپذیریم و آن زمان به فکر کنترل و استفاده درست از آن باشیم، به هر حال تجربه مجازی اما کاملا واقعی راندن یک ماشین آخرین مدل و یا پرواز بر فراز آسمان تهران جذابیت های خودش را دارد.

نظر شما به عنوان یکی از مخاطبین دنیای بازی های ویدیویی چیست؟ ترجیح می دهید از عواقب احتمالی آن فرار کنید و یا برای تجربه هایی واقعی تر و قدم گذاشتن به دنیایی کاملا متفاوت ریسک پذیر باشید؟