زندگی نامه و ویژگی اشعار حافظ از دیدگاه بزرگان ایران و جهان

به گزارش بازرگانی خبرگزاری مهر، سایت کوکا نوشت: در بیشتر مواقع بزرگتر خانواده یا ریش سفید فامیل که مورد احترام دیگران است و البته از سواد کافی برای خواندن و تفسیر غزل های حافظ برخوردار است برای دیگران فال گرفته و تعبیر آن را به فال گیرنده اعلام می‌کند. دیوان حافظ در خانه اکثر مردم ایران یافت می‌شود، بسیاری غزلیات حافظ را حفظ می کنند یا در سخنان روزمره و ضرب المثل‌ها استفاده می‌کنند.

در میان ایرانیان این باور وجود دارد که شیخ حافظ شیرازی داننده اسرار نهان و عالم غیب می باشد و هنگام مواجه شدن با مشکلات یا دو راهی‌های زندگی با گرفتن فال حافظ می‌توانند تصمیم درست گرفته و از آینده با خبر شوند. تصمیم گیری برای ازدواج، کار، تحصیل و تولد نوزاد از جمله موارد رایجی است که برای آنها فال گرفته می‌شود.

مراسم فال گیری یا تفال به دیوان حافظ، از دیرباز آداب و رسوم مخصوص خود را داشته و توصیه می‌شود قبل از گرفتن فال حافظ، مقدمات آن را فراهم کرده و با آرامش و خلوص نیت به فال گیری اقدام کنید. در ادامه با آداب تفال به دیوان حافظ، شرح کاملی از زندگی، ازدواج و مرگ این شاعر عالیقدر و جملات بزرگان غرب و شرق درباره حافظ، همراه کوکا باشید.

چگونه فال حافظ بگیریم؟

فال گرفتن از دیوان حافظ شیرازی آداب و رسوم خاصی دارد که در ادامه به تمامی آنها خواهیم پرداخت.

آداب فال گرفتن و تفال به دیوان حافظ

1- بهتر است فال توسط کودک بی گناه یا ریش سفید دانا گرفته شود اما هر فردی می‌تواند با نیت درست و خلوص برای خودش نیز فال بگیرد

2- اگر خودتان قصد گرفتن فال حافظ دارید، بهتر است در زمان هوشیاری لباس تمیز و راحت پوشیده و در مکان آرامی قرار بگیرید

3- از دیوان حافظ کامل استفاده کنید

4- برخی از مسلمانان برای شادی روح حافظ فاتحه‌ای فرستاده یا 7 صلوات ذکر می‌کنند

نیت کردن

کسی که می‌خواهد به دیوان حافظ تفال بزند، ابتدا باید در دل نیت و حاجت خود را بیان کند تا بتواند بهترین پاسخ را از فال حافظ بگیرد. نیت مهم‌ترین بخش فال حافظ است، نیت باید بدون ابهام باشد.

پس از نیت معمولا جمله زیر را می‌گویند: «ای حافظ شیرازی تو محرم هر رازی؛ تو را به خدا و به شاخ نبات ات قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا بر آورده سازی.»

نحوه باز کردن کتاب

پس از نیت کردن و قسم دادن حافظ، فال گیرنده با دست چپ کتاب را گرفته و با دست راست آن را باز می‌کند.

طبق سنت ایرانیان از بین دو صفحه ای که باز شده باید صفحه سمت راست را انتخاب کرده و غزل بالای صفحه پاسخ فال است. در برخی از دیوان‌ها ممکن است بیت اول غزل در صفحه قبل باشد، یعنی از ابتدای صفحه سمت راست نباشد که باید به صفحه قبل رفته و از ابتدای غزل، شعر را بخوانید.

در این غزل یک یا چند بیت وجود دارد که به نیت شما مربوط است. اگر پاسخ نیت خود را پیدا نکردید، باید به غزل بعدی رفته و یکی از بیت‌های شماره 1 – 3 – 5 غزل دوم که اصطلاحا به آن شاهد فال حافظ می‌گویند و مطالب غزل قبلی را تایید و تکرار می‌کنند، بخوانید تا به پاسخ نیت خود برسید.

تعبیر فال حافظ چگونه است؟

برای تعبیر و تفسیر فال حافظ می توانید از یک نفر که در امر شعر خوانی و تفسیر آگاه است کمک بگیرید اما مطمئنا بهترین تعبیر کننده فال حافظ برای شما خودتان هستید.

تمامی غزل‌های حافظ معمولا چند معنی مختلف دارند و پذیرفتن خوب و بد غزل به وضعیت روحی و عاطفی صاحب فال بستگی دارد. شما باید هر بیت از غزل را که بیشتر با شرایط فعلی و نیت شما سازگار است به عنوان تعبیر فال حافظ خودتان در نظر بگیرید.

داستان اولین فال حافظ

بعد از فوت این شاعر بزرگ پارسی زبان، زمانی که مریدان و ارادتمندان او برای مراسم تشییع جنازه آماده می شدند و تصمیم داشتند پیکر او را در باغ مصلای شیراز به خاک بسپارند، تعدادی از مخالفان حافظ، او را کافر خوانده و از خوانده شدن نماز بر جنازه حافظ خودداری و اجازه دفن در مکان مورد نظر را ندادند.

بعد از شدت یافتن نزاع دو طرف، تصمیم بر این شد که از دیوان حافظ کمک گرفته و نظر شیخ حافظ شیرازی را از طریق اشعار و تفال به دیوان غزلیاتش جویا شوند. نتیجه فال حافظ، غزل 82 بود و مضمون آن، همه را به حیرت واداشت و مخالفان دست از مخالفت برداشته و مراسم تشییع جنازه با احترام برگزار شد.

کنون که می‌دمد از بوستان نسیم بهشت
من و شراب فرح‌بخش و یار حورسرشت

مکن به نامه سیاهی ملامت من مست
که اگه است که تقدیر بر سرش چه نوشت؟

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ
که گرچه غرق گناهست، می‌رود به بهشت

حافظ شیرازی از محبوب‌ترین شعرای ایران زمین است که با گذشت قرن‌ها، آثارش نه تنها در ایران بلکه در سراسر نقاط جهان به شهرت رسیده است. تاکنون زندگی نامه و اشعار حافظ مورد بررسی و پژوهش بسیاری از بزرگان ادبیات ایران و جهان قرار گرفته است. موضوع اشعار حافظ بسیار متنوع بوده و بیشتر درباره معشوق، فراق، عرفان الهی و آشکار ساختن دورویی است.

از اشعار حافظ به صورت مکرر در موسیقی سنتی ایرانی، هنرهای تجسمی و خوشنویسی استفاده شده است. ایرانیان در مراسم مختلف سنتی و ملی به ویژه عید نوروز و شب یلدا به خواندن غزلیات حافظ پرداخته و تفال به دیوان حافظ سنتی دیرینه محسوب می‌شود.

شمس‌الدین محمد بن بهاالدین محمد حافظ شیرازی، از شاعران نامی و غزلسرایان مشهور ایران و جهان بوده که در زمینه شعر از مولانا، اشعار سعدی و نظامی پیروی کرده است. اگرچه شهرت حافظ زبانزد عام و خاص است و اشعار او تاثیر عمیقی روی فرهنگ و زندگی مردم ایران زمین داشته اما جزئیات کمی از زندگی او در دسترس است.

بیوگرافی کامل حافظ شیرازی

شیخ حافظ شیرازی در سال 727 هجری قمری برابر با سال 1326 میلادی در شیراز متولد شد. بهاالدین، پدر حافظ تاجر زغال سنگ بود. حافظ دو برادر بزرگ تر از خودش داشت (طبق روایتی دیگر، یک خواهر و یک برادر داشته است).

گفته شده حافظ در سنین کودکی و با گوش کردن به صوت قرآن پدرش توانست کل قرآن را حفظ کند و علت تخلص «حافظ» نیز به این دلیل است. همچنین دردوران نوجوانی اشعار شاعران بزرگی همچون سعدی، عطار، اشعار مولانا و نظامی را از بر بود.

هنگامی که پدر حافظ از دنیا رفت بدهی های زیادی داشت و حافظ و مادرش با دنیایی از قرض به نزد عمویش رفتند. به دلیل فقر و تنگدستی، حافظ مجبور شد مدرسه روزانه را رها کرده و از سن کم در یک مغازه لباس و سپس در نانوایی کار کند.

ازدواج حافظ شیرازی

شیخ حافظ شیرازی در سن 21 سالگی ( یا 20 یا 27 سالگی) در حالی که هنوز در نانوایی کار می‌کرد و نان را به منطقه ثروتمندنشین شهر می‌رساند، برای اولین بار با «شاخه نبات» یار و معشوق شیرین زبانش، دیدار کرد. در آن زمان هنوز با شیخ عطار که بعدها در رکابش شاگردی کرد، ملاقات نکرده بود.

شاخه نبات دختر زیبای 14 ساله ای بود که حافظ مسحور زیبایی و کمالات او شد، اما در عین حال گمان می کرد این دختر برای عشق او ارزشی قائل نخواهد شد. حافظ اذعان داشته برای رسیدن به وصال یار، به مدت 40 شبانه روز در آرامگاه بابا کوی شب زنده داری کرد و با دعا و استعانت از پروردگار، سرانجام به مراد دل رسیده و با شاخه نبات ازدواج کرد، او در بسیاری از اشعارش به صورت مکرر از شاخه نبات یاد کرده است.

برخی معتقدند ازدواج حافظ در سال های 744 تا 745 هجری قمری و در زمان پادشاهی ابواسحاق بوده است. حاصل این ازدواج یک فرزند بود. حافظ علاقه زیادی به همسرش داشت به طوری که بعد از درگذشت او تا پایان عمر تجدید فراش نکرد.

در مورد نام همسر حافظ نیز روایات متعددی وجود دارد، برخی معتقدند نامش “شاخه نبات” است، اما از آن جایی که این نام چندان رایج نبوده ممکن است حافظ شیرین زبانی معشوقش را به شاخ نبات تشبیه کرده باشد:

حافظ چه طرفه شاخ نباتی ست کلک تو
کش میوه دلپذیرتر از شهد و شکر است

گروهی دیگر بر این اعتقاد هستند که نام همسر حافظ، نسرین بوده به طوری که در 14 غزل نام نسرین را آورده، اما حافظ هیچگاه مستقیما از نام همسرش در اشعار سخن نگفته و این موضوع در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند:

به بوی او دل بیمارِ عاشقان چو صبا
فدای عارض نسرین و چشم نرگس شد

مرگ همسر و فرزند

مرگ همسر حافظ در یکی از مسافرت‌ها اتفاق افتاد و دوری از دیار و همسر باعث شد حافظ از آرامگاه واقعی او اطلاعی نداشته است:

ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست
منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست

عقل دیوانه شد آن سلسله ی مشکین کو
دل ز ما گوشه گرفت ابروی دلدار کجاست

ساقی و مطرب وی جمله مهیاست ولی
عیش بی یار مهیا نشود یار کجاست

حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج
فکر معقول بفرما گل بی خار کجاست

پسر حافظ نیز مدتی بعد از فوت مادرش، در دوران جوانی و در سفر به هند از دنیا رفت. اگرچه طبق برخی پژوهش‌ها، حافظ دارای دو فرزند بوده که فرزند دومش را در سن 7 سالگی از دست داده است.

دلا دیدی که آن فرزانه فرزند
نصیبش بودی از این تاق رنگین

به جای لوح سیمین در کنارش
فلک بر سر نهادش لوح سنگین

زندگی سیاسی حافظ

حافظ در سنین 20 تا 30 سالگی یکی از شاعران دربار ابواسحاق شد، در طول این مدت شهرت و نفوذ زیادی در شیراز به‌دست آورد.

در سن 33 سالگی اتفاق سیاسی ناخوشایندی رخ داد، امیر مبارزالدین به شیراز حمله کرد و شیخ ابواسحاق متواری شد، مدتی بعد ابواسحاق را کشتند و این اتفاق غم انگیز در روحیه حافظ تاثیر بدی گذاشت به طوری که در برخی اشعار به این حوادث اشاره کرده و درباره ابواسحاق چنین گفت که:

یاد باد آنکه سر کوی تو ام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود

5 سال بعد و زمانی که حافظ 38 ساله بود، شاه شجاع، پدرش مبارزالدین را زندانی کرد و حافظ دوباره به منصب خود بازگشت اما بعد از مدتی رابطه اش با شاه شجاع تیره شد و در سن 48 سالگی برای ایمنی جانش از شیراز به اصفهان رفت. حافظ در سن 52 سالگی به دعوت شاه شجاع دوباره به شیراز بازگشت.

زندگی عرفانی حافظ

از جمله نقاط عطف و روحانی در زندگی شیخ حافظ شیرازی، ملاقاتش با عطار بود که بعد از ازدواجش صورت گرفت. او تا پایان عمر از عطار به عنوان مراد و استادش یاد کرده و در برخی اشعار نیز به این مسئله اشاره کرده است.

از جمله دانستی‌های عجیب درباره حافظ این است که گفته شده در سن 60 سالگی، به مدت 40 شبانه روز، در یک دایره که به دور خود کشیده بود زندگی کرد. قدرت ذهنی و جسمی مورد نیاز برای این تمرین روحی در چنین سن و سالی حیرت انگیز است.

طبق روایات متعدد، در صبحگاه روز چهلم که مصادف با چهلمین سالگرد اولین دیدار حافظ و عطار بود، به نزد استادش رفت، عطار یک جام نوشیدنی به او داد و با نوشیدن آن جام، بعد معنوی و درک جدیدی از خدا به روی حافظ گشوده شد.

حافظ بیش از نیمی از غزلیاتش را از حدود سن 60 سالگی تا زمان مرگش سروده است، موضوع اشعار او بیشتر عرفانی و با موضوع وحدت وجود است.

درگذشت حافظ شیرازی

حافظ شیرازی، شاعر گرانقدر و عارف بزرگ ایرانی در سال 792 هجری قمری دنیا را وداع گفته و به ملکوت اعلی عروج کرد.

القاب حافظ شیرازی

حافظ دارای تخلص و القاب متعددی می باشد که از آن جمله می‌توان به لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا، ناظم الاولیا، بلبل شیراز، خواجه عرفان، خواجه شیراز، کاشف الحقایق، مجذوب سالک و ترجمان اللسان اشاره کرد.

آثار حافظ شیرازی

حافظ شیرازی از همان زمان که در قید حیات بود، در سراسر جهان اسلام توسط شاعران معاصر از بغداد تا هند مورد تحسین واقع شده و امروز محبوب ترین شاعر در میان ایرانیان و از شاعران بزرگ جهان است که آثار او در اکثر کتابخانه های بسیاری از کشورها از جمله آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به وفور یافت می شود.

اشعار حافظ توسط بسیاری از شاعران و بزرگان دنیای غرب از جمله گوته، ثورو و رالف امرسون مورد تحسین و از حافظ به عنوان “شاعر شاعران” نام برده شده است. در سال 1771 میلادی، آثار حافظ توسط ویلیام جونز (محقق هندی) برای اولین بار به انگلیسی ترجمه شد.

* دیوان حافظ شامل 500 غزل، 42 رباعی و چندین قصیده می باشد که در طول 50 سال سروده است. از آن جایی که حافظ تنها در لحظاتی که خاص و الهام بخش بود به سرودن اشعارش می پرداخت، به طور متوسط در هر سال فقط 10 غزل سروده و تمرکز او خلق اثری شایسته مقام واقعی معشوق بوده است.

* گردآوری دیوان حافظ که توسط محمد گل اندام در سال 1410 میلادی و 22 سال بعد از مرگ حافظ تالیف شده است.

* یکی از شاگردان حافظ به نام سید کاظم انور 569 غزل از حافظ را جمع آوری کرد.

ویژگی‌های شعر حافظ

از مهم‌ترین خصوصیت‌های اشعار حافظ قدرت تاویل پذیری است. به طوری که هر کس دیوان حافظ را باز می‌کند و غزلی می‌خواند، با توجه به شرایط روحی و حال و هوای خود برداشت خاصی از شعر خواهد داشت، گویی حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است!

اشعار حافظ از نگاه غربی‌ها

گوته و امرسون از مشهورترین افرادی هستند که حافظ را مورد تحسین قرار داده و هر دوی آن ها اشعار حافظ را به انگلیسی ترجمه کردند و گوته پس از بررسی ژرف اشعار، به سادگی گفت:«حافظ همتایی ندارد!»

اشعار حافظ توسط متفکران بزرگ دنیای غرب از جمله نیچه و آرتور کانن دویل (خالق شخصیت شرلوک هولمز) مورد ستایش قرار گرفته است. گارسیا لورکا و یوهانس برامس حافظ را ستوده و حتی گفته می شود ملکه ویکتوریا در مواقع خاص و ضروری از دیوان حافظ مشورت می‌گرفته است!

نیچه در نوشته‌هایش بارها از نام حافظ در کنار گوته یاد کرده و از هر دو به عنوان قله‌های خردمندی ژرف نام برده است.

سخنان بزرگان غربی درباره حافظ

گوته: حافظ در اشعارش حقیقت انکارناپذیر را ماندگار کرده است…. او هیچ همتایی ندارد!

امرسون: حافظ از چیزی نمی ترسد، او بسیاری چیزها می بیند، کل را می بیند و تنها فردی است که آرزوی دیدنش را داشته ام یا دوست دارم مانند او باشم.

ادوارد فیتزجرالد: حافظ بهترین نوازنده کلمات است.

ای.جی. باربری: حافظ در میان هموطنانش همانند شکسپیر برای ما، مورد احترام است.

سخنان بزرگان ایرانی درباره حافظ

علامه محمدتقی جعفری: شکوه و زیبایی بیان هنری شعر حافظ به ‏اندازه‏ ای است که شخص را، چه بداند و چه نداند، حتی چه بخواهد و چه نخواهد، چنان متحیر می کند که آن معنا را که در حال شنیدن یامطالعه و احساس عمیق آن است، مانند حقیقت مطلق و مستقل از دیگر واقعیات درمی ‏یابد.

شهریار: حافظ را ببینید که غزلش هیچ گاه بلند و طولانی نیست، هر مصرع آن، نقش ضمیر همه فارسی زبان‏ هاست… این همه شاعر هستند، هیچ کدام سعدی و حافظ نمی ‏شوند.

دکتر عبدالحسین زرین‏ کوب: عارف و عامی، هر یک در حد وسع و فهم خویش از سخن حافظ ذوق می ‏یابند و لذت حاصل می‏ کنند.

شهید مطهری: شعر حافظ، نیرویی از زیبایی دارد که هر کسی که آن را می‏ شنود، به سوی آن کشیده می‏ شود.

بهاالدین خرمشاهی: حافظ آموزگار نیست، معلم اخلاق نیست، واعظ نیست، امّا نفوذ کلام عظیمی دارد. شعرش بی‏ آن که ارشادی یا تعلیمی باشد، زندگی ‏آموز سده ‏ها و هزاره ‏هاست.

ضرب المثل‌ها

استاد معین 60 ضرب المثل برگرفته از اشعار حافظ را در کتاب «حافظ شیرین سخن» بیان کرده است. از جمله:

پای ما لنگ است و منزل بس دراز

دست ما کوتاه و خرما بر نخیل

در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست

صلاح مملکت خویش خسروان دانند

ما ز یاران چشم یاری داشتیم

تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف

در تقویم رسمی ایران روز 20 مهر با نام روز بزرگداشت حافظ شیرازی انتخاب شده است. در این روز در آرامگاه حافظیه مراسمی با حضور پژوهشگران و محققان ایرانی و خارجی برگزار می‌شود.